دوازدهم شهریور، سالگرد شهادت رئیسعلی دلواری، رهبر دلیر قیام تنگستان علیه نیروهای انگلیسی در پایان قرن نوزدهم است. رئیسعلی دلواری که در سال ۱۲۶۱ خورشیدی به دنیا آمد، در دوران مشروطه از طرفداران سرسخت مشروطه بود و پس از اشغال بوشهر توسط انگلیسی‌ها در جنگ جهانی اول، به رهبری قیام علیه متجاوزان انگلیسی پرداخت.

پس از آغاز جنگ جهانی اول، با وجود اعلام بی‌طرفی ایران، نیروهای بیگانه به خاک کشور حمله کردند. روس‌های تزاری به اصفهان و عثمانی‌ها به همدان پیش تاختند و انگلیسی‌ها از جنوب و شرق به قاینات رسیدند. این وضعیت، ایران را به میدان نبردی تبدیل کرد که در آن روس و انگلیس در یک طرف و عثمانی و متحدانش در طرف دیگر قرار داشتند.

در این زمان، ایران به شدت تحت فشار استعماری روسیه و انگلیس قرار داشت و در این میان، رئیسعلی دلواری و گروهی از آزادیخواهان تنگستانی تصمیم به قیام علیه نیروهای اشغالگر گرفتند. انگلیسی‌ها بوشهر را تصرف کرده و اداره‌های دولتی را در دست گرفتند، که باعث شد رئیسعلی دلواری و دیگر رهبران تنگستانی به مبارزه با آنها بپردازند.

رئیسعلی دلواری و گروه‌های تنگستانی با تکیه بر دلاوری و شجاعت خود، در نبردهای مختلف با نیروهای انگلیسی درگیر شدند. یکی از مهم‌ترین نبردها زمانی بود که تنگستانی‌ها به ناگاه به سواره‌نظام انگلیسی حمله کردند و خسارات زیادی به آنها وارد کردند. با وجود برتری نظامی انگلیسی‌ها از نظر تجهیزات و تعداد نیرو، رئیسعلی و یارانش توانستند مقاومت قابل توجهی از خود نشان دهند.

در این میان، ویلهلم واسموس، کنسول آلمانی، با تسلط به زبان فارسی و آشنایی با قبایل بومی، به کمک رئیسعلی دلواری آمد. واسموس با متحد کردن قبایل مختلف و ایجاد اختلال در خطوط ارتباطی انگلیسی‌ها، نقش مهمی در مقابله با نیروهای اشغالگر ایفا کرد. او با استفاده از پول و اسلحه، توانست مقاومت تنگستانی‌ها را تقویت کند و با شبیخون به محموله‌های انگلیسی و ایجاد اختلال در برنامه‌های آنها، فشار زیادی به نیروهای اشغالگر وارد کند.

اگرچه انگلیسی‌ها نهایتاً با استفاده از نیروهای زیاد و تجهیزات پیشرفته موفق به تسلط بر منطقه شدند، مقاومت رئیسعلی دلواری و هم‌رزمانش در تاریخ مبارزات ضد استعماری ایران به عنوان یکی از صفحات زرین ثبت شده است. دلاوری و فداکاری‌های آنها در دفاع از تمامیت ارضی و حاکمیت ملی ایران، همواره در یادها باقی خواهد ماند.