مقدمه

در چند دهه اخیر، تخریب آثار تاریخی در شهر قم به شدت افزایش یافته است. این روند نگران‌کننده، نیاز به مستندسازی و حفظ این آثار را بیش از پیش ضروری کرده است. جناب احمد خامه‌یار، محقق و نگارنده گرامی، در جلسات بنیاد قم‌پژوهی و کانال بنیاد، فهرستی از آثار تاریخی تخریب شده قم را ارائه کرده‌اند که نشان‌دهنده اهمیت و ضرورت این موضوع است.

اهمیت مستندسازی

تخریب آثار تاریخی تنها به معنای از بین رفتن چند بنای قدیمی نیست؛ بلکه این آثار به عنوان ظرف‌های تاریخی ما، حامل هویت، تاریخ، آداب و رسوم، و فرهنگ جامعه هستند. با تخریب این بناها، محتوای ارزشمند آن‌ها نیز از بین می‌رود. به گفته جناب بهشتی، رئیس اسبق سازمان میراث فرهنگی کشور، تخریب آثار تاریخی در چند دهه اخیر با تخریب این آثار در هزار سال گذشته برابری می‌کند. این موضوع نشان‌دهنده عمق فاجعه و نیاز به اقدام فوری است.

دلایل تخریب

برای بررسی و مستندسازی آثار تخریب شده، باید دلایل مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، روان‌شناسانه، جرم‌شناسانه، سیاسی و عقیدتی/ایدئولوژیک این تخریب‌ها مورد مطالعه قرار گیرد. این بررسی‌ها می‌تواند به درک بهتر از علل و عوامل تخریب و ارائه راهکارهای مناسب برای جلوگیری از آن کمک کند.

منابع و مراجع پیشنهادی

برای شروع کار مستندسازی، منابع و مراجع زیر پیشنهاد می‌شود:

عکس‌های هوایی سنوات مختلف: از سال ۱۳۳۴ از قم عکس هوایی وجود دارد. این عکس‌ها در سازمان نقشه‌برداری، سازمان جغرافیایی ارتش، ادارات منابع طبیعی، جهاد کشاورزی، شهرداری و راه و شهرسازی نگهداری می‌شوند. عکس‌های ماهواره‌ای نیز می‌توانند مفید باشند.

عکس‌های تاریخی: قم دارای عکس‌های تاریخی به‌خصوص در دوره قاجار است. کاخ گلستان عکس‌های ارزشمندی در این زمینه دارد.

سفرنامه‌های خارجیان و ایرانیان: تعدادی از این سفرنامه‌ها ترجمه شده و بسیاری نیز هنوز ترجمه نشده است.

پرونده‌های مربوط به اماکن در ادارات ذیربط: این پرونده‌ها در اداراتی همچون اوقاف، شهرداری، استانداری و ثبت اسناد و املاک موجود است.

عکس‌های تاریخی عکاسان خارجی: این عکس‌ها نیز می‌توانند اطلاعات ارزشمندی ارائه دهند.

آرشیو صدا و سیمای کشور و استان: این آرشیوها حاوی اطلاعات و تصاویر تاریخی مهمی هستند.

موزه‌ها، کتابخانه‌ها و دانشگاه‌های خارجی: به‌خصوص آن‌هایی که رشته ایرانشناسی داشته‌اند یا هنوز دارند.

مجموعه‌های خصوصی داخلی و خارجی: در صورت تمایل به همکاری، این مجموعه‌ها نیز می‌توانند منابع ارزشمندی باشند.

مراجعه به اشخاص مطلع: اعم از مسئولان و افراد محلی.

مطالب و عکس‌های مندرج در مطبوعات و نشریات چند دهه اخیر: این منابع نیز می‌توانند اطلاعات مفیدی ارائه دهند.

نتیجه‌گیری

مستندسازی آثار تخریب شده قم نه تنها به حفظ تاریخ و هویت این شهر کمک می‌کند، بلکه می‌تواند به عنوان یک منبع ارزشمند برای پژوهش‌های آینده مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به اهمیت این موضوع، لازم است که محققان و دستگاه‌های ذیربط با همکاری یکدیگر به جمع‌آوری و مستندسازی این اطلاعات بپردازند. در یادداشت‌های بعدی، شیوه کار و جزئیات بیشتری ارائه خواهد شد.

بازنویسی متنی از سیدمحسن محسنی