زاهدان، شهری جوان که هسته اولیه آن در اواخر دوره قاجار شکل گرفت، در دوره پهلوی اول با توسعه اقتصادی و ارتباطی، به یکی از مراکز مهم تجاری و اداری ایران تبدیل شد. این توسعه باعث شد که اقوام و گروه‌های مختلفی از جمله زرتشتیان، از نقاط مختلف ایران به این شهر مهاجرت کنند و در کنار سایر اقلیت‌های دینی و قومی به زندگی و فعالیت بپردازند.

علل مهاجرت زرتشتیان به زاهدان

زرتشتیان که طی تاریخ به دلیل مشکلات اجتماعی و مذهبی به هندوستان مهاجرت می‌کردند، با ایجاد راه‌آهن زاهدان-میرجاوه-کویته، مسیر جدیدی برای مهاجرت یافتند. این مسیر، علاوه بر تسهیل رفت‌وآمد به هند، باعث آشنایی زرتشتیان کرمان و یزد با زاهدان شد. امکانات و رونق اقتصادی این شهر، گروه‌هایی از زرتشتیان را به مهاجرت و سکونت در زاهدان ترغیب کرد.

برخی از زرتشتیان نیز به دلیل اشتغال در نیروی نظامی یا شرکت‌های دولتی مانند شرکت نفت، به زاهدان اعزام شدند و به تدریج در این شهر سکونت گزیدند.

نخستین زرتشتیان زاهدان

خانواده‌هایی مانند راد، فرامرزی و خدیوپارسی از نخستین زرتشتیانی بودند که در اوایل قرن چهاردهم خورشیدی به زاهدان مهاجرت کردند:

• کیخسرو خدیوپارسی در سال ۱۳۰۲ با شتر به زاهدان رسید و در این شهر ساکن شد.
• کیخسرو راد در همان سال زمینی خریداری کرد و باغی به نام خود تأسیس کرد که بعدها میزبان مهمانان ویژه و فرمانداران بود.
• دینیار فرامرزی نیز از نخستین مهاجران زرتشتی بود که به تجارت و پیشه‌وری در زاهدان مشغول شد.

جمعیت زرتشتیان در زاهدان

طبق سرشماری سال ۱۳۳۵، تعداد زرتشتیان سیستان و بلوچستان ۵۹ نفر بود که این تعداد در سال ۱۳۴۵ به ۱۲۲ نفر افزایش یافت. اوج حضور زرتشتیان در زاهدان مربوط به دهه‌های پنجاه و شصت خورشیدی بود. اما پس از انقلاب اسلامی و به دلایل مختلف از جمله کاهش امنیت و امکانات، بسیاری از زرتشتیان زاهدان را ترک کرده و به نقاط دیگر مهاجرت کردند. امروزه تنها چند خانواده زرتشتی در زاهدان سکونت دارند.
 

نقش زرتشتیان در توسعه زاهدان

زرتشتیان در زاهدان به دلیل تعهد، درستکاری و مهارت‌های خود، از اعتماد و احترام مردم برخوردار بودند. آن‌ها در بسیاری از زمینه‌ها پیشرو بودند و نقش مهمی در توسعه شهر داشتند:

• نخستین موتور آب توسط زرتشتیان به زاهدان آورده شد.
• نخستین چاه عمیق توسط روانشاد دکتر اسفندیار یگانگی در زاهدان حفر شد.
• نخستین دکتر داروساز زاهدان، شادروان دکتر خدابخش سیوشانسی بود.
• نخستین فروشگاه بزرگ زاهدان نیز توسط زرتشتیان تأسیس شد.

روابط اجتماعی زرتشتیان در زاهدان

زرتشتیان در کنار اقلیت‌های دینی دیگر مانند مسیحیان ارمنی و یهودیان، با مردم مسلمان زاهدان روابط خوبی داشتند. آن‌ها به دلیل صداقت و درستی، مورد اعتماد مردم بودند و در جامعه جایگاه اجتماعی مناسبی داشتند.

جمع‌بندی

حضور زرتشتیان در زاهدان، بخشی از تاریخ اجتماعی و فرهنگی این شهر است. این جامعه کوچک اما تأثیرگذار، با تلاش‌های خود در زمینه‌های مختلف، نقش مهمی در توسعه و پیشرفت زاهدان ایفا کرد. امروز، هرچند جمعیت زرتشتیان در زاهدان کاهش یافته، اما یادگارهای آن‌ها همچنان بخشی از هویت تاریخی این شهر به شمار می‌رود.