مسجد سرخ یکی از مساجد زیبای شهرستان ساوه و کشور ایران است که در مجموعه مسجد انقلاب ساوه قرار دارد. این مسجد به دلیل تزئینات و کتیبه‌های قرمز رنگی که در آن تعبیه شده، به مسجد قرمز نیز شناخته می‌شود. از جمله باارزش‌ترین عناصر سازندهٔ این مسجد می‌توان به محراب مزین شده آن، کتیبه‌های گچ‌بری شده و نقاشی‌های متعدد، و همچنین مناره آجری آن اشاره کرد.

موقعیت

این مسجد در میدان انقلاب ساوه و در جنوب بازار قدیمی شهر قرار دارد.
 

تاریخچه

براساس نظرات کارشناسان و کتیبه‌های تاریخی، تاریخ ساخت مسجد به دوره شاه اسماعیل صفوی یا دوران سلجوقیان بازمی‌گردد. همچنین مناره مسجد طبق تاریخ ثبت شده بر روی آن، در سال ۴۵۳ هجری قمری ساخته شده است.

بر اساس کاوش‌های انجام‌شده، احتمال وجود یک آتشکده در دوره ایران باستان در مکان کنونی مسجد وجود دارد. بنابر روایات تاریخی، این آتشکده تا دوره مأمون عباسی پابرجا بوده و سپس به دستور ابودلف عجلی، حاکم ولایت عراق، خاموش و به جای آن یک مسجد بنا شده است. امروزه، بنای ابتدایی مسجد تا حد زیادی تخریب شده و بنای جدید مسجد در دوره سلجوقی و در مجاورت بنای قدیمی ساخته شده است که تا امروز نیز پابرجا مانده است.

مرمت

این مسجد چند بار مرمت شده است. آخرین مرمت آن در تیرماه ۱۴۰۲ آغاز شد.

ثبت ملی

این مسجد در ۹ آذر ۱۳۸۹ به شماره ۲۹۴۰۷ و مناره آن در سال ۱۳۱۰ به شماره ۱۵۵ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.

معماری مسجد

مسجد سرخ شامل سر در ورودی، صحن، ایوان، گنبدخانه، شبستان، رواق و مناره است و به همراه دو مدرسه قدیمی و جدید و یک مسجد تازه ساخت، مجموعه‌ای جامع را تشکیل می‌دهد.

سر در ورودی این بنا مزین به تزئینات کاشیکاری (کاشی فیروزه‌ای عصر صفوی) است و جدار آن حدود ۶۰ سال پیش سفیدکاری شده است. طاق سر در مقرنس‌کاری شده و در پایین آن، کتیبه‌ای گچ‌بری شده به خط ثلث برجسته نمایان است. بالای درگاه و در سینه سر در، لوح سنگی نصب شده که بر آن فرمانی دیوانی از شاه اسماعیل صفوی نقش بسته است.

بخش اصلی گنبدخانه در میانه سه رواق و یک مقبره واقع شده است و از سه جهت، درگاهی وسیع و مرتفع به رواق‌های اطراف باز می‌شود. گنبدخانه‌های دیگر در بالای این رواق قرار دارند که نیم طاق‌هایی در قوس‌های کوچکتری به اضلاع تبدیل شده و پایین طاق با پوشش عرقچینی بنا بالا آمده است.

بدنه قوس نیم طاق‌ها با گوشه‌ای از مقرنس خوش‌آراسته و رنگ‌آمیزی شده است. در زیر گنبد، کتیبه‌ای با متن «سوره نبأ» منقش به گل و بوته‌های برجسته نوشته شده است. در زیرگنبد دوم، کتیبه‌ای دیگر به خط برجسته کوفی با رنگ زرشکی و زمینه لاجوردی منقش به سوره «یاسین» گچ‌بری شده است. در میانه ضلع جنوبی گنبدخانه، محرابی چهار ضلعی با پوشش مقرنس گچی، مزین به کتیبه‌ای گچ‌بری شده قرار دارد.

از دیگر بخش‌های مهم این مسجد می‌توان به مناره آجری مسجد اشاره کرد که با آجر و آیات قرآنی آراسته شده است. در ضلع غربی صحن مسجد، ایوان مرتفع آجری قرار دارد که در پیرامون آن حجره‌هایی در سه طبقه ساخته شده است.

مورخان علت نامگذاری این مکان به نام مسجد سرخ را به دلیل رنگ‌های قرمزی می‌دانند که در تزئینات مسجد و کتیبه‌های آن به کار رفته است.