چهارشنبه 20 تیر ,1375 10 ژوئیه ,1996 سال چهارم , شماره 1014

چون کاری نداشتم, به دنبال یک لقمه نان برای سه فرزندم دست به
دزدی زدم و به 45 روز محکومیت راهی زندان شدم .

جرم و جنایت با توجه به ساختارجامعه, شکل حکومت, فرهنگ, ساختار
نهادهای اجتماعی و. . . . متفاوت است.

پیشینه خانوادگی, هیجان واضطراب, تماشای فیلمهای خشونت آمیز,
زمینه ساز آماده شدن برای انجام جرم است.

انسان روزبه روز به یافته های جدیدی دست می یازد و هر روز با کشف صدها
پدیده علمی و اثبات فرضیه, افقهای نویی به روی دیدگان انسان گشوده
می شود.
با این همه پیشرفت, قاعدتا باید بتوان فقر را ریشه کن کرد و
مشکلات را از پیش پا برداشت و.. . , ولی برعکس گویی همین صنعت و
تکنولوژی انسان را اسیر خود ساخته, محرومیت های اجتماعی گریبان
انسانهای بی شماری را گرفته است. در دنیای امروز شاهد افزایش آمار
قتل و خشونت, سرکشی, دزدی, کلاهبرداری و.. . هستیم. هیچ روزی نیست که
در خبرها از جرم و جنایت گفته نشود و خبرهای هیجان انگیز درباره قتل ,
خودکشی, دزدی و.. . در راس خبرها نباشد! افزایش جرم در شهرهای بزرگ
به حدی رسیده است که آرامش جای خود را به بحران سپرده و به تدریج واژه
امنیت و آسایش در بسیاری موارد اعتبار خود را ازدست می دهد. بزهکار
کسی است که مرتکب عملی غیرقانونی می شود و برطبق قانون برآن مجازاتی
تعیین گردیده است.
. دکتر د. شیخاوندی پیرامون بزهکاری چنین می نویسد: افراد یا
گروههایی هستند که کاملا با ارزش های موجود جامعه ای که بدان بستگی
دارند, منطبق نیستند و گاهی با برخی از آن ارزشها ناسازگاری می یابند
و از راهی می روندکه با دیگران اختلاف دارند.
تعریف جرم از جامعه ای به جامعه دیگرو از زمانی به زمانی دیگر
تفاوت دارد. شخص منحرف تمامی ارزشهای جامعه را نفی نمی کند; بلکه با
قسمتی از آن به مخالفت برمی خیزد و رفتارش به عنوان یک ضدارزش مطرح
می گردد.
جامعه شناسان پیرامون انحراف نظرات گوناگونی دارند. آنها موفق شدند
نشان دهند که مساله جرم بسیار پیچیده تر از آن است که بعضا تصور
می شود. برخی از جامعه شناسان در حد افراط, حتی وجود جرم را انکار
کرده, آن را فقط عدم ارتقاء فرد به حد سایرین تلقی کردند و همه
مسئولیت ها را متوجه جامعه و نماینده آن دولت دانستند که توانایی
کنترل, ارشاد, سرپرستی و اشتغال برخی از آحاد خود را ندارند.
در عمل, مردان بیشتر از زنان به جرم و انحراف دچار می شوند و جوانان
بین 18 تا 25 سال بیشتر درمعرض انحراف هستند.

