سه شنبه 19 تیر ,1375 9 ژوئیه ,1996 سال چهارم , شماره 1013

بازیابی خیابان به عنوان فضای زندگی( 1 )

o مسئله خیابانها فقط به نهادهای مهندسی , تاسیسات وتجهیزات شهری
مربوط نمی شود. عامه مردم نیز باید جوابگوی ابهامات و تناقضات
خواسته های خود باشند.

o با رواج و سلطه حرکت وسایل نقلیه در معابر و فضاهای شهری ,
بویژه در کلانشهرهای جدید مثل تهران, دستیابی به بسیاری از
خواستهای طبیعی و بدیهی مانندتامین نیازهای فرهنگی, عاطفی و ذوقی
در محیط زندگی شهری با موانع دشوار و ناکامی روبرو شده است.

شایدخیابان مهمترین فضای شهری است که بسیاری ازفعالیتها و
ارزشهای اجتماعی وفرهنگی شهر در آن تحقق پیدامی کند. اما در
تحولات شهرسازی معاصر, کارکردهای قدیمی و طبیعی خیابان, به عنوان
بخشی از محیط زندگی و یک فضای پرشور و تحرک, تغییر یافته و در بیشتر
موارد تنها به محل رفت وآمد خودروها تبدیل شده است.
اکنون در مطالعات جدید شهری در جهان, موضوع بازیابی و بازسازی
خیابان به عنوان یکی از مهمترین فضاهای شهری برای ارتقاء کیفیت
زندگی و ایجاد ارزشهای مطلوب اجتماعی و فرهنگی مورد توجه و تاکید
بسیار قرار گرفته است و در چند دهه اخیر ادبیات مربوط به حیات
خیابان, جایگاه مهمی در مطالعات شهری و جامعه شناسی دارد.
در زمینه احیای خیابان ,تعدادی از نظریه پردازان به تالیف و
انتشار آثار خودپرداخته اند که یکی از جدیدترین و جامع ترین
آنها, کتابی باعنوان خیابانهای عمومی برای استفاده عمومی است که
28 مقاله از مولفان و کارشناسان مختلف جهان را دربر می گیرد. برخی از
نظرات مندرج در این کتاب به ارزشها و کارکردهای اجتماعی و فرهنگی
خیابان اشاره می کند. از جمله آمده است: نباید کاری کرد که مردم به
دلیل ناراحتی های ناشی از ترافیک خود را از صحنه خیابان خارج سازند.
محیط خیابان باید حاوی فضاهایی باشد که مردم بتوانند در آنها
بنشینند و گفتگو و بازی کنند. همه خیابانها دارای تاریخی هستند که
احساس غربت, بدون دلیل در آن راه ندارد. تاریخ یک خیابان را می توان
ثبت کرد. ساکنان خیابان به عنوان یک مکان به آن می نگرند تا یک
معبر, خیابانهای مسکونی باید مقصد باشند نه محلی برای عبور.
در جایی دیگر از کتاب مذکورآمده است: خیابان مردمی, اتومبیل سوار
را حذف نمی کند, بلکه باایجاد یک تعادل عادلانه تر میان اتومبیلها و
دیگر استفاده کنندگان از خیابان, مثل عابران پیاده و دوچرخه سواران ,
فضای مناسبی برای آن درنظر می گیرد.

