چهارشنبه 13 تیر ,1375 3 ژوئیه ,1996 سال چهارم , شماره 1009

سهم فعالیت های انسانی در تولید سرب موجود در هوا, غذا, آب و خاک
بیش از منابع طبیعی انتشار این ماده است.
تا پیش از گسترش شهرها وافزایش شمار خودروها در شبکه حمل و نقل
درون شهری, هنوزمردم به درستی از عواقب وزیانهای مهلک گازهای
آلاینده خودروها, آگاهی نیافته بودند,اما طی دو دهه اخیر حاصل
پژوهشهای دانشمندان و اهل تحقیق در قالب هشدارهای جهانی شهرنشینان
را متوجه پیامدهای سوء انتشار گازهای آلاینده و پراکنش مواد سمی ناشی
از آن در فضا و محیط زندگی شهرها کرده است. در میان مواد آلاینده
خودروها, سرب, یکی از اصلی ترین خطرها به شمار می آید.
در نوشتار حاضر که از نظرتان می گذرد, ضمن معرفی این فلز,کم و کیف
تاثیرات آن بر محیطزیست شهری و زندگی مردم شهرنشین نمایانده
شده است.
سرب یک آلاینده خطرناک و درعین حال رایج در آب, خاک وبه ویژه
هواست. تاثیرات نامطلوب سرب در غلظتهای پایین محیطی به اثبات
رسیده است. تماس پیوسته کودکان باغلظتهای پایین سرب باعث عقب
افتادگی ذهنی و نارساییهای رفتاری می شود. منظور از غلظت پایین, حدی
از غلظت است که در بیشتر شهرها دیده می شود. اگر کودکی در اوان زندگی
خود در تماس با غلظتهای متوسط سرب قرار گیرد ممکن است با افت ضریب
هوشی 23 نمره (و حتی 5 نمره) روبرو گردد. از آنجا که سرب یک
آلوده کننده رایج است, چنین تاثیرات نامطلوبی در بسیاری از مناطق
شهری بروز خواهد کرد.
منابع و راههای انتشار سرب
سرب صدها سال بدون توجه به تاثیرات نامطلوب آن بر روی سلامتی توسط
انسان به کار گرفته شده است در قرن بیستم تنوع کاربردهای گوناگون
سرب همگام با تولید آن افزایش قابل ملاحظه ای یافته است.
سهم فعالیتهای انسانی در تولیدسرب موجود در هوا, غذا, آب و خاک
بیش از منابع طبیعی انتشار این ماده است. بزرگسالان بیشتر از طریق آب
و غذا در معرض سرب قرار می گیرند در حالی که برای کودکان سرب موجود
در هوا و خاک از اهمیت بیشتری برخوردار است. منابع اصلی انتشار سرب
در محیطزیست, انتشار از خودروهایی که از بنزین سرب دار استفاده
می کنند یا محل اتصال لوله ها و خوردگی رنگهای با پایه سرب در شبکه
آبرسانی و دفع باطریهای سربی, می باشد. خودروها:
در بنزین سرب دار از یکی از ترکیبات سرب به نام تترااتیل سرب به
عنوان ماده افزودنی ضد کوبش استفاده می شود. در کشورهایی که بنزین
سرب دار استفاده می کنند بخش عمده سرب موجود در هوا از طریق خودروها
منتشر می گردد. به همین دلیل در کشورهایی که قوانینی به منظور ممنوع
و یا محدود ساختن استفاده از بنزین سرب دار وضع گردیده, کاهش چشمگیر
غلظت سرب در هوا مشاهده شده است. استفاده از بنزین بدون سرب به
کارگیری مبدل های کاتالیستی در خودروها را نیز ناممکن می سازد.
سرب در آب:
در برخی از کشورها از سرب درساخت لوله های آبرسانی یااتصال این
لوله ها استفاده می شود. در چنین شرایطی و به ویژه اگر سختی آب
پایین و یاآب اندکی اسیدی باشد, سرب به تدریج در آب حل می شود.
کودکان به نسبت وزن خود آب زیادی مصرف می کنند و بنابر این شبکه
آبرسانی (به شرط استفاده از سرب در آن) یک منبع انتشار مهم برای
کودکان خواهد بود. نوزادانی که شیر آنها از آب شبکه آبرسانی تهیه
می شود نیز در معرض خطر آلودگی های سربی قرار دارند.
