شنبه 16 تیر ,1375 6 ژوئیه ,1996 سال چهارم , شماره 1011

مقدمه: تاریخچه پیدایش اصطلاحات مهاجرت روستایی را نمی دانیم. این
عبارت در سال 1892 توسط فردی انگلیسی به نام گراهام به کار برده شد.
در سال 1903 عنوان اثری به زبان فرانسه قرار گرفت و از آن پس کاملا
جداافتاد.
معادله های این عبارت بسیاراست. کوچ داخلی, برون کوچی روستایی ,
ترک روستاها, روستاگریزی, از جمعیت خالی شدن روستاها, کاهش نفوس
روستاها, برون کوچی روستایی شهری و ترک زمین و غیره. . .

مفهوم مهاجرت: معنی کلمه مهاجرت عبارتست از کوچو جابه جایی جمعیت
از نقطه ای به نقطه دیگر. در این مفهوم حتی می توان نقل مکان فرد یا
خانواری را از یک محله شهر به محله دیگر نیز مهاجرت تلقی کرد.
در جمعیت شناسی تعبیر محل اقامت معمولی از یک نقطه جغرافیایی به
نقطه دیگر را مهاجرت می گویند با این تعریف جابه جایی افراد بین
نقاطمختلف یک شهر یا یک روستا و نیز جابه جایی های روزانه افراد بین
محل کار و زندگی مهاجرت محسوب نمی شود. مهاجر یکی از جنبه های تحلیلی
جمعیت است که به نقل و انتقال و جابه جایی سکونتی مردم از مکانی به
مکان دیگر مربوط می شود.
مردم غالبا از سرزمینهایی که شرایط اقتصادی آنها ضعیف, ناکافی و
نارسا است خارج می شوند و به مناطقی که دارای جاذبه های شغلی بهتر,
دستمزدهای بالاتر و محرکهای اقتصادی و اجتماعی بیشتری هستند وارد
می گردند و به دیگر سخن مهاجرت از یک مکان شاخصی از فشار جمعیت بر
منابع موجود آنهاست.
و در تقسیم بندی مهاجرتها را به دو دسته مهم تقسیم کرده اند:
1 مهاجرتهای خارجی یا مهاجرتهای بین المللی
2 مهاجرتهای داخلی .
باید خاطرنشان کرد موضوع مورد تحقیق جزیی از مهاجرتهای داخلی محسوب
می شود.

علل مهاجرت روستایی: معمولا مهاجرتهایی که از نواحی روستایی به
نواحی شهری صورت می گیرد,مهمترین شکل مهاجرت داخلی محسوب می شود.
این پدیده به ویژه در کشورهایی که درحال صنعتی شدن سریع و تغییر
تکنولوژیکی هستند اتفاق می افتد و گاهی نقش اصلی را در توسعه اقتصادی
و افزایش درامد ملی آنان ایفا می کند.
اصولا مهاجرتهای روستائیان به شهرهابازتاب محرکهای اقتصادی است.
در نواحی روستایی فشار جمعیت و نوسازی کشاورزی (مخصوصا مکانیزاسیون
و به کارگیری شیوه های تولید تجاری به همراه نظامهای سنتی اجاره داری
زمین به عنوان عوامل دافعه محسوب می شوند درحالی که افزایش سریع
فرصتهای شغلی اغلب به همراه بهبود شرایط کار در نواحی شهری از عوامل
عمده جاذبه به شمار می روند. در این میان نقش حمل و نقل به ویژه راه آهن
درازمیان بردن انزوای روستایی در بسیاری از بخشهای جهان قابل توجه
است. راههای ارتباطی برخوردهای فرهنگی را افزایش داده و امکان
دسترسی به اشتغال بهتر را فراهم ساخته اند.
روی هم رفته در کشورهای درحال توسعه مهاجرت روستایی شهری به ندرت
موجب بهبود اوضاع می گردد. بسیاری از مهاجرین روستا شهری اولین شغل
خود را به دست می آورند. درحالی که عده ای نیز شغل خود را اغلب از یک
کار کشاورزی به شغلی غیر کشاورزی تغییر می دهند. تحول ایجاد شده در
ساختار شغلی یکی از عمده ترین نتایج مهاجرت روستا شهری محسوب می شود.
مشاغلی که عمدتا مهاجرت را جذب می کنند, عبارتنداز: کار در
کارخانه ها, مغازه ها, ادارات, بخش ساختمان و خدمات عمومی. در ابتدا
شهرها با مدارس, مغازه ها, تسهیلات عام المنفعه و امکانات سرگرم کننده
خود جذابیتهای اغواکننده ای برای مهاجرین ایجاد می کنند. درحالی که
مشکلات زندگی شهری نظیر کرایه خانه و هزینه, حمل و نقل, آلودگی هوا و
صدا به تدریج خود را جلوه گر می سازند. این جریانات اغلب به عنوان
مسایل اخلاقی اجتماعی مشکلات بزرگی برای مهاجران ایجاد می کنند. وجود
محلات, محلات پست و حلبی آبادها غالبا نشانگر ناسازگاریهای ناشی از
مهاجرت روستاشهری می باشند. از سوی دیگر همه مهاجرین نیز موفق به کسب
شغل نخواهند شد. به منظور کاستن از تعداد گدایان و بیکاران در شهرها
برخی از کشورها نظیر ایتالیا معمولا به مهاجران پروانه اشتغال به کار
می دهند.
اثر مهاجرت بر نواحی روستایی ممکن است از مرحله رهایی از فشار
جمعیت تا کم جمعیتی و یا متروک ماندن و رهاساختن روستاها متفاوت
باشد. میان این دو حد نیز از مراحل مختلفی نظیر اثرات زیان آور عدم
تعادل سنی و جنسی جمعیت بر روی مزارع گرفته تا رشد جمعیت و
فعالیتهای اجتماعی, بسته شدن مدارس روستایی, عقب نشینی از اراضی حاشیه
تپه ای, اختلاط سهام اراضی و غیره را می توان نام برد. همچنین مکانهای
نامناسب که عموما محلهایی هستند دارای مشکلات طبیعی نظیرروستاهای
کوهستانی, جزایر دوردست و واحه ها.
با تمام این تفاصیل می توانیم بگوییم انگیزش مهاجرتها می تواند به
قرار ذیل باشد: تحصیلات, تاهل, عرضه مشاغل, فرصتهای شغلی یا منابع
درامد,دستمزد کم, خدمت, مراقبتهای پزشکی بلایای طبیعی ,
سرمایه گذاریهای پراهمیت مقررات رفاه اجتماعی, وسایل تفریح و آسایش و
جذابیت محیط شهری.
محمدرضا پژم