ضرورت تحول در شهرسازی: مسئله خیابانها فقط به نهادهای مهندسی ,
تاسیسات و تجهیزات شهری مربوط نمی شود. عامه مردم نیز باید جوابگوی
ابهامات و تناقضات خواسته های خود باشند. مثلا کسی که به عنوان
راننده خواهان سهولت و سرعت است, ولی به فقدان ایمنی برای عابر
پیاده اعتراض می کند, باید اولویت های خود را مشخص سازد. چرا که
کاربری خیابانها و سهم خودروها نیز باید متناسب بااین اولویتها
تعیین شود.
اینکه شهرسازی مدرن حمل و نقل را عملکرد غالب خیابان می داند, منطبق
با نظریه عام تری است که قسمتهای مختلف شهر را از یکدیگر جدا می کند و
این جداسازی از واکنشی شدید علیه پیچیدگیهای شهر صنعتی ناشی می شود.
همچنین بیانگر تمایل شدید به کنترل این پیچیدگی هاست.
بنابراین, توجه به تقسیم بندی سطح شهر براساس طرحهای کاربری و
ناحیه ای موجب شده تا خیابانها در ذهن شهرسازان به فضایی پوچ و خالی
بدل شود و برنامه ریزی حمل و نقل از برنامه ریزی شهری جدا گردد. به
همین ترتیب, خیابانها نیز به جای آنکه بخشهای مختلف شهر را به
یکدیگر پیوند دهند, آنها را از هم مجزا کنند.
چنانچه برنامه ریزان شهری وهمکاران آنها یعنی مهندسان ,معماران و
منظره سازان ,خیابانها را مانند شبکه های فضای باز عمومی درنظر
بگیرند, بسیاری از مشکلات شهری مثل بهسازی محیط زیست, بهبود وضع
ترافیک وغیره در ارتباط با یکدیگر مشاهده خواهند شد.
مطالعات و تجارب جدیدشهرسازی همگی بر امکان وضرورت یکپارچگی
تجدید طراحی خیابان و طراحی شهری تاکید می کنند. اما در این راستا
دشوارترین کار, تغییر شیوه تصمیم گیری در باره کاربری خیابان است. در
اینجا روی آوردن به مشارکت عمومی و دخالت مستقیم مردم بدیهی بنظر
می رسد.

اهداف اجتماعی و فرهنگی درگسترش فضاهای پیاده:
با رواج و سلطه حرکت وسایل نقلیه در معابر و فضاهای شهری ,بویژه
در کلانشهرهای جدید مثل تهران, دستیابی به بسیاری ازخواستهای
طبیعی و بدیهی مانندتامین نیازهای فرهنگی, عاطفی وذوقی در محیط
زندگی شهری با موانع دشوار و ناکامی روبرو شده است. به همین دلیل
یکی از اهداف اصلی جنبش پیاده گستری و برنامه ریزی پیاده, احیاء و
تقویت ارزشهای اجتماعی و فرهنگی در فضاهای شهری است.
بطور کلی می توان این اهداف و نیازها را به سه دسته تقسیم کرد:
بهبود گذران فراغت, تقویت مشارکت اجتماعی, گسترش آموزش محیطی.

بهبودگذران فراغت: مفهوم فراغت در معنای وسیع خود دارای سه
کارکرد اصلی یعنی استراحت ,تفریح وخلاقیت است که
تامین بخش عمده ای از آنها به امکانات و فضاهای باز شهری بستگی
دارد. از این لحاظ, باتوجه به تاثیرات وسیع فراغت در ارتقاء
کیفیت اجتماعی وفرهنگی حیات شهری, لازم است که در برنامه ریزی و
طراحی شهری جای والاتری به آن داده شود.
گسترش و ساماندهی فضاهای پیاده یکی از اهرمهای نیرومندبرای بهبود
گذران فراغت است. امروزه در بسیاری از شهرهای سالم جهان, بخش
مهمی ازفعالیتهای فراغتی مثل نمایش ,تماشای فیلم, اجرای موسیقی,
خلق نقاشی, برگزاری جشنها, بازیهای دسته جمعی, گفتگو و بازی به
فضاهای باز شهری مانند خیابان, میدان و پارک منتقل شده و در نتیجه
محیط شهری به یک محیط زندگی پرشور و نشاط بدل گردیده است.
با ایجاد فضاهای پیاده در مناطق مسکونی, از طریق ممنوع و محدودکردن
حرکت وسایل نقلیه می توان بسیاری از خیابانها, میدانچه ها و کوچه های
بن بست را به فضاهای فراغتی مناسب تبدیل کرد و محیطی امن, جذاب ,
پرنشاط و کم هزینه برای اقشار مردم مبدل ساخت.