قلعه دختر ساوه یا قیزقلعه یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی استان مرکزی و به ویژه شهر ساوه است. این قلعه در روستایی به همین نام واقع شده و به عنوان نیایشگاهی برای عبادت و احترام به آب و ناهید در دوران پیش از اسلام و قبل از خشک شدن دریاچه ساوه در دوره ساسانیان شناخته می‌شود. در این مقاله، به بررسی ویژگی‌ها، تاریخچه و راه‌های دسترسی به این قلعه تاریخی می‌پردازیم.

موقعیت جغرافیایی قلعه دختر ساوه

قلعه دختر در روستای قیز قلعه، در ۲۵ کیلومتری جنوب شهر ساوه و نزدیک به سد الغدیر واقع شده است. این قلعه بر روی رشته کوه هندس قرار دارد و به عنوان یک مکان ایده‌آل برای علاقه‌مندان به تاریخ و کوهنوردی شناخته می‌شود. طبیعت بکر و زیبای این منطقه و کوه‌های رنگی اطراف قلعه، زیبایی آن را دوچندان کرده است.
 

مسیر دسترسی به قلعه دختر ساوه

برای بازدید از قلعه دختر، باید به جاده ساوه-تفرش بروید. از طریق دو روستای آسیابک‌بند و سرخده می‌توانید به این جاذبه تاریخی سفر کنید. بعد از عبور از روستای آسیابک‌بند و حرکت به سمت روستای قیز قلعه، با جاده‌ای خاکی مواجه خواهید شد. در این مسیر، رودخانه‌ای کم‌عمق وجود دارد که به راحتی می‌توانید با ماشین از آن عبور کنید. بخشی از مسیر تا قلعه پله‌گذاری شده است، اما باقی مسیر باریک و دارای پرتگاه‌های خطرناک است. بنابراین، برای بالا رفتن از قلعه، حتماً باید کفش مناسب به پا داشته باشید.

معرفی قلعه دختر ساوه

قلعه دختر یا قیز قلعه یکی از بناهای تاریخی مهم استان مرکزی است که در سال ۱۳۸۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده است. این قلعه بر فراز کوه هندس و مشرف به دشت ساوه واقع شده و با معماری خاص خود، شباهت‌هایی به قلعه‌های معروفی همچون قلعه الموت و قلعه دختر بشرویه دارد. ساختار قلعه شامل شاه‌نشین، حصارها و دیوارهایی است که با مصالحی چون سنگ، آجر و گچ نیم‌کوب ساخته شده‌اند.
 

ویژگی‌های معماری قلعه

ورودی شاه‌نشین از سمت جنوب شرقی کوه و دیواره شرقی است. طبقه اول شاه‌نشین شامل راهرو، هشت فضا و دیوارهایی در شرق و غرب است. در برخی از این فضاها، زیرزمین‌هایی وجود دارد. در اطراف شاه‌نشین، دو فضای کشیده در گوشه‌های جنوبی و غربی قرار دارد که یکی از آن‌ها تنها بقایای دیوار را حفظ کرده است. روشنایی این بخش‌ها از طریق روزنه‌هایی که در دیوار غربی شاه‌نشین تعبیه شده، تأمین می‌شود.

استحکامات نظامی قلعه دختر

حصار قلعه دختر از گچ و سنگ ساخته شده و دارای ارتفاع متفاوتی است. این دیوار به گونه‌ای طراحی شده که تمامی منافذ و شیارهایی که امکان نفوذ به داخل قلعه را فراهم کند، مسدود کرده است. بقایای یک برج در بخش جنوبی دیوار قابل مشاهده است که نشان‌دهنده اهمیت استراتژیک این بنا در گذشته است.
 

تاریخچه قلعه دختر ساوه

در دهه ۵۰ خورشیدی، هوشنگ عظیم‌زاده در بررسی‌های باستان‌شناختی، قیز قلعه را متعلق به دوران ساسانی معرفی کرد. هیئت باستان‌شناسی آلمانی به سرپرستی ولفرام کلایس در سال ۱۹۷۲ میلادی از این قلعه بازدید کردند و آن را به دوران اسماعیلیان نسبت دادند. باستان‌شناسان ایرانی نیز در سال‌های اخیر پژوهش‌های بیشتری در این زمینه انجام داده‌اند و شالوده اصلی قلعه دختر را به قرون پنج تا هفت هجری قمری نسبت داده‌اند.

بهترین زمان سفر به قلعه دختر ساوه

بهترین زمان برای سفر به ساوه و بازدید از روستای قیز قلعه، فصل‌های بهار، اواخر تابستان و پاییز است. اگر در فصل پاییز به این منطقه سفر کنید، می‌توانید از باغ‌های زیبای انار نیز دیدن کرده و این میوه خوشمزه را از مردم محلی تهیه کنید.

کاربری قلعه دختر ساوه

کاربری دقیق قیز قلعه هنوز مشخص نیست و منابع تاریخی که به‌طور مستقیم به این بنا اشاره کرده باشند، وجود ندارد. با توجه به عدم وجود امکانات ذخیره‌سازی آب و مواد غذایی، به نظر می‌رسد این بنا به عنوان یک مکان دفاعی در زمان محاصره‌های طولانی استفاده نمی‌شده است. برای مشخص شدن کاربری این بنا، نیاز به پژوهش‌های بیشتر باستان‌شناختی وجود دارد.
 

جاهای دیدنی اطراف قلعه دختر ساوه

در کنار بازدید از قلعه دختر، می‌توانید از سد الغدیر ساوه و دریاچه آن نیز دیدن کنید. همچنین پل‌های تاریخی باقی‌مانده از دوران صفوی، معروف به پل شاه عباسی، در نزدیکی این منطقه قرار دارند. این پل‌ها از آثار ملی کشور به شمار می‌روند و یکی از آن‌ها که هفت چشمه نام دارد، از داخل روستا و قلعه قابل مشاهده است.

نتیجه‌گیری

قلعه دختر ساوه یا قیزقلعه، با تاریخچه غنی و معماری خاص خود، به عنوان یکی از جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی استان مرکزی، ارزش بازدید و مطالعه را دارد. این قلعه نه تنها نمایانگر تاریخ گذشته ایران است، بلکه به عنوان یک مکان گردشگری، فرصتی عالی برای آشنایی با فرهنگ و تاریخ این منطقه فراهم می‌آورد. اگر به تاریخ و طبیعت علاقه‌مند هستید، بازدید از قلعه دختر ساوه می‌تواند تجربه‌ای فراموش‌نشدنی برای شما باشد.