در زمان حکومت ناصرالدین شاه قاجار، ضریح نقره‌ای قدیمی حرم مطهر حضرت معصومه (س)، که از آثار دوره شاه طهماسب صفوی بود، به دلیل گذر زمان و فرسودگی نیاز به بازسازی پیدا کرد. این موضوع توسط حاج میر سید حسین متولی‌باشی، خادم آستان مقدس، به اطلاع ناصرالدین شاه رسید. او در گزارشی به شاه توضیح داد که ضریح نقره‌ای قدیمی دیگر استحکام و زیبایی خود را از دست داده و نیاز به بازسازی دارد. وی پیشنهاد کرد که نقره ضریح قدیمی دوباره ذوب و استفاده شود و در صورت کمبود، از خزانه سلطنتی کمک گرفته شود.

دستور ناصرالدین شاه و اجرای بازسازی

ناصرالدین شاه با این پیشنهاد موافقت کرد و دستور داد که ضریح جدید ساخته شود. همچنین مقرر شد که هزینه مزد و اجرت کارگران از وجوه دیوانی پرداخت شود. ذوالفقار خان، خلف میرزا آقا خان نوری، صدر اعظم وقت، که در آن زمان حاکم قم بود، مأموریت یافت که بر اجرای این کار نظارت کند.

پس از تخریب ضریح قدیمی، نقره آن ذوب شد و مقدار پنجاه هزار مثقال نقره خالص به دست آمد. اما برای ساخت ضریح جدید، این مقدار کافی نبود و چهل و سه هزار مثقال نقره دیگر از خزانه سلطنتی تأمین شد. در نهایت، ضریح جدید ساخته شد و مبلغ یک هزار تومان به‌عنوان مزد و اجرت کارگران پرداخت شد.

هنر و کتیبه‌های ضریح جدید

ضریح جدید با نهایت دقت و زیبایی ساخته شد. ستون‌های آن به خط ثلث توسط مرحوم میرزا علی اکبر فیض، یکی از هنرمندان برجسته آن دوره، تزئین شد. همچنین، کتیبه‌های ضریح به خط زیبای مرحوم میرزا علیرضا مستوفی، از خوشنویسان مشهور، نگاشته شد.

در این کتیبه‌ها، قصیده‌ای از سید محمد رضا، معروف به شیخ محمد رضا، که از خدام آستان مقدس بود، نقش بسته است. این قصیده که شامل ۲۴ بیت است، در مدح حضرت معصومه (س) سروده شده و به زیبایی جایگاه معنوی و مقام والای ایشان را توصیف می‌کند.

قصیده حک‌شده بر ضریح مطهر

قصیده‌ای که بر ضریح مطهر نقش بسته، با زبانی ادبی و عرفانی، به مدح حضرت معصومه (س) و جایگاه معنوی ایشان می‌پردازد. این قصیده از لحاظ محتوایی و هنری، یکی از آثار ارزشمند ادبیات مذهبی است. ابیات این قصیده به شرح زیر است:

بخش اول: مدح حضرت معصومه (س) و جایگاه ایشان

یا رب این خلد برین یا جنة‌المأواستی
یا همایون بارگاه بضعۀ موساستی

فاطمه اخت الرضا سلطان دین کز روی قدر
خاک درگاهش جواهر سرمۀ حوراستی

این مهین بانو که در برج شرافت اخترى است
نسل پاک و زادۀ انسیة الحوراستی

ملجأ اهل زمان و شافعۀ یوم المعاد
خواهر سلطان دین و ثانی زهراستی

مرقد نورانیش گویا ریاض جنت است
تربت پاکش ز مشک و عنبر ساراستی

بخش دوم: شکوه حرم مطهر و گنبد نورانی

خور نموده کسب نور از گنبد نورانیش
عالمی از این منور وان از آن اجلاستی

هرکه بگذارد قدم در آستان صحن او
گو مَنه پا بی‌ادب کاین سینۀ سیناستی

خواندمش عرش معظم بانگ زد بر من خرد
که خطا کردی بر آن افزودی و زین کاستی

حضرت ناطق بحق صادق چنین فرموده است
در جزای زائر او جنّة‌المأواستی

بخش سوم: شفاعت و کرامت حضرت معصومه (س)

باکی از محشر و بیم از نشر نبود
هرکه را در جوار حضرت او مدفن و مأواستی

از علوّ شأن او من شمّه‌ای کردم بیان
ای که شأن و قدرت از هفت آسمان اعلاستی

مدحتت را می‌نشاید کرد در دفتر بیان
مهر و مه مشغول ذکر خطبۀ غرّاستی

بخش چهارم: جایگاه معنوی قم و حرم مطهر

خطّۀ قم شد ز یمن مقدمش رشک جنان
در صفا دار الخلود و از شرف غبراستی

شد به عهد ناصرالدین پادشاه جم خدم
این بنا اتمام کز عرش علا اعلاستی

باد یا رب شادمان در دهر شاه باوقار
تا به عالم این همایون بارگه برجاستی

نتیجه‌گیری

بازسازی ضریح مطهر حضرت معصومه (س) در دوره ناصرالدین شاه قاجار، نمونه‌ای از هنر، ارادت و ایمان ایرانیان به خاندان اهل بیت (ع) است. این ضریح، که با نقره‌های خالص و کتیبه‌های نفیس تزئین شده، یادگاری از تاریخ و فرهنگ اسلامی ایران است.

قصیده حک‌شده بر ضریح، علاوه بر زیبایی هنری، جایگاه معنوی حضرت معصومه (س) و اهمیت حرم مطهر را به‌خوبی به تصویر می‌کشد. این ضریح، نمادی از ارادت مردم ایران به اهل بیت (ع) و تجلی‌گاه هنر اسلامی است که همچنان زائران را به خود جذب می‌کند و الهام‌بخش عشق و ایمان است.