روزنامه همشهری، سه شنبه 13 شهریور ,1375 3 سپتامبر ,1996 سال چهارم , شماره 1059 

به مناسبت هفته تعاون
کمبود سرمایه از مهمترین مشکلات تعاونی های کشور است. کمال
اطهاری: تعاونی های مسکن به ویژه تعاونی های کارمندی که تجربه موفقی در
کشور ما داشتند, متاسفانه به دلیل عدم انجام اقدامات مکمل رها
شده اند.

راچدیل نام روستایی درانگلیس است که در قرن 19 میلادی محل کار و
سکونت گروهی ازبافندگان انگلیسی بود. این بافندگان بی بضاعت بودند
ودرامد یا مزدشان تکافوی رفع نیازشان را نمی کرد. بنابراین یک عده 28
نفری از آنان تصمیم گرفتند نیازهای خود را با کمک یکدیگر رفع کنند و
شرایطی را به عنوان آیین نامه بین خودشان تهیه کردند.
این شرایط به افتخار همین گروه که نخستین شرکت تعاونی را به وجود
آوردند, به اصول راچدیل در دنیا معروف شد.

تعاون در ایران باستان. ویل دورانت مورخ مشهورامریکایی, در
کتاب تاریخ تمدن در مورد مشارکت اقتصادی واجتماعی در ایران
باستان می نویسد: کتاب مقدس اوستا, کشاورزی را ستوده و آن را
مهمترین و والاترین کار بشری دانسته است که خدای بزرگ (اهورامزدا) از
آن بیش از کارهای دیگر خشنود می شود. قسمتی از اراضی ملک مردم بود و
خود به زراعت آن می پرداختند و گاهی خرده مالکان جمعیتهای تعاونی
کشاورزی چند خانوار تشکیل می دادند و به صورت دسته جمعی به کاشتن
زمین های وسیعی می پرداخته اند.
جمعیت های تعاونی کشاورزی که ویل دورانت در کتاب خود از آن یاد
می کند, طبعا نه به شکل تعاونیهای سازمان یافته کنونی, بلکه به شکل
قابل اجرا در اوضاع زمان ومکان, به شکل های مختلف در اغلب روستاهای
ایران وجود داشته است و هم اکنون نیز بیشترین نوع مشارکتهای خودجوش و
تعاونیهای سنتی در روستاها را در بر می گیرد.
در ایران قدیم, علاوه بر اینکه عده ای از مردم متمکن و خیراندیش
برای ایجاد رفاه و آسایش عمومی به یک سلسله اقدامات عمرانی از
قبیل ساختن راه, ایجاد پل ,کاروانسراها, مساجد, آب انبارهاو
ابنیه و اماکنی نظیر آنها مبادرت می کرده اند, مردم عادی نیز در این
گونه موارد به گونه ای با یکدیگر همکاری کرده و اگر سرمایه ای نداشتند,
دست کم بازوهای خود را بکار می انداختند.
دیرینه آغاز تعاونیهای رسمی درایران را می توان از نظر عنوان, به
موادی در قانون تجارت سال 1303 شمسی مربوط دانست . موادی از این
قانون به بحث در مورد تعاونیهای تولید و مصرف پرداخته بود.
امااز لحاظ تشکیل و ثبت وفعالیت تعاونیهای رسمی, می توان سال
1314 را آغاز فعالیت تعاونیها در ایران دانست . در این سال دولت به
تشکیل نخستین شرکت تعاونی روستایی در منطقه دارآباد گرمسار اقدام
کرد. مبنای تشکیل شرکت , قانون تجارت سال 1311 بود که در چند ماده
بحثی از شرکتهای تعاونی آورده بود.