کوره های ذوب فلزات:
در مناطقی که نزدیک به کوره های ذوب سرب قرار دارندباید اقدامات
لازم برای حفاظت کودکان در مقابل سرب انجام پذیرد. از طریق
کوره های ذوب دیگر فلزات نیز ممکن است مقادیر قابل ملاحظه ای سرب منتشر
شود. غلظت بالای سرب در هوا و غبار در نزدیکی این کوره ها می تواند
منجر به بلعیده شدن مقادیر قابل توجهی سرب توسط کودکان شود.
رنگهای با پایه سرب:
سرب, پایه برخی از رنگهای مورداستفاده در نقاشی منازل می باشد.
سرب موجود در این رنگها با تخریب رنگ و یا به هنگام بازسازی خانه
به محیطراه می یابد و به صورت غبار یا خاک از طریق دست های آلوده به
این خاک توسط کودکان بلعیده می شود.
منابع متفرقه سرب در بسیاری موارد دیگر نیزکاربرد دارد. برخی
از این موارد عبارتنداز:
باطری های سربی
لعاب ظروف سفالی
کریستال
داروهای سنتی
مواد آرایشی
دود سیگار
تعمیرگاههای اتومبیل
تاثیر بر روی سلامتی:
سرب از راههای گوناگون به بدن راه می یابد سربی که از طریق
استنشاق وارد بدن می شود ممکن است تا 90 % سرب بدن را تشکیل دهد. این
نسبت برای سرب وارد شده به بدن از طریق دهان 10 % برای بزرگسالان و تا
50 % برای کودکان می باشد. سرب موجود در هوا برخلاف دیگر آلاینده ها
قابلیت انباشته شدن در بدن را دارد.
سرب پس از ورود به بدن بیشتردر استخوانها ته نشین می شود. ولی
بخشی از آن در خون نیز راه می یابد. در عمل, بهترین روش اندازه گیری
میزان سرب در بدن نمونه گیری از خون است و معمولا میزان سرب در بدن
هر فرد بر اساس غلظت سرب در خون او سنجیده می شود. یک بررسی در مورد
کودکان نشان داده است که در سطوح سرب خون dl , ug 1525 افزایش
dl , ug 10 سرب خون باعث کاهش 13 نمره ضریب هوشی می شود . در سطوح بالاتر
سرب خون میزان کاهش ضریب هوشی ممکن است بیش از این باشد. فاصله
زمانی که در آن ضریب هوشی کودک بیشترین تاثیر را در نتیجه تماس با
سرب خواهد گرفت. ابتدای تولد تا حدود چهارسالگی است. بنابر این
بایستی کودکان در سنین اولیه و نیز جنین در زمان بارداری را به
عنوان آسیب پذیرترین گروه چامعه در مقابل آلودگی سرب در نظر گرفت.
سطح سرب در خون در شهرهای اروپا معمولا dl , ug 104 و در مناطق
روستایی dl , ug 520 گزارش شده است .
تاثیر تماس با سرب یک معضل قابل توجه برای سلامتی فردی نیست, بلکه
به عنوان یک مشکل سلامتی عمومی برای کل جامعه مطرح می باشد. چرا که
تاثیر غلظتهای پایین سرب تنها بر روی یک جامعه و نه یک فرد قابل
ارزیابی است. یک جامعه در تماس با غلظت پایین سرب دارای متوسط هوشی
پایین تری خواهد بود. این آلودگی باعث کاهش تعداد کودکان تیزهوش و
افزایش تعداد کودکانی که به مراقبتهای ویژه نیاز دارند می گردد. کاهش
تعداد کودکان تیزهوش به معنای تحلیل قوه خلاقیت و نوآوری مورد نیاز
برای توسعه است در حالی که افزایش تعداد کودکان نیازمند مراقبت ویژه
یک بار عاطفی و اقتصادی را به جامعه تحمیل می کند.
مشکلات اصلی که براثر تماس باسرب رخ می دهند ناهنجاریهای رفتاری
و کاهش ضریب هوشی است. بایستی توجه داشت که عوامل متعددی, شکل گیری
رفتاری و هوش کودک را تعیین می کند. تغذیه و مراقبتهای والدین
مهمترین این عوامل می باشند. تفاوت چند امتیاز در ضریب هوشی معمولا
هیچ تاثیری در کارایی یا کیفیت زندگی یک کودک نمی گذارد. به همین
دلیل اندازه گیری افت ضریب هوشی در اثر تماس با غلظتهای پایین سرب
برای یک کودک امکان پذیر نیست و فقط در یک جامعه آماری مفهوم پیدا
می کند.
ادامه دارد