موضوع : شهرشناسی | زاهدان شناسی

قنات در بلوچستان؛ میراثی کهن و حیاتی

💠 قنات در زبان بلوچی
در زبان بلوچی به قنات، کَهْن گفته می‌شود. این سیستم آبیاری سنتی یکی از مهم‌ترین روش‌های تأمین آب در بلوچستان است و نقش حیاتی در کشاورزی و زندگی مردم این منطقه دارد.

💠 تعداد و اهمیت قنات‌ها در سیستان و بلوچستان
استان سیستان و بلوچستان با داشتن ۱,۹۲۵ رشته قنات، یکی از استان‌های قنات‌خیز ایران محسوب می‌شود. این استان رتبه ششم کشور از نظر تعداد قنات‌ها و رتبه چهارم در وابستگی به آب قنات را دارد. جالب است بدانید که در کشور پاکستان نیز، تنها ایالت بلوچستان از سیستم آبیاری قنات و کاریز به‌طور سنتی استفاده می‌کند.

💠 ویژگی‌های قنات‌های بلوچستان
قنات‌های این منطقه به دلیل شرایط جغرافیایی و اقلیمی، تفاوت‌هایی با سایر نقاط ایران دارند:

طول کوتاه قنات‌ها: طول رشته قنات‌ها معمولاً از ۳ کیلومتر تجاوز نمی‌کند.
تغذیه از رودخانه‌های فصلی: به دلیل کوهستانی بودن ناحیه، قنات‌ها از رودخانه‌های کوچک و فصلی تغذیه می‌شوند.
تأثیر بارش‌های موسمی: بلوچستان تحت تأثیر سیستم‌های موسمی اقیانوس هند قرار دارد و از بارش‌های تابستانه بهره‌مند است. این بارش‌ها باعث افزایش سطح زیرکشت تا ۵۰ درصد و رشد سه‌برابری محصولات کشاورزی می‌شود.

💠 تقسیم آب در قنات‌های بلوچستان
تقسیم آب در بلوچستان بر اساس تاس (کاسه) انجام می‌شود. هر تاس معادل ۱۵ دقیقه است. برای تقسیم دقیق‌تر، از ساعت آفتابی استفاده می‌کنند. این ساعت که ارتفاع آن ۵۰ سانتی‌متر است، از ساعت ۷ صبح (زمانی که طول سایه به ۷۰ سانتی‌متر می‌رسد) تا ساعت ۲۱، روز را به شش قسمت تقسیم می‌کند.

💠 جشنواره آب تاس؛ مراسمی برای تقسیم آب بیشتر
یکی از رسوم جالب مرتبط با قنات در بلوچستان، جشن آب تاس است. این جشن زمانی برگزار می‌شود که به دلیل بارندگی یا لایروبی قنات، میزان آب افزایش یابد. در این مراسم، آب اضافی قنات طی آیینی خاص و با استفاده از تاس (ظرف مسی با سوراخی در وسط) بین سهامداران تقسیم می‌شود. تاس درون کَپَل (ظرف بزرگ سفالی پر از آب) قرار می‌گیرد و برای اندازه‌گیری آب استفاده می‌شود.

🌟 اهمیت قنات در بلوچستان

قنات‌ها نه‌تنها به‌عنوان سیستم آبیاری، بلکه به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی و اجتماعی بلوچستان شناخته می‌شوند. این سیستم سنتی، با جشن‌ها و مراسم خاص مانند جشن آب تاس، همچنان در زندگی مردم منطقه نقش پررنگی دارد و نشان‌دهنده پیوند عمیق مردم با طبیعت و منابع آبی است.

📚 منابع: