مقدمه

کتاب پیش رو، نخستین اثر جامع است که تصاویر قدیمی از شهر قم را برای علاقه‌مندان و پژوهشگران ارائه می‌دهد. در طول تاریخ، محققان بسیاری مانند یعقوبی، اصطخری، ابودلف، و حسن بن محمد بن حسن قمی، مولف کتاب تاریخ قم، مطالب مختلفی درباره قم نوشته‌اند. هرچند که اسناد تصویری از شهر قم در آثار آنان موجود نیست، این منابع به عنوان اسناد مهم تاریخ ایران و شهر قم به شمار می‌آیند.

تصاویر و عکس‌های قدیمی به عنوان اسناد معتبر تاریخی، نمایانگر روند تحولات اجتماعی، فرهنگی، و تاریخی جوامع گذشته هستند. این تصاویر جنبه‌های مهمی از تغییرات تاریخی را به تصویر می‌کشند.

سیاحان و مستشرقان غربی در دوره‌های مختلف به ایران سفر کرده و سفرنامه‌هایی نوشته‌اند. با این حال، به دلیل مسائل سیاسی و ناامنی پیش از صفویه، تعداد سفرهای سیاحان به ایران کاهش یافته بود. به همین دلیل، غیر از اسناد مکتوب، اسناد تصویری از شهر قم در دسترس نبوده یا تاکنون مشاهده نشده است.

در دوره صفویه، به دلیل قدرت سیاسی و اقتصادی ایران، سفر سیاحان خارجی به‌ویژه غربی، افزایش یافت. با اختراع دوربین عکاسی در دوره قاجار، تصاویر زیادی از بلاد مختلف ایران، از جمله قم، تهیه شد. شهر قم به دلیل موقعیت جغرافیایی و ویژگی‌های خاص خود، مورد توجه سیاحان و عکاسان قرار گرفت.

این کتاب به ارائه نقاشی‌ها و عکس‌های قدیمی از شهر قم، به ویژه در دوران صفویه و قاجار، می‌پردازد. نقاشی‌هایی که به دورنمای شهر قم در دوران صفویه مربوط می‌شود و تصاویری از دوران قاجار که با اختراع دوربین عکاسی ثبت شده‌اند. از جمله نقاشی‌های برجسته می‌توان به اثر آدام اولئاریوس از دورنمای شهر قم در دوره صفویه اشاره کرد.

فهرست مطالب

• مقدمه
• پیش گفتار ۱
• پیش گفتار ۲
• نقش قم از دید سیاحان
• قم از نگاه سیاحان نقاش:
  • آدام اولئاریوس
  • ژان شاردن
  • اوژن فلاندن و پاسکال کست
  • مادام ژان دیولافوا
• عکس و تاریخچه عکاسی در ایران و قم
• نتیجه‌گیری
• قم در قاب دوربین عکاسان قاجاریه:
  • لوئیجی پشه
  • آقا رضا خان اقبال السلطنه
  • عبدالله قاجار (۱)
  • میرزا حسینعلی عکاس باشی
  • داداشی
  • خانه زاد خان بابای حسینی
  • عبدالله قاجار (۲)
  • امیر خان جلیل الدوله
  • ابوالقاسم نوری
  • آنتوان سوروگین
  • ارنست هولستر
  • تصاویر بی‌نام
• منابع
  
  پیش گفتار ۱

کتاب حاضر، با هدف گردآوری و معرفی اسناد تصویری قدیمی از شهر قم، تلاش دارد تا بخشی از تاریخ و تحول این شهر را در دوران صفویه و قاجار به تصویر بکشد. اسناد تصویری به ویژه نقاشی‌ها و عکس‌های قدیمی، اطلاعات ارزشمندی در مورد وضعیت اجتماعی، فرهنگی، و جغرافیایی شهر قم ارائه می‌دهند. این تصاویر علاوه بر ثبت لحظات تاریخی، به ما کمک می‌کنند تا تغییرات و تحولات این شهر را در گذر زمان بررسی کنیم.

