در کنار آرامگاه حضرت معصومه (س)، پادشاهان دیگری از سلسله صفویه نیز به خاک سپرده شده‌اند که از جمله آن‌ها شاه عباس دوم، نوه شاه‌عباس کبیر و یکی از پادشاهان برجسته صفوی است. مقبره او در کنار مقبره شاه صفی قرار دارد و از بناهای دوره شاه سلیمان صفوی به شمار می‌رود. این مقبره از نظر معماری و تزئینات، یکی از نمونه‌های برجسته هنر صفوی است و نشان‌دهنده اهمیت و توجه صفویان به توسعه و زیباسازی اماکن مقدس شیعی می‌باشد.

ویژگی‌های معماری و تزئینات مقبره شاه عباس دوم

مقبره شاه عباس دوم، که در جوار مقبره شاه صفی قرار دارد، از جمله بناهای برجسته دوره صفویه است. این بنا با استفاده از مصالح و هنرهای نفیس ساخته شده و دارای ویژگی‌های زیر است:

مصالح ساختمانی:
مقبره شاه عباس دوم با سنگ‌های مرمر بسیار عالی و ممتاز ساخته شده است. این سنگ‌ها، که از بهترین نوع مرمر انتخاب شده‌اند، به زیبایی و شکوه این بنا افزوده‌اند.

کتیبه‌ها:
کتیبه‌های مقبره به خط زیبای ثلث محمدرضا امامی اصفهانی، یکی از خوشنویسان برجسته دوره صفویه، نوشته شده است. این کتیبه‌ها شامل سوره جمعه است که بر روی سنگ مرمر حکاکی شده و تاریخ ساخت آن به سال ۱۰۷۷ هجری قمری بازمی‌گردد.

اتمام بنا:
ساخت مقبره شاه عباس دوم در سال ۱۰۷۸ هجری قمری به پایان رسید. این مقبره از جمله بناهایی است که توسط شاه سلیمان صفوی، جانشین شاه عباس دوم، ساخته و تکمیل شده است.

مرگ شاه عباس دوم و انتقال پیکر او به قم

طبق روایت روضة الصفا ناصری، شاه عباس دوم در سال ۱۰۷۷ هجری قمری، هنگام بازگشت از مازندران به عراق و اصفهان، در شهر دامغان دچار بیماری شد و در همان‌جا درگذشت. در این روایت آمده است:

«در هنگام رجوع از مازندران به عراق و اصفهان، کواکب دولتش راجع و ماه سلطنتش در محاق واقع گردید. در دامغان به جوار ملک منان پیوست.»

پس از وفات، جنازه شاه عباس دوم با شکوه و احتشام فراوان به قم منتقل شد. امرا و بزرگان صفوی، پیکر او را در تخت روانی قرار داده و به حرم مطهر حضرت معصومه (س) آوردند. در نهایت، او را در جوار این مکان مقدس به خاک سپردند.

اشعار حک‌شده بر مقبره شاه عباس دوم

بر روی سنگ مرمر مقبره شاه عباس دوم، اشعاری حک شده است که به توصیف مقام او و اقدامات انجام‌شده برای ساخت این آرامگاه می‌پردازد. بخشی از این اشعار چنین است:

جمشید به اخلاص ز شاه اسلام
چون منصب تولیت گرفت از انعام

طاهر به نیابتش مشرف چون شد
صندوق به سرکاری او گشت تمام

در ادامه، شعری دیگر بر روی صندوق مرمرین مقبره نوشته شده که به تاریخ ساخت آن اشاره دارد:

صندوق چو ساخت عقل تاریخش گفت
«صندوق مزار شاه عالم عباس»

این اشعار، علاوه بر اشاره به ساخت و تکمیل مقبره، جایگاه شاه عباس دوم را به‌عنوان یکی از پادشاهان بزرگ صفویه یادآوری می‌کند.

مرافق و طناب‌های اطراف روضه

یکی از اقدامات شاه عباس دوم در توسعه حرم مطهر حضرت معصومه (س)، ساخت مرافق و طناب‌هایی در اطراف روضه منوره است. این مرافق، که به‌عنوان سایبان و حفاظ اطراف حرم استفاده می‌شدند، از جمله بناهای برجسته دوره صفویه هستند.

بر روی یکی از این مرافق، قطعه شعری حک شده است که به ساخت این بنا توسط شاه عباس دوم و شاه سلیمان اشاره دارد:

در ایام خاقان جم بارگاه
خدیوی جهان‌گیر عباس شاه

سلیمان غلامی ز خیل درش
به اقبال شه ساخت این طوفگاه

همین بس بود بهر اوصاف او
که شد سایبان بر سر قبر شاه

شهی کو به عصمت نظیرش نبود
از آن گشته معصومه‌اش جایگاه

بهشت برین بوده مأوای او
همین گشت تاریخ آن قبله‌گاه

چو این جنت‌آباد اتمام یافت
به سعی سلیمان و اقبال شاه

غیاثا پی سال تاریخ گفت
سلیمان ثانی زد این بارگاه

توضیح درباره مقبره شاه طهماسب دوم

در چاپ اول کتاب تربت پاکان قم، به اشتباه ذکر شده بود که شاه طهماسب دوم نیز در قم دفن شده است. اما پس از بررسی‌های بیشتر، مشخص شد که این ادعا نادرست است. طبق منابع تاریخی، پس از خلع شاه طهماسب دوم در اصفهان، نادرشاه افشار او را تحت‌الحفظ به خراسان فرستاد. شاه طهماسب دوم در سبزوار اقامت داشت و پس از رفتن نادرشاه به هندوستان، توسط رضا قلی میرزا، فرزند نادرشاه، به قتل رسید. بنابراین، دفن او در قم بسیار بعید به نظر می‌رسد و هیچ منبع معتبری نیز به چنین موضوعی اشاره نکرده است.

نتیجه‌گیری

مقبره شاه عباس دوم، که در جوار حرم مطهر حضرت معصومه (س) قرار دارد، یکی از آثار برجسته معماری دوره صفویه است. این مقبره، با استفاده از سنگ‌های مرمر نفیس و تزئینات هنری مانند کتیبه‌های خط ثلث محمدرضا امامی، نشان‌دهنده اوج هنر و فرهنگ صفوی است.

مرگ شاه عباس دوم در دامغان و انتقال پیکر او به قم، بخشی از تاریخ پرشکوه صفویه را به تصویر می‌کشد. همچنین، اقدامات شاه عباس دوم و شاه سلیمان برای توسعه حرم مطهر، نشان‌دهنده توجه ویژه صفویان به اماکن مقدس شیعی است. این آرامگاه، علاوه بر ارزش تاریخی، یادگاری از ارادت صفویان به خاندان اهل بیت (ع) و تلاش آن‌ها برای حفظ و گسترش فرهنگ اسلامی-ایرانی است.