فقط 3400 تومان گسترش تعاونیها و افزایش تولید آنها نیازمند جذب
سرمایه است که از راههایی مانند دریافت وام از بانکها, حق عضویت
اعضای تعاونی و غیره به دست می آید. اما واقعیت این است که سرمایه
اعضای تعاونیها در حال حاضر آن قدر کم است که شاید شبیه حق عضویت در
یک باشگاه سرگرمی باشد. پارسال متوسط ارزش سهام اعضا در تعاونی های
کشور حدود 3400 تومان بود که در جمع هزینه سالانه مصرف خانواده های
شهری و روستایی رقمی نیست.
. احمد صادق بناب معاون امور تعاونی های وزارت تعاون می گوید: بحث
کمبود سرمایه از مهمترین مشکلات تعاونی های کشور است. حتی تعاونی های
مصرف و مسکن نیز که موفقیت های قابل توجهی به دست آورده اند, دچار
کمبود شدید سرمایه هستند.
وی می افزاید: از زمان تشکیل وزارت تعاون, طرحهایی برای افزایش
سرمایه تعاونی ها در وزارت تعاون اجرا شد که در راستای اجرای این
طرحها, برخی از تعاونی ها بیش از 100 درصد افزایش سرمایه داشته اند که
کافی نیست.

دولت و تعاونی هاسال 1989 میلادی حاوی خبرهای متعددی پیرامون
تحولات مربوط به اصلاحات مهم اقتصادی است که میخائیل گورباچف رئیس
کشور اتحاد شوروی سابق پس از بدست گرفتن قدرت در کرملین به آن دست
زده بود.
از جمله این تحولات, انتشار پیش نویس قانون جدید در مورد تعاونی های
محلی در مسکو بود که به آن حقوق مساوی با بخش دولتی اعطا می کرد.
بویژه بر طبق این قانون, تعاونی ها از چهارچوب کنترل دولتی صرف خارج
شده واجازه دادو ستد بازرگانی با خارج از شوروی سابق را نیز بدست
می آورند.
شاید از مشکلات مهم تعاونی ها,مداخله مستقیم دولت دربرنامه ریزیهای
تعاونی است که حتی اگر جنبه موقتی و کوتاه هم داشته باشد, باز هم
ممکن است به اداری شدن ساختار شرکت های تعاونی و وابستگی شدید آنها
به دولت و پیروی از موسسات دولتی منجر شود. این کار علاوه بر اینکه
موجب از بین رفتن یا تضعیف استقلال تعاونی ها می شود, مدیریت تعاونی ها
را نیز با مشکل مواجه می کند.
احمد صادق بناب می گوید: مداخله دولت در امور تعاونی ها مفید و
سازنده نیست و تمام امور تعاونی ها باید توسط خود مردم انجام شود.
دولت باید امکاناتی که مورد نیاز تعاونی است فراهم کند ودر توسعه
تعاونی ها نیز نقش نظارتی داشته باشد.
معاون امور تعاونی های وزارت تعاون می افزاید: هرگونه اقدام مستقیم
دولت در امور تعاونی ها منجر به بیراهه رفتن امر تعاون می شود که
البته این کار نفی کننده اختیارات دولت در اعمال نظارت های قانونی
نیست.
وی می گوید: از بعد مدیریت نیز وزارت تعاون شرایطی را به وجودآورده
است تا اعضای هیات مدیره تعاونی ها دارای تخصص بوده, و صلاحیت فنی لازم
را کسب کرده باشند.

تعاونی ها از دیدگاه آمارآمارها و ارقام نشان می دهد که باتوجه
به اهمیت بخش تعاون , تاپایان سال 74 حدود 33,3 هزار شرکت تعاونی به
ثبت رسیده که 9,7 هزار واحد آن توسط وزارت تعاون تاسیس شده است .
با تاسیس تعاونی های جدید بیش از750 هزار نفر عضو این تعاونی ها
شدند و برای 268,4 هزار نفراشتغال جدید ایجاد شده است .
در حال حاضر تعداد اعضای تعاونی ها در سراسر کشور 8,9 میلیون نفر و
کل اشتغال ایجاد شده در بخش تعاون نیز یک میلیون و 134 هزارنفر است .
این تعاونی ها شامل تعاونی مصرف, مسکن, تولیدی, اعتبار, صنعتی و غیره
هستند. همچنین پارسال 500 میلیارد ریال اعتبار از محل تبصره سه
قانون بودجه کل کشور به بخش تعاون اختصاص یافت و امسال اعتبارات بخش
تعاون به حدود یک هزار میلیارد ریال رسیده است.
با این حساب, پیداست که تعاونی ها, حتی در وضع کنونی, بخش مهمی از
جمعیت کشور را در شهر و روستا دربرمی گیرند.

