در طول تاریخ، حرم مطهر حضرت معصومه (س) در قم به‌عنوان یکی از مقدس‌ترین اماکن مذهبی شیعیان، محل دفن بسیاری از بزرگان، علما و حتی پادشاهان بوده است. یکی از این پادشاهان، شاه صفی صفوی، ششمین پادشاه سلسله صفویه و نواده شاه‌عباس کبیر، است که در جوار این مکان مقدس به خاک سپرده شده است. در ادامه، به بررسی تاریخچه زندگی، مرگ و دفن شاه صفی و ویژگی‌های آرامگاه او پرداخته می‌شود.

محل دفن شاه صفی در حرم حضرت معصومه (س)

شاه صفی، که در سال ۱۰۵۲ هجری قمری درگذشت، در جوار حرم مطهر حضرت معصومه (س) دفن شد. محل دفن او در ابتدا در سمت قبله حرم مطهر قرار داشت. اما در جریان تعمیرات و توسعه حرم در دوره قاجار، این محل به داخل روضه مطهره منتقل شد. در این فرایند، صورت قبر شاه صفی برداشته شد و آرامگاه او با فضای داخلی حرم یکپارچه گردید.

پیش از این تغییرات، زنان از طریق صحن زنانه، که امروزه به صحن موزه معروف است، وارد این مکان می‌شدند و قبر شاه صفی را زیارت می‌کردند. این نشان می‌دهد که آرامگاه شاه صفی در آن زمان به‌عنوان بخشی از زیارتگاه حرم مورد توجه زائران قرار داشته است.

ویژگی‌های معماری آرامگاه شاه صفی

آرامگاه شاه صفی، که بخشی از توسعه و تزئینات حرم مطهر در دوران صفویه بوده، از نظر معماری و تزئینات بسیار ارزشمند است. ویژگی‌های برجسته این آرامگاه عبارت‌اند از:

سقف و دیوارها:
سقف و دیوارهای آرامگاه شاه صفی با کاشی‌های معرق بسیار ممتاز تزئین شده است. این کاشی‌ها، که از بهترین نمونه‌های هنر کاشی‌کاری صفوی هستند، با طرح‌های ظریف و رنگ‌های زنده، جلوه‌ای خاص به این بخش از حرم بخشیده‌اند.

کتیبه‌ها:
کتیبه‌های موجود در آرامگاه به خط زیبای ثلث محمدرضا امامی اصفهانی، یکی از خوشنویسان برجسته دوره صفویه، نگاشته شده است. این کتیبه‌ها از کاشی معرق ساخته شده و از لحاظ هنری و تاریخی بسیار ارزشمند هستند.

بناهای اطراف:
این روضه و تزئینات مربوط به آن، از بناهای ساخته‌شده در دوره شاه‌عباس دوم صفوی است. شاه‌عباس دوم، که از نوادگان شاه‌عباس کبیر بود، توجه ویژه‌ای به توسعه و تزئین حرم مطهر حضرت معصومه (س) داشت.

مرگ شاه صفی و انتقال پیکر او به قم

طبق روایت کتاب روضة الصفا ناصری، شاه صفی در سال ۱۰۵۲ هجری قمری، هنگام اقامت در شهر کاشان، به بیماری سختی دچار شد. او در روز دوازدهم ماه صفر همان سال، درگذشت و به تعبیر منابع تاریخی، “بار سفر به عالم باقی بست و عالم فانی را وداع کرد.” مدت حکومت او سیزده سال و شش ماه بود.

پس از وفات شاه صفی، جنازه او به قم منتقل شد. امرا و بزرگان صفوی، پیکر او را به حرم مطهر حضرت معصومه (س) آوردند و در جوار این مکان مقدس به خاک سپردند. مراسم تدفین او با حضور بزرگان و وزرای وقت برگزار شد و عزاداری رسمی برای او انجام گرفت.

شخصیت و عملکرد شاه صفی

شاه صفی، که در تاریخ به‌عنوان ششمین پادشاه صفویه شناخته می‌شود، شخصیتی جنجالی و بحث‌برانگیز دارد. او به‌عنوان فردی سفاک و ظالم در تاریخ ثبت شده است. در دوران حکومت او، بسیاری از شاهزادگان، وزرا و امرای دربار به دستور او کشته شدند. این اقدامات خشونت‌آمیز، چهره‌ای منفی از شاه صفی در تاریخ به‌جا گذاشته است.

قرب جوار حرم حضرت معصومه (س)؛ پرسشی درباره سرنوشت شاه صفی

با توجه به شخصیت و عملکرد شاه صفی، این سؤال مطرح می‌شود که آیا دفن او در جوار حرم مطهر حضرت معصومه (س) می‌تواند تأثیری بر سرنوشت اخروی او داشته باشد؟ مؤلف کتاب تربت پاکان قم در این‌باره اظهار می‌دارد:

«شاه صفی مزبور پادشاهی سفاک و ظالم بوده و در زمان سلطنت خود بسیاری از شاهزادگان و وزرا و امرای دربار را کشت. بنابراین، معلوم نیست که قرب جوار مرقد فاطمیه (س) برای او فایده‌ای داشته باشد.»

این اظهارنظر، به نوعی بیانگر این است که نزدیکی به یک مکان مقدس، به‌تنهایی نمی‌تواند سرنوشت اخروی فرد را تغییر دهد، به‌ویژه اگر اعمال او در زندگی دنیوی، برخلاف آموزه‌های دینی و اخلاقی باشد.

نتیجه‌گیری

دفن شاه صفی در جوار حرم مطهر حضرت معصومه (س)، بخشی از تاریخ پرفرازونشیب قم و سلسله صفویه را به تصویر می‌کشد. اگرچه او به‌عنوان پادشاهی ظالم شناخته می‌شود، اما آرامگاه او با تزئینات و معماری فاخر، نمونه‌ای از هنر و فرهنگ ایرانی در دوره صفویه است. این آرامگاه، که اکنون بخشی از حرم مطهر است، یادگاری از تاریخ و هنر ایران و نشان‌دهنده توجه پادشاهان صفوی به توسعه اماکن مقدس شیعی می‌باشد.

از سوی دیگر، این موضوع یادآور اهمیت اعمال و رفتار انسان در زندگی دنیوی است و نشان می‌دهد که نزدیکی به مکان‌های مقدس، بدون رفتار و کردار شایسته، نمی‌تواند تضمینی برای سعادت اخروی باشد.