چرا بزهکارند . احمد, ن . 23 ساله متهم به سرقت می گوید:
پدرم خیلی زحمت کش بود در عین حال عصبانی. اما مادرم تحمل بسیار
داشت. تا دوم ابتدائی درس خواندم و بعداز آن با پدرم سرکار رفتم. در
13 سالگی در یک مکانیکی مشغول به کار شدم .
روزی از روزها ماشینی را برای تعمیر آوردند که درداشبورد آن
14000 تومان پول بود. آن را برداشتم و با این عمل , کار خودم را از
دست دادم. بعداز مدتی, در یک نانوایی شروع به کار کردم; ولی باز هم
مقداری پول برمی داشتم تا این که روزی همه صندوق را خالی کردم و
گریختم و در خیابان آزادی دستگیرشدم.
. فریدون . م . 35 ساله کارگرمی گوید: در سن 7 سالگی بعدازفوت
پدر و مادر به استخدام یک خانواده ثروتمند درآمدم که ازمن کار
زیادی می کشیدند.
با گذشت چند سال و بزرگتر شدن من, از آنجا فرار کردم و به دستفروشی
پرداختم. روزها کار می کردم و شبها زیر پلها و کنار خیابانها
می خوابیدم. کم کم با افراد نادرستی آشنا شدم که زمینه انحراف مرا
فراهم کردند. روزی در یک نزاع با چند ضربه چاقو فردی را کشتم و
زمانی به خود آمدم که در پشت میله های زندان بودم و 3 سال است که
منتظر رضایت خانواده مقتول هستم.

ریشه هایکی از عوامل موثر در بزهکاری ,تبعیض در جامعه است.
جامعه وقتی نتواند امکانات موجود خود را اعم از مادی و معنوی ,
فرهنگی و اخلاقی به طور متناسب در بین اعضای خود تقسیم کند, فاصله
طبقاتی موجود در جامعه ایجاد تضاد و تناقضاتی بین انسانها می کند و
ادامه تناقضات بین انسانها به صورت یک بیماری اجتماعی تبلور
می یابد.
علت مهم دیگر در پیدایش بزهکاری ,مسائل مربوط به مشکلات تربیتی در
خانواده هاست.
یک مددکار اجتماعی می گوید: اکثر ناراحتیهای نوجوانان زائیده
سختگیریهای غیرمتعارف ,بی مهری و بی توجهی والدین, محرومیت, نداشتن
رفاه معقول و متناسب و امنیت, سستی اصول و پایه های خانواده, حمایت
بیش از حد خانواده از نوجوانان, عصبانیت والدین, آرزوهای جاه طلبانه و
منازغات بین والدین, مشاجرات و بحث ها ناشی می شود.
وی می افزاید: ریشه انحرافات اجتماعی را نیز در سلسله مراتب
اجتماعی و چگونگی قرارگاه اجتماعی افراد می توان جستجو کرد.
عنوانهایی چون طبقه بالا, طبقه پایین, بالای شهری, پایین شهری و
تقسیمات کاذب بین افراد جامعه ها, در تشویق افراد ضعیف النفس به سوی
بزهکاری نقش دارد.
این مددکار, به این نکته مهم وظریف تاکید دارد که افرادبزهکار,
از هر قشر و طبقه اجتماعی می توانند پدید آیند.

کنترل یک مردم شناس می گوید: جرم وجنایت باتوجه به ساختار
جامعه ,شکل حکومت, فرهنگ, ساختار نهادهای اجتماعی و.. . متفاوت
است. درجامعه بسته روستایی که همه همدیگر را می شناسند و روابط
براساس احترام است و کوچکترها به وسیله و تحت کنترل بزرگترها یا
به عبارتی ریش سفیدان هستند, اعضای جامعه برای آنکه انگشت نما و از
جامعه خود طرد نشوند, کمتر به خطا و اشتباه دچار می آیند.
از آنجا که افراد سعی دارند در چهارچوب سنت و فرهنگ جامعه خود زندگی
کنند, در این جوامع نگاه ریش سفید به فرد خاطی سنگین تراز چند سال
زندان است.
وی می افزاید: شکل کنترل درجوامع باز مثل شهرها متفاوت است. در
شهر,خانواده کوچکتر شده و اعضای خانواده به خاطر مشکلات اقتصادی و
شغلی و درگیرشدن با زندگی ماشینی کمتر همدیگر را می بینند. در اینجا
قانون و مقررات کنترل کننده رفتار اجتماعی است.

