مقدمه

در فرهنگ اسلامی و ایرانی، اماکن مقدس نقش بسیار مهمی در جامعه دارند. این اماکن نه تنها مراکز عبادت و اعمال دینی هستند بلکه به عنوان پناهگاه‌هایی برای فراریان از ظلم و ستم نیز عمل کرده‌اند. یکی از این اماکن، حرم حضرت معصومه (س) در قم است که از دوره‌های مختلف تاریخی، محل بست نشینی بوده است. این مقاله به بررسی تاریخچه و اهمیت بست نشینی در این مکان مقدس می‌پردازد.

اماکن مقدس و احترام والای آن‌ها

در فرهنگ اسلامی، احترام به اماکن مقدس مورد تأکید زیادی است. به عنوان مثال، کعبه و مسجد الحرام در قرآن به عنوان مکان‌هایی مبارک و حرم امن یاد شده‌اند که حتی جانیان و قاتلانی که به آن‌ها پناه ببرند، از تعقیب معاف هستند. قم و حرم حضرت معصومه (س) نیز از منظر ائمه اطهار (ع) از احترام و تقدس بالایی برخوردارند.

تاریخچه بست نشینی در حرم حضرت معصومه (س)

بست نشینی در حرم حضرت معصومه (س) از قرن هفتم و هشتم هجری رایج بوده است. افراد زیادی بنا به دلایل مختلف از جمله فرار از خطرات جانی، به این مکان مقدس پناه می‌بردند. یکی از نخستین موارد ثبت شده بست نشینی، مربوط به “شمس الدین” صاحب دیوان در دوره مغول است که از اصفهان به قم فرار کرده و در حرم حضرت معصومه (س) پناه گرفت.

بست نشینی در دوره صفویه

در دوره صفویه، حرم حضرت معصومه (س) بیشتر به عنوان مکانی برای بست نشینی مورد استفاده قرار گرفت. بسیاری از بست نشینان این دوره کسانی بودند که به دلیل مقروض بودن، توانایی پرداخت بدهی‌های خود را نداشتند. بر اساس گزارش‌های تاریخی، “کارری” که در زمان شاه سلیمان صفوی به ایران آمده بود، به موضوع بست نشینی در قم اشاره کرده و گفته است که اطراف حرم چند حجره برای بست نشینان در نظر گرفته شده بود.

بست نشینی در دوره قاجاریه و زندیه

در دوره قاجاریه، بست نشینی به اوج خود رسید. فشار و ظلم حاکمان محلی و فقدان عدالتخانه، بسیاری از مردم را مجبور می‌کرد تا به اماکن مقدس پناه ببرند. ناصرالدین شاه قاجار با هدف ملاحظه رفاه حال مظلومان، حرم حضرت معصومه (س) و بقعه شاهزاده عبدالعظیم را به عنوان اماکن رسمی برای بست نشینی اعلام کرد.

مکان‌های دیگر برای بست نشینی

علاوه بر حرم حضرت معصومه (س)، مکان‌های دیگری نیز برای بست نشینی شناخته شده بودند. از جمله این مکان‌ها می‌توان به اصطبل‌ها، توپ مروارید، دروازه قصر همایون و سر طویله شاهی اشاره کرد. در دوره قاجاریه، حتی سفارتخانه‌ها و کنسولگری‌های خارجی نیز به عنوان مکان‌های بست نشینی مورد استفاده قرار می‌گرفتند.

جمع‌بندی

بست نشینی به عنوان یک سنت فرهنگی در ایران، به افراد مظلوم و تحت فشار اجازه می‌داد تا از ظلم و ستم فرار کرده و به اماکن مقدس پناه ببرند. حرم حضرت معصومه (س) یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین مکان‌های بست نشینی در تاریخ ایران است. این مکان مقدس نه تنها به عنوان مکانی برای عبادت، بلکه به عنوان پناهگاهی امن برای فراریان نیز شناخته می‌شود.