پیش گفتار ۲

دوره‌های صفویه و قاجار، به ویژه با توجه به تغییرات سیاسی و اجتماعی که در این دوران‌ها رخ داد، نقش مهمی در شکل‌گیری و توسعه شهر قم داشتند. نقاشان و عکاسان مختلف که در این دوره‌ها به ایران سفر کرده‌اند، با آثار خود به معرفی و ثبت این تغییرات پرداخته‌اند. کتاب حاضر به بررسی این آثار و تأثیر آنها بر شناخت و درک ما از تاریخ قم می‌پردازد.

نقش قم از دید سیاحان

قم در دوران‌های مختلف به عنوان یک مرکز مهم علمی، مذهبی، و تجاری مورد توجه سیاحان و مستشرقان قرار گرفت. این سیاحان با توجه به موقعیت جغرافیایی و اهمیت تاریخی قم، اطلاعات و توصیفاتی از این شهر ارائه دادند که درک ما از قم را در این دوران‌ها غنی‌تر می‌کند.

قم از نگاه سیاحان نقاش

• آدام اولئاریوس: نقاشی‌های او از دورنمای شهر قم در دوران صفویه، نخستین اسناد تصویری معتبر از این شهر به شمار می‌رود.
• ژان شاردن: این سیاح فرانسوی با نقاشی‌های خود، تصویری دقیق از قم در دوران صفویه ارائه داد.
• اوژن فلاندن و پاسکال کست: نقاشان دیگری که با آثار خود به ثبت چهره‌های تاریخی و فرهنگی قم در دوره قاجار پرداختند.
• مادام ژان دیولافوا: آثار او به نمایش زندگی روزمره و جغرافیای شهر قم در دوران قاجار کمک کرده است.

عکس و تاریخچه عکاسی در ایران و قم

عکاسی در ایران، به ویژه در دوران قاجار، نقش مهمی در ثبت و معرفی شهرها و مناطق مختلف کشور داشت. قم نیز از این قاعده مستثنی نبوده و تصاویر عکاسان قاجاریه، نمایانگر جنبه‌های مختلف زندگی و تحولات شهری این دوره است.

نتیجه‌گیری

تصاویر و نقاشی‌های جمع‌آوری شده در این کتاب، به ما کمک می‌کنند تا تصویری جامع و کامل از شهر قم در دوران صفویه و قاجار به دست آوریم. این تصاویر نه تنها جنبه‌های زیبایی‌شناختی و هنری شهر را به نمایش می‌گذارند، بلکه به تحلیل و بررسی تحولات تاریخی و اجتماعی آن دوره‌ها نیز کمک می‌کنند.

قم در قاب دوربین عکاسان قاجاریه

• لوئیجی پشه: عکاس ایتالیایی که آثارش نمایانگر جنبه‌های مختلف زندگی در قم است.
• آقا رضا خان اقبال السلطنه: عکاس ایرانی که با تصاویری از قم به ثبت وقایع و تغییرات این دوره پرداخت.
• عبدالله قاجار (۱) و عبدالله قاجار (۲): آثار این عکاس قاجاری، نشان‌دهنده جزییات زندگی اجتماعی و فرهنگی قم در این دوران است.
• میرزا حسینعلی عکاس باشی: عکاس دربار قاجار که با آثارش به معرفی قم و تحولات آن پرداخته است.
• داداشی، خانه زاد خان بابای حسینی، امیر خان جلیل الدوله، ابوالقاسم نوری، آنتوان سوروگین، و ارنست هولستر: سایر عکاسان و سیاحانی که با آثار خود، به ثبت و معرفی چهره‌های مختلف قم در دوران قاجار پرداختند.

تصاویر بی‌نام

این بخش شامل تصاویری است که اطلاعات دقیقی درباره عکاس یا تاریخ آن‌ها در دسترس نیست، اما همچنان نمایانگر جنبه‌های مختلف زندگی در قم در دوران قاجار هستند.