در دوران آغازین حکومت رضاشاه و با وزیده شدن نخستین نشانه‌های مدرنیته در ایران، فضای جدید روشنفکری در تهران شکل گرفت که یکی از مهم‌ترین جنبه‌های آن تجمع روشنفکرانه در کافه‌ها بود. صادق هدایت و دوستانش تأثیر بسزایی در ترویج فرهنگ کافه‌نشینی به‌عنوان پاتوق‌های روشنفکران داشتند.

کافه فردوسی به‌عنوان یکی از نخستین مراکز تجمع روشنفکران شناخته می‌شد. در این کافه که در چهارراه استانبول واقع بود، هدایت به همراه مسعود فرزاد، مجتبی مینوی و بزرگ علوی روزها به بحث‌های ادبی و ضد سنت می‌پرداختند. آنان خود را «گروه ربعه» نامیدند، در تقابل با «گروه سبعه» که از ادبای قدیمی تشکیل شده بود. کافه فردوسی تا دهه چهل همچنان به‌عنوان پاتوقی برای روشنفکران آرام و دور از سیاست شهرت خود را حفظ کرد.

کافه فیروز نیز از دیگر کافه‌های مهم آن دوران بود، که در خیابان «نوبهار» قرار داشت و در دهه سی به‌ویژه به پاتوق جلال آل‌احمد و دیگر روشنفکران تبدیل شد. این کافه به خصوص در روزهای دوشنبه میزبان جدال‌های فکری و مباحث روشنفکری بود.

علاوه بر این دو، کافه‌های لقانطه، مینیون، ماسکوت، و ریویرا نیز به عنوان محل تجمع روشنفکران شناخته می‌شدند. اما فعالیت‌های روشنفکرانه محدود به کافه‌ها نبود و بخشی از این تجمعات به خانه‌ها منتقل شد. گعده‌های خانگی مانند گعده‌های خانه ابتهاج در کارخانه سیمان، گلستان و فروغ، آل احمد و مهرجویی نیز جایگاه ویژه‌ای در تاریخ روشنفکری ایران دارند. این تجمعات خانگی که داستان‌های شیرینی از آن‌ها حکایت می‌شود، همچنان بخشی از میراث فرهنگی و ادبی ایران به شمار می‌روند.