مقاله‌ای علمی که در سال ۲۰۲۰ هیدروکسی کلروکین را به‌عنوان درمان کووید-۱۹ معرفی کرده بود، به دلیل تخلفات علمی و اخلاقی از آرشیو یک مجله معتبر پزشکی حذف شد. این مقاله که زمانی توجه جهانی را به خود جلب کرده بود، اکنون به‌عنوان یک نمونه از تخلف علمی و رسوایی جهانی شناخته می‌شود.

مقاله‌ای که جهان را متأثر کرد

این مقاله که در مجله International Journal of Antimicrobial Agents منتشر شده بود، هیدروکسی کلروکین، داروی ضد مالاریا، را به‌عنوان درمانی مؤثر برای کووید-۱۹ معرفی کرد. انتشار این مقاله در بحبوحه همه‌گیری کرونا توجه بسیاری را جلب کرد و حتی باعث شد سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) در مارس ۲۰۲۰ مجوز اضطراری برای استفاده از این دارو در درمان بیماران کووید-۱۹ صادر کند.

دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، نیز این دارو را «معجزه‌آسا» توصیف کرد و مدعی شد که خودش به‌صورت پیشگیرانه از آن استفاده می‌کند.

چرا مقاله حذف شد؟

انتشارات الزویر (Elsevier)، صاحب این مجله، در بیانیه‌ای اعلام کرد که این مقاله به دلایل زیر از آرشیو حذف شده است:

1. عدم رعایت اصول اخلاقی پژوهش: مشخص نیست که آیا بیماران شرکت‌کننده در این مطالعه رضایت آگاهانه برای دریافت دارو داشته‌اند یا خیر.
2. مشکلات روش‌شناسی: عدم تعادل علمی میان بیماران گروه آزمایش و گروه کنترل و ناتوانی در تأیید استانداردهای علمی.
3. عدم شفافیت در استفاده از آزیترومایسین: مقاله مدعی بود که اثربخشی هیدروکسی کلروکین در صورت استفاده هم‌زمان با آزیترومایسین افزایش می‌یابد، اما شواهد نشان داد که این آنتی‌بیوتیک در زمان تحقیق به‌عنوان بخشی از روش‌های استاندارد درمانی در نظر گرفته نشده بود.

واکنش نویسندگان مقاله

سه نفر از نویسندگان مقاله، از جمله ژوهان کورجون، والری جیورداننگو و استفان اونوره، نگرانی خود را درباره نحوه ارائه و تفسیر نتایج مطرح کرده و خواستار حذف نام خود از این مطالعه شدند.

در مقابل، برخی دیگر از نویسندگان با تصمیم مجله برای حذف مقاله مخالفت کرده و دلایل مطرح‌شده را زیر سوال بردند.

رسوایی جهانی و پیامدهای آن

پس از حذف این مقاله، انجمن داروشناسی و درمان‌شناسی فرانسه این مطالعه را نمونه‌ای از «تخلف علمی» توصیف کرد و در بیانیه‌ای اعلام کرد:

«انتشار و ترویج نتایج این مطالعه باعث تجویز بیش از حد هیدروکسی کلروکین به میلیون‌ها بیمار شد. این اقدام نه‌تنها ریسک‌های غیرضروری برای بیماران ایجاد کرد، بلکه احتمالا به هزاران مرگ قابل پیشگیری نیز منجر شده باشد.»

این انجمن همچنین تأکید کرد که اصول بنیادین پزشکی در این مطالعه نادیده گرفته شده و پیامدهای آن فاجعه‌بار بوده است.

آمار و تأثیرات مقاله

بر اساس گزارش مجله Nature، این مقاله به‌عنوان پرارجاع‌ترین مقاله مرتبط با کووید-۱۹ است که تاکنون حذف شده است. همچنین، این مقاله دومین مقاله پرارجاع حذف‌شده در تمامی زمینه‌های علمی به شمار می‌رود.

مطالعات بعدی نشان دادند که استفاده از هیدروکسی کلروکین نه‌تنها اثربخشی در درمان کووید-۱۹ ندارد، بلکه احتمال مرگ بیماران را تا ۱۱ درصد افزایش می‌دهد.

پیامدهای این رسوایی برای علم پزشکی

این رسوایی بار دیگر بر اهمیت رعایت اصول اخلاقی و علمی در پژوهش‌های پزشکی تأکید می‌کند. حذف این مقاله نشان داد که حتی در شرایط بحرانی مانند همه‌گیری جهانی، نمی‌توان از دقت علمی و اخلاق پژوهشی چشم‌پوشی کرد.

نتیجه‌گیری

حذف مقاله جنجالی هیدروکسی کلروکین به‌عنوان درمان کووید-۱۹ نشان‌دهنده اهمیت نظارت دقیق بر پژوهش‌های علمی و پیامدهای فاجعه‌بار نادیده گرفتن اصول اخلاقی در علم است. این اتفاق باید به‌عنوان درسی برای جامعه علمی و پزشکی در نظر گرفته شود تا از تکرار چنین تخلفاتی جلوگیری شود.