خواجه عبدالله انصاری: پیر هرات و ادیب نامدار قرون چهارم و پنجم هجری

خواجه عبدالله انصاری، ملقب به «شیخ‌الاسلام» و مشهور به «پیر هرات» و «پیر انصار»، یکی از ادیبان، عالمان، عارفان و صوفیان برجسته اواخر قرن چهارم و پنجم هجری قمری است. او با تالیفات متعدد خود، به ویژه «مناجات‌نامه»، جایگاه ویژه‌ای در تاریخ ادبیات و عرفان اسلامی دارد. عمده شهرت وی به خاطر فن سخنوری، اشعار و متون نغزش، به خصوص در مدح و ثنای خدا به زبان‌های عربی و فارسی بوده‌ است.
 

خواجه عبدالله انصاری در سال ۳۹۶ هجری قمری به دنیا آمد و در سال ۴۸۱ هجری قمری درگذشت. آرامگاه او در روستای گازرگاه، در ۳ کیلومتری شمال شرقی هرات، قرار دارد و توسط معمار قوام الدین شیرازی ساخته شده است. این آرامگاه از جایگاه خاصی در میان مردم افغانستان، به ویژه شهروندان هراتی، برخوردار است و به نام‌های «خووجه انصار»، «پیرهرات»، «خواجه عبدالله انصاری» و «گازرگاه شریف» معروف است.

از آثار مشهور خواجه عبدالله انصاری که به نثر مسجع نوشته شده‌اند، می‌توان به «مناجات‌نامه»، «نصایح»، «زادالعارفین»، «کنزالسالکین»، «قلندرنامه»، «محبت‌نامه»، «هفت‌حصار»، «رساله دل و جان»، «رساله واردات»، «رساله صد میدان»، «مصیبت نامه» و «الهی‌نامه» اشاره کرد. این آثار نشان‌دهنده عمق دانش و عرفان او هستند و همچنان مورد توجه و مطالعه قرار می‌گیرند.
 

خواجه عبدالله انصاری اولین راهنمای زندگی و نخستین مشوق خود را در راه کسب علم و معرفت، پدر خویش می‌داند و می‌گوید: “من هفتاد و اند سال علم آموختم و نوشتم و رنج بردم. در اعتقاد، اول از پدر خود آموختم که صادق بود و متقی و با وَرَع (پرهیزکاری)، که کسی آن چنان نتوانستی بود”. این نشان‌دهنده تاثیر عمیق پدرش بر زندگی و مسیر علمی و عرفانی اوست.

انصاری خود می‌گوید: «چهار ساله بودم که به دبستان شدم و نُه ساله املا می‌نوشتم و شعر می‌گفتم، چهارده ساله بودم که مرا به مجلس نشاندند و دیگران بر من حسد می‌کردند … .» این بیانگر نبوغ و استعداد فوق‌العاده او از سنین کودکی است که او را به یکی از بزرگترین ادیبان و عارفان تاریخ تبدیل کرد.
 

خواجه عبدالله انصاری با آثار و اندیشه‌های خود، همچنان به عنوان یکی از چهره‌های برجسته و تاثیرگذار در تاریخ ادبیات و عرفان اسلامی شناخته می‌شود و آرامگاه او در هرات، مکانی مقدس و مورد احترام برای مردم افغانستان است.