مقدمه

با مرگ ناصرالدین شاه قاجار در سال 1313 هجری قمری، تغییراتی در نظام حکومتی ایران به وقوع پیوست که شهر قم نیز از این تغییرات بی‌بهره نماند. در دوره مظفری (حکومت مظفرالدین شاه)، چندین شخصیت به عنوان حاکم قم منصوب شدند که هر یک تأثیرات متفاوتی بر توسعه و شکوفایی این شهر داشتند. این مقاله به بررسی حاکمان قم در این دوره و اقدامات آنان می‌پردازد.

محمد حسن خان

پس از مرگ ناصرالدین شاه، ابتدا محمد حسن خان به حکومت قم منصوب شد. او از سوی کامران میرزا به این منصب دست یافت و تا زمان عزل امین السلطان در این مقام باقی ماند. در ذی‌القعده 1314 هجری قمری، محمد حسن خان از این سمت برکنار و به دارالخلافه احضار گردید.

عباس میرزا اعتضادالدوله

پس از محمد حسن خان، عباس میرزا اعتضادالدوله به حکومت قم منصوب شد. عباس میرزا، پسر محمد مهدی خان اعتضادالدوله و نواده میرزا محمد خان سپهسالار، صدر اعظم قدیم ایران بود. او با نام «امیرزاده» نیز شناخته می‌شد و در قم تأسیساتی مانند ارگ حکومتی ساخت که به توسعه و عمران شهر بسیار کمک کرد.

نصرالله خان امیر تومان

بعد از اعتضادالدوله، نصرالله خان امیر تومان به مدت یک سال به حکومت قم منصوب گردید. هرچند مدت حکومت او کوتاه بود، اما تأثیرات وی بر شهر قم همچنان به یاد مانده است.

میرزا سید رضاخان بدیع الملک

در سال 1316 هجری قمری، میرزا سید رضاخان بدیع الملک به حکمرانی قم منصوب شد. او که پیشخدمت خاص دربار مظفرالدین شاه و رئیس رخت‌دارخانه سلطنتی بود، به واسطه کفایت و مدیریتی که داشت، رضایت اهالی قم را جلب نمود.

حکام بعدی قم

در سال 1317 هجری قمری، تغییرات مختلفی در حکمرانی قم رخ داد. ابتدا میرزا علی نقی خان (مشاور السلطان) و سپس علی اکبر خان کرکری، محمد خان کرکری، و میرزا طاهر تفرشی به ترتیب به عنوان حاکم قم منصوب شدند. هر یک از این حکام، هرچند به طور کوتاه‌مدت، تأثیرات مخصوص به خود را بر شهر گذاشتند.

معتمدالدوله

آخرین حاکم قم در دوران مظفرالدین شاه، معتمدالدوله بود که از نوادگان عباس میرزا محسوب می‌شد. او در جریان مهاجرت علما و مردم به قم، نقشی مثبت ایفا نمود که تأثیرات آن نیازمند بررسی مستقل و جامع است.

نتیجه‌گیری

دوره مظفری برای شهر قم دوره‌ای پرفراز و نشیب بود. هر کدام از حکام این دوره با اقدامات گوناگون خود توانستند تأثیرات متفاوتی بر عمران و توسعه شهر قم داشته باشند. بررسی دوره حاکمیت هر یک از این افراد می‌تواند به درک بهتری از تاریخ قم در این دوران کمک کند.

منابع

1. افضل التواریخ، افضل الملک، جلد 2، صفحه 108.
2. افضل التواریخ، افضل الملک، جلد 4، صفحه 277.