میرزا محمدحسین نائینی، مشهور به علامه نائینی، در سال ۱۲۷۷ هجری قمری در شهر نایین اصفهان متولد شد. او از یک خانواده روحانی سرشناس برخاسته بود و پدرش، شیخ‌الاسلام میرزا عبدالرّحیم، از چهره‌های برجسته دینی آن زمان بود. علامه نائینی تحصیلات ابتدایی خود را در زادگاهش آغاز و در سن ۱۷ سالگی برای ادامه تحصیل علوم دینی به اصفهان و سپس به نجف و سامرا رفت.

تحصیلات و تدریس

علامه نائینی در طول سال‌ها، علوم مختلف را از اساتید برجستهٔ عصر خود مانند آخوند خراسانی و میرزای شیرازی فرا گرفت. او در نجف به تدریس فقه و اصول پرداخت و حوزه درسی او به یکی از بزرگ‌ترین و معتبرترین مراکز علمی تبدیل شد. درس‌های نائینی به دقت و تحقیق شهرت داشتند و بسیاری از طلاب به مقام علمی او جذب شدند.

نوآوری و تألیفات

نائینی از کسانی بود که به ضبط و نگارش درس‌ها و یادداشت‌برداری از مطالب علمی توجه ویژه داشت. وی شاگردانش را به این شیوه تشویق می‌کرد تا با دقت و بدون کاستی درس‌ها را مستند کنند. از جمله شاگردان او می‌توان به چهره‌هایی همچون سید ابوالقاسم خویی و سید محسن حکیم اشاره کرد.

علامه نائینی آثار متعددی تألیف کرده است که برخی از آن‌ها عبارتند از: حاشیه بر عروه الوثقی، رساله عملیه، و کتاب تنبیه الامه و تنزیه المله. این کتاب دفاعی از مشروعیت مشروطیت در برابر استبداد است و با دلایل منطقی و شرعی، حاکمیت نظام مشروطه را توجیه می‌کند.

تأثیر در نهضت مشروطه

نائینی یکی از شخصیت‌های برجسته دورهٔ مشروطه‌خواهی ایران بود. او در کتاب تنبیه الامه به تبیین مشروعیت حکومت مشروطه پرداخت و این اثر توسط آخوند خراسانی و شیخ عبدالله مازندرانی تأیید شد. نائینی در این کتاب با استدلالات قاطع، حاکمیت اسلام بر نظام مشروطه را مطرح کرد.

سرانجام آیت‌الله میرزا محمدحسین نائینی در ۲۶ جمادی الاولی ۱۳۵۵ قمری درگذشت. مراسم تشییع پیکر او با شکوه خاصی در نجف برگزار و پس از اقامه نماز توسط آیت‌الله آقاسید ابوالحسن اصفهانی، در جوار حرم حضرت علی‌بن‌ابیطالب (ع) به خاک سپرده شد. میراث علمی و اجتماعی او همچنان در تاریخ تشیع و اندیشه دینی زنده و آموزنده است.