فهرست عناوین

‌ منبع: گنجینه : اردیبهشت 1383، شماره 38

ملا حسین واعظ کاشفی سبزواری

نکاتی از سوره حمد

علما گفته‏اند که فاتحه هفت آیه است، جهت آن که اصول اهل بدعت هفت فرقه‏اند از جمله: «کافران» که خدای را نشناسند؛ «خوارج» که بندگان را از رحمت حق نومید گردانند؛ «دَهریه» که حشر و نشر را منکر باشند؛ «قَدْریه» که خود را در عملْ شریکِ باری‏تعالی دانند؛ و «مُلاحِده» که از راه راست که ظواهر شریعت است منحرف کردند و برخی که ارسال رُسُل را مُسَلّم ندارند.

گمراهان که از راه و روش محمدی صلی‏الله‏علیه‏و‏آله ، بی‏بهره باشند، خدای تعالی به این هفت آیه، ردّ اصول سبعه می‏کند.

کافران را دعوت می‏کند که مرا بشناسید که مستحق ثنای لایق و پرورنده جمیع خلایق منم که، «الحَمد لِلّه رَبِّ العالَمین».

خوارج را منع می‏فرماید که بندگان مرا شربت ناامیدی مچشانید که بخشنده و مهربان بر صغایر و کبایر منم که «الرَّحمنِ الرَّحیم».

دهریان را می‏گوید: روز بعث و جزا را منکر مشوید و به قیامِ قیامت اقرار کنید که پادشاهِ آن روز منم که «مالک یَوم الدّین».

قَدریان را سرزنش می‏کند که روی عبادت و سر تسلیم بر زمین نهید و استعانت از من طلبید که قادرِ مختار مَنم «ایاک نَعبُدُ و ایاکَ نَستَعینُ»

مُلاحِده را توبیخ می‏کند که روی از باطل گردانید و منهَج مستقیم شرع را لازم گیرید که نماینده این راه، مَنم، «اهدِنا الصّراط المُستَقیم».

و منکران رسالت را گوید که فرستادن انبیا و بعثت اصفیا را منکر مشوید و دست ارادت در دامن طاعت ایشان زنید که نعمت دهنده بر ایشان منم. «صِراطَ الّذینَ انعَمتَ عَلَیهِم»

گمراهان را پند می‏دهد و تهدید می‏نماید که از بادیه خذلان و هاویه طغیان به ظلالِ نوال عنایت و سایه اقبال حمایت انبیای برگزیده و اوصیای پسندیده من، استظلال کنید که انتقام کشند از بی‏راهان و غضب کننده بر ایشان منم «غَیر المَغضوبِ عَلَیهِم و لا الضّالّین».

1

فضیلت عدد هفت

و بدان که عدد هفت که آیات سوره، موافق آن افتاده، عددی است کامل، اقسامِ اعداد را شامل. دلیلی دیگر بر کمال هفت آن است که اکثر مُعظَمات عالم علوی و سُفلی و بعضی از اوضاع شرعی و حُکمی بر هفت افتاده. اما از علویاتِ اول، اکابر ملائکه، هفت طایفه‏اند: اول که در شهود جمال حیرانند و از غایت اشتغال به مشاهده حق، به خلق آدم مطلع نشدند، و به سجده او مستحضر نگردیدند. دوم: حُجّاب بارگاه الوهیت و وسایط فیض ربوبیّت که در صف اول از ایشان، روح اعظم است و در صف آخر، روح القُدُس که جبرئیل علیه‏السلام را گویند و این دو طایفه کروبیانند. سوم: حَمَلِه عرش؛ چهارم: اهلِ ملکوت اَعلی؛ پنجم: اهل ملکوت سُفلی، و این دو گروه، روحانیانند؛ ششم: نویسندگان صُحُفِ مُنَزلِه‏اند؛ هفتم: کرام‏الکتابین که مباشر کتابت افعال و اقوال آدمیانند.

هم‏چنین عَلویات آسمان‏ها و سُفلیات شامل زمین‏ها، دَرَکات دوزخ، دریاهای مشهوره و اقالیم که مساکن عالمیان و مواطن آدمیان افتاده، بدین عدد آمده.