کمبود کالا, حق عضویت پائین در تعاونی های مصرف کنندگان شهری ,
خانوارها برای تهیه و تامین کالاها وخدمات مورد نیاز خود اقدام به
تشکیل تعاونی می کنند تا کالاها را مستقیم از تولیدکنندگان یا توزیع
کنندگان عمده تهیه کرده و باقیمتی در حد قیمت تمام شده در اختیار
اعضا که همان خانوارها هستند قرار دهند.
. حسین علی حاج مهدی تبار مدیر یکی از تعاونی های مصرف تهران
می گوید: 15 سال پیش این تعاونی با د عوت عمومی از اهالی محل تاسیس
شد و با رای مردم مدیر عامل, هیات مدیره و بازرسین منصوب شدند. در
آن سال حق عضویت هر فرد 100 تومان بود, اما در حال حاضر مردم
توانایی پرداخت حق عضویت بالا را ندارند و ما پس از 15 سال حدود 8 تا
10 هزار تومان می گیریم که ناچیز است .
وی می افزاید: برخی از کالاهای مورد نیاز ساکنین محل مانند برنج و
روغن در تعاونی موجود نیست. این کالاها باید به هر طریقی که شده
فراهم شود تاکارهای تعاونی انجام پذیرد. مقدار کمی از این کالاها
از طریق اتحادیه تعاونی های مصرف کنندگان تهیه شده و مقدار بیشتری
از بازار یا مغازه های اطراف تعاونی تامین می شود.
وی می گوید: در حال حاضر قیمت هادر این تعاونی نزدیک به قیمت ها در
بازار و در مواردی نیز بیشتر از قیمت بازار است; ولی نسبت به قیمت
مغازه هاو فروشگاه های شهر تهران حدود 3 تا 4 درصد ارزان تر است .
آمارها نشان می دهند پارسال وزارت تعاون بیش از 200 هزار تن مواد
غذایی شامل برنج, کره, پنیر, روغن, قند, شکر و گوشت از طریق
تعاونی های مصرف کارمندی, کارگری, محلی, فرهنگیان, امکان وسپه عرضه
کرده است . همچنین نرخ کالا در تعاونی ها پارسال به طور متوسط 20 درصد
ارزان تر از سایر شبکه های توزیع بود.

2 میلیون خانه کم داریم طبق سرشماری سال 1365 کمبود مسکن در کل
کشور برابر با 1,4 میلیون واحد بوده و در حال حاضر طبق مطالعات
انجام شده به حدود دو میلیون واحد مسکونی افزایش یافته است. این
ارقام نشان می دهد تولید مسکن طی سالهای گذشته به اندازه کافی و
تقاضا نبوده است . تولید مسکن در ایران توسط 3 بخش دولتی , خصوصی
وتعاونی انجام می گیرد که هر یک به تناسب سهمی رااز آن برعهده دارند.
سهم تعاونی های مسکن در این میان, قابل توجه است.
. کمال اطهاری کارشناس اقتصاد شهری و مسکن می گوید: تعاونی های مسکن
به ویژه تعاونی های کارمندی که تجربه موفقی در کشور ما داشتند,
متاسفانه به دلیل عدم انجام اقدامات مکمل به نوعی رها شده اند.
اطهاری می افزاید: یکی از راه حلهای خروج بخش مسکن از بحران ,دگرگونی
نظام برنامه ریزی شهری برای عرضه زمین در قطعات کوچک به اقشار کم
درامد, دگرگونی نظام برنامه ریزی مسکن به سوی تشکیل تعاونی های
خودیار برای کم درامدها و ارتقاء تعاونی های مسکن موجود برای
زیرپوشش گرفتن میان درامدها, یا مردمی سازی ساخت مسکن به جای
خصوص سازی آن است.
وی در تعریف تعاونی های خودیار می گوید: یک گروه با همکاری یکدیگر در
یک شرکت یا موسسه اقدام به تشکیل تعاونی مسکن می کنند. از طریق این
تعاونی بعد از خرید یک قطعه زمین و ساخت مجتمع مسکونی در آن, تعاونی
منحل می شود.
وزارت تعاون اخیرا در گزارش عملکرد خود اعلام کرده است که تاپایان
سال 74 تعداد تعاونی های مسکن کشور به 7 هزار و 350 تعاونی رسیده و
تاکنون توسط این تعاونی ها 500 هزار واحد مسکونی ساخته و تحویل اعضای
آنها شده است . پارسال نیز 27 هزار واحد مسکونی از طریق تعاونی های
مسکن ساخته و به اعضای آنها و اگذار شد.
همچنین از سال گذشته احداث 72,6 هزار واحد مسکونی در پوشش تعاونی های
مسکن شروع شده است.

