مناره های معروف و تاریخی قم
پامنار قم
پامنار قم، که با نام سردر مدرسه غیاثیه نیز شناخته می‌شود، یکی از آثار برجسته و مهم معماری تاریخی قم است. این بنا با ویژگی‌های خاص خود به عنوان یکی از نمادهای معماری عصرهای مختلف تاریخ شناخته می‌شود.
تاریخچه و پیشینه
تاریخ ساخت: براساس مستندات تاریخی و بررسی‌های معماری، تاریخ ساخت پامنار به دوران ایلخانی یا تیموری نسبت داده می‌شود. شواهد موجود نشان می‌دهد که این بنا به احتمال زیاد در اواخر قرن هشتم یا اوایل قرن نهم هجری قمری ساخته شده است.
تحولات تاریخی: پامنار در دوران‌های مختلف تاریخ شاهد تغییرات زیادی بوده است. این بنا به‌ویژه در دوره تیموری و صفوی با تغییرات و مرمت‌های متعددی روبرو شده است. به‌عنوان مثال، در دوران صفوی، مدرسه غیاثیه به ضرابخانه تبدیل شده و این تغییر کاربری موجب آسیب‌های بیشتری به بنا شد. همچنین در دوران قاجار و پهلوی، این بنا به‌دلیل سیل‌های پی‌درپی و تحولات شهری دچار آسیب شد.
ویژگی‌های معماری
ساختار و طراحی: پامنار با ارتفاع ۱۲ متر و عرض ۷ متر به سمت شرق طراحی شده است. سردر آن دارای دو طاقنمای کم عمق و کم عرض است که با تزئینات گچی و نقوش مهری مزین شده است. پوشش سقف ایوان از نوع مقرنس بوده که به مرور زمان دچار تخریب شده است.
تزئینات: مناره‌ها و سردر مدرسه به‌خوبی با تزئینات گچی و کاشی‌کاری مزین شده‌اند. از جمله ویژگی‌های بارز این بنا، کتیبه‌های گچی با خط بنایی و نقوش نام‌های مقدس محمد (ص) و علی (ع) هستند که در حال حاضر تنها بخش‌های اندکی از آنها قابل مشاهده است.
کتیبه‌ها: بر مناره جنوبی، کتیبه‌ای با آیه "الله الذی رفع السموات بغیر عمد ترونها..." وجود داشته که به تاریخ ۸۳۰ هجری قمری اشاره دارد. این کتیبه به‌عنوان شاهدی از تاریخ ساخت بنا به‌شمار می‌رود. همچنین، کتیبه‌های دیگری نیز از جنس کاشی خشتی در تاج منار وجود داشته که به‌تدریج دچار تخریب شده‌اند.
وضعیت کنونی
تخریب و آسیب‌ها: در طی سال‌های گذشته، پامنار به‌دلیل زلزله‌های دهه ۵۰ و دیگر آسیب‌های طبیعی، دچار تخریب جدی شده است. بخش‌هایی از مناره و کتیبه‌ها به‌طور کامل از بین رفته و تنها بخش‌های کوچکی از آنها باقی مانده است. همچنین، سیل‌های تاریخی و تخریب‌های شهری باعث شده‌اند که بخش‌های زیادی از بنا متروک شود و در حال حاضر به‌عنوان گاراژ و میدان‌بار استفاده می‌شود.
تحقیقات و مطالعات: تحقیقات جامع و علمی در زمینه تاریخ و معماری پامنار توسط محققانی مانند دکتر مدرسی طباطبایی صورت گرفته است. این تحقیقات به درک بهتر تاریخ ساخت و ویژگی‌های معماری این بنا کمک کرده و بر اساس شواهد موجود، ساختار و تاریخ دقیق‌تری از آن ارائه داده‌اند.
منار میدان کهنه قم
منار میدان کهنه، که یکی از مهم‌ترین آثار معماری قم است، نیز با ویژگی‌های خاص خود به عنوان یکی از قدیمی‌ترین مناره‌های ایران شناخته می‌شود.
تاریخچه و پیشینه
تاریخ ساخت: منار میدان کهنه به‌طور کلی به قرن پنجم هجری قمری نسبت داده می‌شود. برخی منابع تاریخی به سال ۲۹۱ هجری قمری اشاره دارند، اما شواهد معماری و مقایسه با دیگر بناهای هم‌عصر نشان‌دهنده این است که تاریخ ساخت این مناره باید به قرن پنجم هجری قمری برگردد.
تحولات تاریخی: این مناره در طول تاریخ شاهد تحولات مختلفی بوده است. از جمله آسیب‌های ناشی از جنگ جهانی اول و شلیک گلوله توپ به‌منظور ارعاب نیروهای خارجی، که تأثیرات جدی بر بنا گذاشته است.
ویژگی‌های معماری
ساختار و طراحی: منار میدان کهنه با ارتفاع ۲۴ متر و قطر نزدیک به ۴ متر به‌صورت رگ‌چین آجری ساخته شده است. دارای دو راه‌پله مارپیچی با ۶۳ پله است که به فضای داخلی و بام مناره راه می‌یابند. فرم آجرکاری و نوع معماری آن مشابه مناره‌های هم‌عصر خود، از جمله مناره مسجد میدان ساوه و مناره آجری خرم‌آباد است.
مرمت‌ها: منار میدان کهنه در طول تاریخ با مرمت‌های مختلفی روبرو شده است. یکی از مهم‌ترین مرمت‌ها در سال ۱۱۹۱ هجری قمری صورت گرفته و مأذنه فعلی در حدود ۵۰ سال پیش بر فراز منار احداث شده است.
وضعیت کنونی
تخریب و آسیب‌ها: منار میدان کهنه در طی سال‌ها دچار آسیب‌های جدی شده است. با وجود مرمت‌ها، برخی از بخش‌های آن به‌دلیل فرسودگی و تخریب‌های ناشی از جنگ‌ها و زلزله‌ها هنوز در وضعیت خوبی نیستند.
تحقیقات و مطالعات: تحقیقات جامع در زمینه تاریخ و معماری منار میدان کهنه به‌وسیله محققان و تاریخ‌نگاران مختلف انجام شده است. این تحقیقات به درک بهتر تاریخ ساخت و ویژگی‌های معماری این مناره کمک کرده و شواهد دقیق‌تری از آن ارائه داده‌اند.
نتیجه‌گیری کلی
پامنار قم و منار میدان کهنه قم هر دو به‌عنوان آثار تاریخی مهم قم، به درک بهتر تاریخ و فرهنگ این شهر کمک کرده و شواهدی از تحولات تاریخی و معماری در طول قرون مختلف به‌شمار می‌روند. تحقیق و حفاظت از این بناها به‌ویژه در زمینه‌های تاریخی و باستان‌شناسی می‌تواند به حفظ و معرفی بهتر این آثار ارزشمند کمک کند.
عکس از مریم نجم آبادی
نظر شما