بیکاری بیکاری نیز مشکلی است که جوانان امروز با آن
دست به گریبان هستند و از عوامل مهم و موثر در بزهکاری به شمار
می آید.
. رضا سعادتمندی. می گوید: یک جوان از نیرو و توان سرشاری
برخوردار است و در مرحله ای قراردارد که هم می خواهد ابرازوجود
کند و هم به صورتی نیروی سرشار خودرا به کار بگیرد. کار, ورزش و
تفریح و.. . می تواند برنامه سالم و مدونی برای پر کردن اوقات
جوانان باشد. کار پایه استقلال مالی و فکری جوانان را تشکیل
می دهد.
وی در ادامه می افزاید: جامعه امروز, خصوصا جامعه ایرانی به همه
امور زندگی اهمیت می دهد. ولی این اهمیت دادن باید اصولی و مدون
باشد. یک باشگاه ورزشی در هر محله وجود ندارد. بعداز پایان سال
تحصیلی, میزان انحراف و خلافکاری افزایش می یابد; زیرا برای اوقات
فراغت دانش آموزان و دانشجویان برنامه ریزی نشده است. هر روز به ظرفیت
دانشگاهها افزوده می شود بدون اینکه در جامعه ودر بازار کار, شغل
پدید آید و از توان این کارشناسان جوان استفاده شود.
. ح د. 27 ساله دیپلمه می گوید: بعداز پایان خدمت سربازی ,
ازدواج کردم. ولی نتوانستم کاری مناسب پیدا کنم. باکمی پول
مجبور شدم مقداری اجناس مختلف بخرم و در میدانها و خیابانهای شلوغ
به خرید و فروش بپردازم. ولی نتوانستم ادامه دهم. چون کاری نداشتم,
به دنبال یک لقمه نان برای سه فرزندم دست به دزدی زدم و به 45 روز
محکومیت, راهی زندان شدم.
وی درباره زندان و نقش زندان دراصلاح و بازسازی بزهکاران می گوید:
قبلا فکر می کردم این محل برای ساخته شدن است ولی بعدمتوجه شدم
که این طور نیست. درزندان, نه تنها مجرم اصلاح نمی شود, بلکه راههای
حرفه ای جدیدی را برای کارهای خلاف و منحرف یاد می گیرد. فرهنگ زندان
به گونه ای است که بیشتر زندانیان پس از آزادی دوباره به همین مکان
برمی گردند.
البته اینکه صرفا کسی به خاطرتامین ضروریات زندگی دست به دزدی
بزند, درواقع گونه ای علت تراشی و انحراف از مسئولیت است; وگرنه
بسیارند خانواده هایی که با تنگدستی, اما با افتخار و سربلندی زندگی
می کنند.

هیجان و خشونت . م . د 21 ساله که به جرم چاقوکشی در راه های
بین کلانتری و دادگستری و بیمارستان سرگردان است, می گوید: یکی از
شبها باتفاق دوستانم با گروهی درگیر شدیم و چون درحالت طبیعی نبودم ,
اختیار از دستم خارج شد و با چاقو دو نفر را مجروح کردم. ولی چون
ضربه فقط چند خراش سطحی بود, دادگاه تصمیم خاصی نگرفته است و تکلیف
مرا مشخص نکرده است.
نبودن تفریح مناسب برای سنین مختلف جوانی و نوجوانی, خشونت و
تندرویها که ناشی از بلوغ و هیجان روحی است, از دیگر عوامل و
زمینه های جرم خیزی است.
یک روان شناس و استاد دانشگاه می گوید: پیشینه خانوادگی ,هیجان و
اضطراب, تماشای فیلمهای خشونت آمیز و هیجانی که بدآموزیهای بسیاری
در پی دارد, زمینه ساز آمادگی برای ارتکاب جرم است; به ویژه آنکه نسل
جوان در جهت ابراز وجود خویش است.
وی در بحث بزهکاری از نظرروانی می گوید: هرکس به گونه ای درصدد طرح
خویش است. فردی خود را ازطریق نقاشی مطرح می کند, دیگری در موسیقی و
ورزش یا در رشته های مختلف که جایگاهی است که برتری فکر, زور بازو و
قدرت های مادی و معنوی نمایان می شود.
ولی در جامعه ای که استفاده ازامکانات ورزشی, تحصیلی ,شغلی و. . .
چندان به سادگی ممکن نیست, مسائلی چون پرشدن ظرفیت دانشگاهها, افزایش
فارغ التحصیلان بیکار, فقدان امکانات ورزشی و غیره در ایجاد تنش ,
اضطراب, سرخوردگیها و عقده های روانی نقش اساسی دارد.

