پیترو دلاواله (Pietro Della Valle)، در میان جهانگردان ایتالیایی که از دوره امپراتوری مغول به بعد خاطرات مسافرتهای خود را به آسیا تحریر کرده اند، مقام ارزنده ای دارد. او در یازدهم آوریل ١۵۶٨ در شهر رم متولد شد. پدرش پمپئو (pompeo) و مادرش جیوانا آلبرتینی (giovanna albertini) نام داشت. خانواده وی یکی از قدیمی‌ترین و اصیل‌ترین خانواده‌های رم محسوب می شد و گروهی از افراد آن به مقام کاردینالی (۱) رسیده بودند.
دلاواله پس از مسافرتی به بغداد با دوشیزه‌ای بنام سِتی معانی که پیرو آیین آشوری مسیحی بود، ازدواج کرد و در پی آن در تاریخ ۴ ژانویه ١۶١٧، مطابق با ٢۵ ماه ذی الحجه سال ١٠٢۵ هجری قمری، به اتفاق عروس و چند تن از ملازمان و خدمتکاران خود عازم ایران شد و از طریق همدان و گلپایگان به اصفهان رفت. او شرح این مسافرت را طی اولین نامه خود از اصفهان، که تاریخ آن ١٧ مارس ١۶١٧ میلادی بود، به تفصیل بیان کرده است. (شرح کامل این مطلب در سایت قم شناسی موجود است) ✒️

او قم را چنین توصیف می کند:

به طوری که در کتاب شرح جغرافیا (Epitome Geografica) نوشته شده، این شهر از ازمنه قدیم قوانا نام داشته و شهری از ایالت مدیا محسوب می شده است. و من به این نظر هنوز هم معتقد هستم و عقیده دارم حتی کاشان که جنوبی تر است، جزء مدیا محسوب می شود. با وجود این، مردم این محل این شهر را قسمتی از خاک عراق (اراک) می‌شمارند.

قم از شهرهای متوسط ایران است و از لحاظ بزرگی به کاشان نمی رسد. جمعیتش هم از آن شهر کمتر است، ولی در محل مناسب‌تری واقع شده و می توان گفت زیباتر به نظر می آید. جلوی شهر رودخانه کوچکی جاری است که در اثر باران و از آب کوه‌های اطراف، بعضی اوقات خیلی بزرگ و پر آب می شود. در نزدیکی پل سنگی این رودخانه، مقبره‌ای واقع شده که می گویند خواهر امام رضا یکی از بازماندگان پیغمبر اسلام در آنجا دفن است و این خواهر نیز از طرف مردم، مقدس شمرده می شود و مدفن او زیارتگاه عمومی است. کوچه‌ها و بازار شهر نسبتاً خوب و تمیز و میدان شهر به حد کافی جادار و متناسب است و روی هم رفته تمام شهر به نظر من زیبا و دلگشا آمد».(۲)

١. کاردینال (Kardinal) یکی از مقامات روحانیت مسیحیت (کاتولیک) که پس از پاپ مقام اول را دارند و آنان توسط پاپ قبلی تعیین شده و شورای انتخاب پاپ را (پس از ترک پاپ) تشکیل می دهند و پاپ جدید را انتخاب می کنند (فرهنگ معین، ج ٣، ص ٢٨٠۶).
٢. ر.ک: سفرنامه پیترو دلاواله ترجمه دکتر شجاع الدین شفا، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران ١٣۴٨ شمسی، مقدمه مترجم.

منبع: کتاب قم از نگاه بیگانگان