مهدی‌خان شیخ‌الممالک قمی یکی از شخصیت‌های برجسته و کمتر شناخته‌شدۀ قرن چهاردهم هجری است که در زمینه‌های مختلف علمی، ادبی و فرهنگی فعالیت‌های قابل‌توجهی داشته است. او از نخستین حامیان تأسیس مدارس در قم و از دانشمندان با نفوذ این دوره به شمار می‌رود.

زندگی و فعالیت‌ها

• لقب و جایگاه: مهدی‌خان به شیخ‌الممالک ملقب بود و از دانشمندان برجسته‌ای بود که در علوم تاریخی، ادبی، سیاسی، ریاضی و فیزیک تبحر فوق‌العاده‌ای داشت.
• معلم خصوصی احمدشاه قاجار: او مدتی به‌عنوان معلم سرخانه احمدشاه قاجار فعالیت می‌کرد و در دستگاه او مورد توجه و احترام قرار داشت.
• نخستین حامی مدارس در قم: مهدی‌خان از نخستین افراد با نفوذی بود که به تأسیس مدارس در شهر قم کمک کرد و در این زمینه نقش مهمی ایفا کرد.

فعالیت‌های مطبوعاتی

• صاحب امتیاز مجله استبداد:
  • مهدی‌خان شیخ‌الممالک در سال ۱۳۲۵ قمری موفق شد امتیاز مجله استبداد را در تهران دریافت کند.
  • این مجله به‌صورت هفتگی منتشر می‌شد و از جمله نشریات مهم دوران خود بود.

آثار علمی و ادبی

• مهدی‌خان در رشته‌های مختلف علمی، به‌ویژه در ریاضی و فیزیک، آثار ارزشمندی نگاشته است.
• برخی از آثار او به خط خود او نوشته شده و نمونه‌هایی از این آثار نزد دکتر امیرخان شیخ‌نیا موجود است.

خانواده و فرزندان

• میرزا روح‌الله شیخ‌نیا، فرزند مهدی‌خان، از شعرای باذوق قم بود و در عرصه ادبیات فعالیت داشت.

جایگاه تاریخی

مهدی‌خان شیخ‌الممالک قمی از جمله شخصیت‌هایی است که در دوران قاجار، با فعالیت‌های علمی، فرهنگی و مطبوعاتی خود، تأثیر قابل‌توجهی بر جامعه ایران گذاشت. او با تأسیس مدارس، انتشار مجله و تربیت نسل جدید، نقشی مهم در پیشبرد علم و فرهنگ در ایران ایفا کرد.

بازنویسی از کتاب تاریخ معارف قم، اثر مهدی عباسی