اطلاعات بهنگام نیست یکی دیگر از عوامل بزهکاری, ناهمسویی بین
برنامه ها است.
بانوفرزانه. ک, مدیر یک مدرسه راهنمایی می گوید: در کتابها
گاهی چیزهایی نوشته شده است که با آنچه در جامعه اتفاق می افتد
تفاوت دارد. ما در کتابها چیزهایی می نویسیم که تاحدودی مطابق با
نیازهای فرزندان امروز ما نیست. نسل امروز ازنظر درک و فراگیری با
نسل 30 سال پیش تفاوت دارد. باید در کتابهای درسی و محتوای آنها
تجدید نظر کنیم.
یک کارشناس ارتباطات اجتماعی می گوید: در دنیای امروز در هر لحظه
هزاران گونه اطلاعات و اخبار ازطریق مردم و وسایل ارتباطی مخابره
می شود. انسان امروز داناتر از انسان دیروز است. واقعیات بهتر درک
می شود و تصمیم گرفتن آسانتر شده است. یک جوان یا نوجوان اکنون
به راحتی با دنیا ارتباط برقرار می کند. نیازها و خواسته هایش متحول
می شود و انتظار جدیدی می یابد.
وی می افزاید: بین فیلمها,اطلاعات دریافتی و واقعیات موجود
رابطه ای مستقیم برقرار نیست. همین عوامل تاحدودی در ایجاد تنش و
تضاد دخیل است; حال آنکه بیشتر شرکتهای فیلم و سریال سازی برروی
فیلمها و برنامه های هیجانی سرمایه گذاری می کنند تا بتوانند
پربیننده ترین برنامه ها را به خود اختصاص دهند.
. دکتر منصور وثوق. جامعه شناس می گوید: بزهکاری ازجمله معلول وقت
اضافی و نبودن اوقات فراغت مناسب است. جوان نیاز به سرگرمی دارد.
بهتر است در هر محله یک مجتمع ورزشی ,فرهنگی, علمی, تفریحی احداث
شود تا جوانان بتوانند با کمترین محدودیت در آن عضویت داشته و از
امکانات ورزشی, علمی, هنری درجهت پویایی و بالندگی استعداد خود گام
بردارند.

برخی اقدامات سودمندبرخی اقدامات که کارشناسان امر برای کاهش
زمینه بزهکاری و جرم خیزی در کوتاه مدت و میان مدت ضروری و سودمند
می شمارند, عبارتنداز:
1 با بررسی و ریشه یابی انحرافات می توان از بروز انحراف و گسترش
آن جلوگیری کرد
2 محیطهای آلوده به فساد و انحراف حتی الامکان جمع آوری و کنترل
شود.
3 توسعه و تبلیغ ازطریق رسانه های گروهی , چاپ و انتشارجزوات که
در آن مردم ازآسیب های اجتماعی آگاه شوند.
4 ایجاد فضای مناسب برای گذران اوقات فراغت
5 افزایش امکانات رفاهی , تفریحی , آموزشی
6 کاستن از شکاف درامدی
7 حمایت از قشر ضربه پذیر وکم درامد جامعه
8 تناسب بین برنامه های وسایل ارتباطجمعی و امکانات موجود در
جامعه
9 گسترش فضای آموزشی
10 آگاهی دادن به والدین وچگونگی رفتار با فرزندان نوجوان و
جوان خود
گردآوری: زهرا جعفری