برای زنان سودمندتر است زنان حدود نیمی از جمعیت کشور را تشکیل
می دهند. ورود هر چه بیشترزنان به بازار کار تعاونی ها, بویژه اگر
به شکل تعاونی محلی باشد, زودتر از بقیه تعاونی ها می تواند برای
فعالیت اقتصادی زنان انگیزه ایجاد کند و پاسخی در برابر چگونگی حضور
فعال زنان در جامعه باشد; ضمن آن که ویژگی های فرهنگی و اجتماعی حضور
زن ایرانی درصحنه کار را نیزبه تمامی در برمی گیرد.
. فاطمه شعبانی کارشناس می گوید: در تعاونی های محلی, زنان می توانند
ضمن حفظ فرهنگ و نگرش های قومی خود در نزدیک خانه و فرزندان بدون طی
مسافت طولانی بین محل کار و خانه اشتغال داشته باشند. همچنین
تولیدات و خدمات این تعاونی ها که برمبنای گردآوردن محصولات محلی و
خدمات مورد نیاز محلی است, می تواند به مصرف داخلی محله و منطقه برسد
و بخش مازاد آن برای مبادله با بازار عرضه شود.
آمارهای وزارت تعاون نشان می دهد: تا پایان سال 74 در استان های مختلف
463 شرکت تعاونی ویژه بانوان با عضویت 29 هزار نفر و ظرفیت اشتغال
26,4 هزار نفر تشکیل شده است . مهمترین زمینه های فعالیت این تعاونی ها
صنایع دستی, خدمات, آموزشی, تحقیقاتی, تولید فیلم, امور فرهنگی و
ورزشی و انواع فعالیت های تولیدی, فرش, نساجی, پوشاک و بافندگی است.

به میل خود نمی آیندبهبود کار کیفی تعاونی ها رابطه ای مستقیم با
چگونگی ارتباط مردم باتعاونی ها دارد. در حال حاضر مشارکت مردم در
امر تعاون ضعیف است وکمتر اتفاق می افتد که مردم با میل خود سهام
یک شرکت تعاونی را خریده باشند یا در مجامع عمومی تعاونی ها و روش
اداره آنها فعالانه شرکت کنند. تغییر سیستم اداره تعاونی ها باید به
گونه ای باشد که قسمت اصلی فعالیت ها به دست خود اعضا انجام گیرد تا
رغبت بیشتری برای مشارکت افراد ایجاد شود.
با توجه به زمینه های اجتماعی و مذهبی در ایران به گونه ای از تعاون
مطلوب و موفق است که استقلال اقتصادی و مدیریت بهره برداری را از بین
نبرد. در حال حاضر که خدمات مربوط به شرکت های تعاونی بین چندین
وزارتخانه تقسیم شده است, به نظر می رسد وجود دستگاهی هماهنگ کننده
لازم باشد. این دستگاه اگر موجب گسترش موج خفه کننده بروکراسی نشود,
شاید بتواند موجبات تمرکز سیاست های مختلف تعاونی را فراهم کند و
فعالیت های تعاونی را در موسسات مختلف نظم ببخشدو چشم انداز وسیع تر
رشد سالم بخش تعاونی را فراهم آورد.
سیدافشین امیرشاهی