شنبه یازدهم شهریور ۱۳۹۶  جلیل سلمان 

شهرستانهای ایرانشهر، متن فارسی میانه‌ی کوچکی است که در پایان دوره‌ی ساسانی نوشته شده و در آن نام شهرهای گوناگون ایرانشهر، (سرزمین ایرانیان) بازگو شده است.این کتیبه، به چهره هایی گاه تاریخی و گاه افسانه ای اشاره دارد که شهرهای گوناگون و کانون کارهایشان را پی افکنده اند.
به عقیده هرتسفلد، واژه ی ایرانشهر، آفرینشی در دوره ی هخامنشیان بوده که برای نام رسمی شاهنشاهی هخامنشیان پدید آمده بود.

دریایی در کتاب شهرستانهای ایرانشهر معتقد است هنگامیکه شاهنشاهی ساسانی در سده ی سوم میلادی زاده شد، اردشیربابکان و شاپور اول گستره ای را یکپارچه ساختند که خود آن را، ایرانشهر می دانستند.این مفهوم جغرافیایی را می توان با سنجیدن سنگ نوشته ی شاپور اول در کعبه ی زردشت با سنگ نوشته ی کردیر در نقش رستم بازنمایاند.چشم انداز سیاسی-دینی گستره ی سرزمین ایران، دست کم در سده ی سوم میلادی در سنگ نوشته ی کردیر این گونه نشان داده شده است: پارس، پارت، بابل، میشان، آدیابن، آذربایجان، اصفهان، ری، کرمان، سیستان، گرگان تا به پیشاور . زمین ایرانشهر از آن رو که در آن مفهومی سیاسی و دینی با یک گستره ی ویژه، یا به سخن دیگر، فهرست شهرهای نام برده شده در متن شهرهاستانهای ایرانشهر، به هم پیوند زده شده اند، دارای اهمیت فراوان است. اگرچه آخرین ویرایش شهرستانهای ایرانشهر در دوره ی عباسی انجام گرفته، برخی گواهی ها در درون متن نشان می دهند که شهرستانهای ایرانشهر و یا منبع آن در دوره ی قباد اول/خسرو اول در سده ی ششم میلادی وجود داشته است.بدین گونه که اگر به فهرست پایتخت های استانی پارس در متن شهرستانهای ایرانشهر نگاه کنیم، چهار شهرستان نام برده شده اند: 1-استخر.2-دارابگرد.3-بیشاپور.4-گور-اردشیر-خوره.
این چهار شهرستان چهره ی استان پارس را پیش از اصلاحات قباد اول نشان می دهند؛ چرا که قباد پس از شهربندان آمیدا، مردمان این شهر را به یک شهر نوبنیاد در شاهنشاهی ساسانی، که قباد آن را « به-از-آمید-قباد» نامید، کوچ داد و این شهر پنجمین بخش استان پارس شد.
بخش بندی استان پارس به پنج شهرستان، یک ویژگی همیشگی در نوشته های جغرافیایی اسلامی است و به اصلاحات اداری سده ی ششم میلادی نسبت داده شده است.از آنجا که در شهرستانهای ایرانشهر، تنها از چهار شهرستان(استخر-دارابگرد-بیشاپور و اردشیرخوره) در پارس نام برده شده، می توان پنداشت که در آن زمان، منبع شهرستانهای ایرانشهر وجود داشته و نویسندگان بعدی در افزودن نام شهر« به-از-آمید-قباد» به متن شهرستانهای ایرانشهر ناکام مانده اند.

مجموعه MK، که متن دست نویس شهرستانهای ایرانشهر را هم در خود گنجانیده، به دست ک.ج.جاماسب آسانا گردآوری شده است.این متن بر پایه ی دو دست نوشته ی MK و JJ ویرایش شده است.این مجموعه به دست یک روحانی زردشتی به نام مهربان کیخسرو که در سده ی چهاردهم میلادی برای همکاری با روحانیون پارسی درباره ی ادبیات دینی آنان، از ایران به هند رفته بود، رونویسی شده است.
در ردیف چهل و دوم این کتاب آمده است که: « شهرستان دارابگرد را دارا پسر دارا ساخت.»
بهرام فره‌وشی در صفحه 95 از کتاب ایرانویج آورده است: " در کتاب پهلوی دینکرت آمده است که دارای دارایان(داریوش دوم هخامنشی) فرمان داده بود تا از اوستای بزرگ که از دوران ویشتاسب شاه بازمانده بود، دو نسخه تهیه کنند که یکی در دژنبشت و دیگری در گنج شیزیکان نگاهداری می شد."
فره وشی ، داریوش دوم هخامنشی را همان دارای دارایان دانسته است.صاحب کتاب آئینه سکندری در صفحه 298 آورده است:"شهر داراب گرد و اغلب عمارات عالیه استخر از داریوش است از آنکه گرد در زبان هخامنشی بمعنی شهر است و در زبان ارمنی نیز شهر را گرد گویند."
در دائره المعارف مصاحب نیز آمده است:" داراب(=دارای اکبر=دارابن بهمن) : در داستانهای ملی ایرانیان، هشتمین شاهنشاه ایران از سلسله کیانیان.از جنبه تاریخی همان داریوش دوم هخامنشی است."
به نقل از دستور هوشنگ از چهره های برتر انجمن گاتای هندوستان آمده است: نام «دارا» بدون شک در نهایت با داریوش ارتباط دارد، درست همانطور که بین «دارا» در بین النهرین(میانرودان) و «دارابگرد» در نزدیکی شیراز، چنین ارتباطی وجود دارد.

در کتاب دنیای ناشناخته هخامنشیان آمده است که داراب یا دارا همان داریوش یکم است. (داریوش احمدی-2007)
در کتاب ده ابرمرد اثر ناصر انقطاع آمده است که داراب همان داریوش بزرگ است.( ناصر انقطاع-ص87)
زرین کوب در کتاب تاریخ مردم ایران می نویسد: داراب همان داریوش دوم هخامنشی است.(سال 1985)
در کتاب فرهنگ نامها برابر نام داراب دو نام دارا و داریوش آمده است .(مدبری، 1984)
در کتاب روایت شاهنامه به نثر آمده است : ریشه نام دارا یا داراب «در» است که معنی دارنده و نگهبان می دهد و در ترکیب داریوش نیز همان معنی را می دهد به این صورت دارَ+هئو+ش دارنده نیکی.(روایت شاهنامه به نثر، ایرج گلسرخی)
در ره آورد نیز آمده است : دارای داریان یا داراب دارابان و این واژه نزدیک تر به دارای بهی یا داریوش است، کسی بوده که فرموده اوستا را در دونسخه بنویسند. این داریوش می تواند داریوش دوم باشد که از سال 424 تا 404 پیش از میلاد پادشاهی کرده است. (رهاورد،ج 11،1996)
در دانشنامه ادب فارس نیز آمده است که داراب: دارای اکبر پسر بهمن، هشتمین پادشاه کیانی در شاهنامه است.. ( وزارت فرهنگ-1996)