ملاسحری طهرانی یکی از شاعران برجسته دوران صفویه بود که به گویش تهرانی شعر می‌سرود. اشعار او که به گویش محلی تهران قدیم نزدیک است، امروز به‌عنوان نمونه‌ای ارزشمند از زبان و فرهنگ مردم این منطقه در گذشته شناخته می‌شود.

گویش تهرانی؛ زبانی متفاوت از فارسی دری

گویش تهرانی که در اشعار ملاسحری طهرانی دیده می‌شود، کاملاً متفاوت از فارسی دری است. فارسی دری ابتدا در ماوراءالنهر و سپس در خراسان و سیستان به‌عنوان زبان رسمی رواج یافت، اما گویش تهرانی، زبانی محلی و بومی بود که تا پیش از پایتخت شدن تهران، بین مردم این منطقه مرسوم بود.

برخی پژوهشگران، از جمله حسین کریمان، معتقدند که این گویش، دگرگون‌شده زبان مردم شهر ری است. پس از تخریب ری، مردم این منطقه به تهران مهاجرت کردند و گویش خود را به این منطقه آوردند.

گویش تهرانی قدیم، به‌ویژه در روستاهایی مانند «آهار» در شمیرانات، هنوز هم به‌عنوان یادگاری از زبان مردم تهران قدیم شناخته می‌شود. این گویش با ورود میرزاها و منشی‌های قاجاری از مناطقی مانند تفرش، آشتیان و فراهان و جایگزینی زبان رسمی و کتابی، به‌تدریج کمرنگ شد.

ملاسحری طهرانی؛ شاعر گویش تهرانی

نام ملاسحری طهرانی در تذکره نصرآبادی، نوشته میرزا محمد طاهر نصرآبادی، آمده است. این کتاب شامل شرح حال و اشعار حدود هزار شاعر عصر صفویه است. ملاسحری طهرانی، با استفاده از گویش تهرانی، اشعاری دلنشین سروده که برخی از آن‌ها به یادگار مانده است.

نمونه اشعار ملاسحری طهرانی به گویش تهرانی:

۱.
کی بو که همچو دسته گل گل دیم ز در درا
هم شو غم بشو و هم دوره بد بسر درا
(کی شود که گلرخ من مانند دسته گل از در درآید؛ که هم شب غم بگذرد و هم دوره بد به پایان برسد.)

۲.
بکوچه‌شان چه مشم دل نمی‌دهد درشم
همین می‌خورم که به این سر بیام و آن سرشم
(وقتی به کوچه‌شان می‌روم، دیگر دلم نمی‌خواهد بیرون بیایم. دوست دارم دائم از این سر بیایم و از آن سر بروم.)

دیگر شاعران تهرانی عصر صفویه

علاوه بر ملاسحری طهرانی، شاعران دیگری نیز از قصبه تهران و ری در دوران صفویه به یادگار مانده‌اند. برخی از این شاعران عبارت‌اند از:

• مولانا امیدی
• حکیم خیری طبیب طهرانی
• سلیما (شیخ‌الاسلام)
• محمدقلی با تخلص سلیم
• میررونق با تخلص سمندر
• آقاشاپور
• کاشف با تخلص شریفا
• صیدی

نتیجه‌گیری

ملاسحری طهرانی و دیگر شاعران تهرانی عصر صفویه، با استفاده از گویش محلی، بخشی از هویت فرهنگی و زبانی تهران قدیم را به تصویر کشیده‌اند. اشعار به‌جامانده از آن‌ها، نه‌تنها از نظر ادبی ارزشمند است، بلکه به‌عنوان سندی تاریخی، روایتگر زبانی است که امروز کمتر اثری از آن باقی مانده است.

منتشر شده در همشهری محله منطقه ۲۰ به تاریخ ۱۳۹۵/۰۸/۳*