در شمال غربی خیابان مولوی تهران، در امتداد راسته بازار حضرتی و پیش از رسیدن به سبزه‌میدان، کوچه‌ای به نام کوچه‌باغ ایلچی قرار دارد. این کوچه، یکی از مکان‌های تاریخی تهران است که یادآور حادثه‌ای تلخ اما عبرت‌آموز در تاریخ ایران است؛ قتل گریبایدوف، وزیر مختار روسیه تزاری. این رویداد، نمادی از خشم و غیرت مردم ایران در برابر معاهده تحقیرآمیز ترکمانچای و بی‌احترامی بیگانگان به فرهنگ و ارزش‌های ایرانی است.

روایت خشم مردم تهران از زبان تاریخ

ماجرای قتل گریبایدوف را دکتر ابراهیم تیموری، نویسنده کتاب تاریخ سیاسی ایران در دوره قاجار، این‌گونه روایت می‌کند:
پس از شکست‌های ایران از روسیه در جنگ‌های ایران و روس، معاهده ترکمانچای در سال ۱۲۴۳ قمری (۱۸۲۸ میلادی) به امضا رسید. این معاهده، که یکی از تحقیرآمیزترین معاهدات تاریخ ایران بود، تأثیر عمیقی بر روحیه مردم گذاشت. در این میان، یکی از مسائل حساس، بازگرداندن زنان گرجی بود که در ایران زندگی می‌کردند و به همسری مردان ایرانی درآمده بودند.
 

گریبایدوف، وزیر مختار روسیه و از خویشان نزدیک پاسکیویچ، فرمانده روسی فاتح جنگ‌ها، مأمور شد تا این زنان را به گرجستان بازگرداند. او در انجام این مأموریت، سختگیری شدیدی به خرج داد. گریبایدوف دستور داد که برخی از این زنان، حتی اگر همسر بزرگان ایرانی بودند و تمایلی به بازگشت نداشتند، باید به خانه‌ای که او تعیین کرده بود بروند. پس از یک شبانه‌روز توقف، اگر همچنان تمایل به ماندن در ایران داشتند، اجازه می‌یافتند بمانند.

این اقدام، که با بیرون آوردن زنان از خانه‌های شوهران‌شان همراه بود، خشم مردم ایران را برانگیخت. در نهایت، به فتوای میرزا مسیح تهرانی، مجتهد مشهور، مردم به خانه گریبایدوف در کوچه‌باغ ایلچی حمله کردند و او و یازده نفر از همراهانش را به قتل رساندند.
 

سرنوشت سفارت روسیه در کوچه‌باغ ایلچی

خانه‌ای که روزگاری سفارت روسیه بود و شاهد این رویداد تاریخی، اکنون در حال تخریب و فراموشی است. این مکان، که می‌توانست به‌عنوان یادگاری از یک شورش مردمی و نمادی از مقاومت در برابر بی‌عدالتی حفظ شود، به حال احتضار افتاده و روزهای پایانی عمر خود را سپری می‌کند.

ماجرای کوچه‌باغ ایلچی؛ درسی از تاریخ

ماجرای قتل گریبایدوف در کوچه‌باغ ایلچی، تنها یک حادثه تاریخی نیست؛ بلکه روایتی از غیرت ایرانیان در برابر بی‌احترامی بیگانگان به ارزش‌ها و فرهنگ ملی است. این رویداد، اگرچه در دوره‌ای سیاه از تاریخ ایران رخ داد، اما یادآور این است که مردم ایران همواره در برابر ظلم و تحقیر، ایستادگی کرده‌اند.

امروز، این کوچه و خانه‌ای که روزگاری محل وقوع این حادثه بود، نیازمند توجه و حفاظت است تا به‌عنوان بخشی از هویت تاریخی تهران و ایران، برای نسل‌های آینده حفظ شود.