نان سنگک یکی از نان‌های سنتی ایران است که می‌توان آن را به‌عنوان نان ملی ایران معرفی کرد، چرا که تنها در ایران رایج است و قدمتی طولانی دارد. این نان در گذشته مختص طبقه اشراف و نظامیان بوده و نانوایی‌های سنگکی بیشتر به‌صورت فصلی فعالیت می‌کردند، به‌ویژه در زمستان و ماه رمضان.

ابداع نان سنگک توسط شیخ بهایی

بر اساس نوشته‌های موجود در سالنمای کمیته نانوایان تهران که در ۱۹ اردیبهشت ۱۳۲۶ منتشر شد، شاه عباس صفوی برای رفاه حال لشکریان و طبقات تهیدست، از شیخ بهایی درخواست کرد تا راه‌حلی برای تهیه نانی سریع و قابل‌دسترس ارائه دهد. شیخ بهایی با تفکر و خلاقیت، تنور سنگکی را ابداع کرد. این نان به دلیل پخت روی سنگ‌ریزه‌های داغ، از طعمی خاص و کیفیتی بالا برخوردار است.

ویژگی‌ها و تاریخچه نان سنگک

پخت روی سنگ‌ریزه‌های داغ:
نان سنگک روی بستر سنگ‌ریزه‌های گرم در تنور پخته می‌شود. این روش پخت، به نان طعمی خاص و بافتی یکتا می‌بخشد.

اولین اشاره تاریخی:
کهن‌ترین منبعی که به نان سنگک اشاره کرده، کتاب برهان قاطع است که در سال ۱۰۶۲ ه.ق نوشته شده است. در این کتاب، سنگک به‌عنوان “نوعی نان که روی سنگ‌ریزه‌های گرم پخته می‌شود” تعریف شده است.

کتاب‌های مرتبط:
یکی از نخستین کتاب‌هایی که به نان سنگک پرداخته، کتاب مجموعه معارف و فرهنگ نانوایی سنگکی و نان سنگک است که در سال ۱۳۵۶ توسط سید داوود روغنی، معروف به شاطر داوود، نوشته شده است. او معتقد است اطلاعات دقیقی درباره محل پیدایش نان سنگک وجود ندارد.

مواد اولیه و روش پخت نان سنگک

نان سنگک از مواد ساده و سالمی تهیه می‌شود:

• آرد مرغوب و سالم
• آب خالص
• نمک
• خمیر ترش (مخمر)

در پخت این نان، استفاده از جوش شیرین یا هر ماده افزودنی دیگر ممنوع است. همچنین، تنها از آرد گندم مرغوب استفاده می‌شود و آرد جو یا سایر حبوبات برای این نان مناسب نیست.

تزئین و کاربردهای نان سنگک

تزئین با دانه‌ها:
برای خوش‌طعم کردن نان سنگک، می‌توان از کنجد، سیاهدانه یا ترکیبی از هر دو استفاده کرد. در گذشته از خشخاش برای این کار استفاده می‌شد که امروزه مصرف آن ممنوع است.

نان سفره عقد:
نان سنگک در مراسم سنتی ایرانی، مانند سفره عقد، به‌صورت بزرگ‌تر پخته می‌شود و روی آن را با عسل و کنجد تزئین می‌کنند.

تحولات در روش پخت سنگک

در گذشته، نان سنگک با تنور هیزمی و خمیرگیری دستی در تشتک تهیه می‌شد. اما امروزه، فرآیند تهیه خمیر با دستگاه‌های مدرن انجام می‌شود، هرچند همچنان روش پخت سنتی این نان حفظ شده است.

جمع‌بندی

نان سنگک، با تاریخچه‌ای طولانی و ویژگی‌های منحصربه‌فرد، نه‌تنها یک غذای اصیل ایرانی است، بلکه نمادی از خلاقیت و سنت‌های کهن ایرانی محسوب می‌شود. این نان که ابتدا برای مصرف نظامیان و طبقات اشراف ابداع شد، امروزه به یکی از محبوب‌ترین نان‌های ایران تبدیل شده و همچنان جایگاه ویژه‌ای در سفره‌های ایرانی دارد.