شب یلدا، شبی که در آن روشنایی بر تاریکی پیروز می‌شود، در روستاهای قدیمی غرب تهران همچون پونک، طرشت و فرحزاد، به شکل‌های متفاوت و با رسوم منحصر‌به‌فردی برگزار می‌شده است. در این یادداشت، مروری داریم بر این آیین‌ها که بخشی از فرهنگ غنی مردمان این مناطق است.

پونک: قصه‌گویی و میوه‌هایی که از سقف آویزان می‌شد

پونک در گذشته، روستایی کوچک با باغ‌های انار و خرمالو بود. افتخار فدایی ابراهیمی، دختر آخرین کدخدای این روستا، از مراسم یلدا در خانه پدرش می‌گوید:
«هر سال، شب یلدا تمام اهالی روستا در خانه ما جمع می‌شدند و پدرم قصه‌های هزار و یک شب را برایشان می‌خواند. از ابتدای پاییز، میوه‌های سالم‌تر باغ را به سقف خانه آویزان می‌کردیم تا در شب یلدا آنها را تازه و سالم مصرف کنیم.»

طرشت: دورهمی‌های طولانی و خوراکی‌های خانگی

در طرشت، زمستان‌های بلند، شب‌نشینی‌های خانوادگی را پررنگ‌تر می‌کرد. شهربانو زمانی، یکی از قدیمی‌ترین ساکنان این منطقه، بیان می‌کند:
«شبیه به عید دیدنی، شب‌ها به خانه اقوام می‌رفتیم و دیدارهایمان را پس می‌دادیم. در شب یلدا، از میوه‌های باغ خودمان مانند انار، خرمالو و ازگیل پذیرایی می‌کردیم. تخمه‌های خربزه و هندوانه را هم جمع کرده و در این شب تفت می‌دادیم.»

فرحزاد: بستنی با برف و شیرینی‌های محلی

فرحزاد با طبیعت زیبایش، شب‌های یلدایی متفاوتی داشت. اسماعیل لآلی از خوراکی‌های یلدایی این روستا می‌گوید:
«با برف، بستنی و یخ در بهشت درست می‌کردیم. خوراکی مخصوص ما "مسکفک" بود؛ خمیری که از ترکیب توت و گردو تهیه می‌شد.» علاوه بر این، خورش فسنجان هم غذای رایج این شب بود که با گردوهای تازه باغ تهیه می‌شد.

رسم‌های یلدایی خلخالی‌ها در فرحزاد

خلخالی‌هایی که در فرحزاد ساکن بودند، رسم ویژه‌ای به نام "غذا برون" داشتند. پرویز حمیدزاده، یکی از این ساکنان، توضیح می‌دهد:
«تمام خانواده به خانه بزرگ‌تر فامیل می‌رفتند و غذای خود را به همراه می‌بردند. همچنین در صورت زایمان گوسفند یا گاو، شیر یا ماست تازه هم به این شب اختصاص می‌یافت.»

رسم‌های مشترک و زیبا

تمام این روستاها، ویژگی‌های مشترکی در آیین شب یلدا داشتند؛ از جمع شدن در خانه بزرگ‌ترها و خوردن خوراکی‌های خانگی تا قصه‌گویی و صله‌ارحام. این سنت‌ها، هم‌نشینی و همدلی را در این شب طولانی به یادگار می‌گذاشت.

شب یلدا برای نیاکان ما، صرفاً گذر زمان نبود؛ بلکه فرصتی بود برای جشن گرفتن روشنایی، صمیمیت و طبیعت. آیین‌هایی که هرچند ساده، اما سرشار از معنا بودند و هنوز هم یادآور ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی ما هستند.