2

خواصی از این سوره

و بدان که اولْ سوره‏ای که به تمامی شرف نزول ارزانی فرموده، این سوره گرامی و این دیباچه سامی بوده که دفعه‏ای به مکه فرود آمد در وقتی که نماز، فَرض شد و [بار دیگر] به مدینه نازل شد، هنگامی که قبله از بیت‏المقدس به جانب کعبه تحویل یافت.

و علمای امامیه (رضوان الله علیهم) در کتب اخبار از ائمه اطهار (علیهم صلوات الله المَلکِ الجَبّار) خواص این سوره مبارکه را زیاده از حصر و شمار بر ذمت قلمِ فرخنده، رقم ثبت و ضبط نموده‏اند و این‏جا چند خاصیت از مجموع این خواص که به تجربه پیوسته، یاد کرده می‏آید:

اول: شفای همه دردها گویند، شفای هر مرض از امراض نفسانی و روحانی و دوای هر دردی از دردهای قلبی و قالبی ازو توان یافت. و در تفاسیر مذکور است که این سوره بزرگوار را بر سر هر بیماری که به اخلاص بخوانند، اگر در اجلَش تاخیر بُوَد، شفا یابد.

و امام به حق ناطق، جعفر بن محمد صادق علیه‏السلام فرماید که: هرکه فاتحه، او را بِه نسازد، هیچ دوایی و دارویی چاره درد او ننماید.

ای عزیز! این سوره چنانچه دفع امراض و عللی که ظاهر مزاج را واقع شود کُند، هم‏چنین قلوب و ارواح را نیز از موانع ترقی بر مدارج رتبه، که قبله توجه او بودی، محافظت می‏نماید و شفای بیماریِ ایمان می‏کند و بیماریِ ایمانِ مَرد، مُردنِ نور اوست به واسطه خواهش نفس تا وقتی که او را ضعیف گردانَد و ضعف ایمان بدترین بیماری‏هاست، پس علاج ضعف او به تفکّر آیات این سوره باید نمود.

دوم: سبب حفظ و سلامتی در سفر کند؛ چنانچه از امیر مؤمنان علی علیه‏السلام روایت می‏کند که: چون سفری خواهی کرد، سه نوبت فاتحه‏الکتاب بخوان تا در آن سفر محفوظ باشی و به سلامت به مقصد برسی.

سوم: ازدیاد قوّت حافظه.

چهارم: از بین بردن برخی دردهای بدن.

پنجم: فراخی روزی و معیشت و استغنا از خلق.

از جناب امیرالمؤمنین علیه‏السلام مروی است که حق تعالی پیغمبر ما را از همه بندگان برگزید و او را به فاتحه‏الکتاب، مکرّم و بزرگوار ساخت، و هیچ پیغمبری را در این بزرگواری به او شریک نساخت مگر سلیمان بن داود علیه‏السلام که او را از جمله این سوره (نمل، آیه 30) بسمله عطا کرد. چنانکه به زبان بلقیس از آن خبر داد که: «نزد من نامه‏ای گرامی انداخته شده است. آن از سوی سلیمان ست و آن [با] به نام خداوند بخشنده مهربان [آغاز می‏گردد].

3

حدیث آخر

[خداوند در برابر قرائت این سوره] حسنه‏ای کرامت فرماید که بهتر از جمیع دنیا و ما فیها باشد. گویند که: قومی نزول عذاب بر ایشان واجب شده بود. طفلی از ایشان در مکتب، [سوره [الحمد قرائت کرد. حق تعالی به برکت آن، عذاب را از ایشان، مدتِ چهل سال به تاخیر انداخت.

ای عزیز! هرگاه طفلی بر سبیل تعلّم و حفظ، قرائت فاتحه کند و این فایده بخشد که مستحقّان عذاب به برکت وی ایمن مانند، پس مؤمنِ موفّق که این سوره را از روی اخلاص تلاوت فرماید، اگر کرم الهی او را از عذاب نجات دهد بعید نخواهد بود.

و این سوره را با نماز نسبت تامه و خصوصیتی کامله است، زیرا که قرائت فاتحه در نماز، فرضِ عین است و تَرکَش بی‏عذری، موجب فساد نماز است، چنانچه از جناب نبوی روایت است که: «لا صلاةَ اِلاّ بِفاتحةِ الکتابِ» (نماز برپا نمی‏شود مگر به سوره فاتحه)