رولف لوبر (Rolf Loeber) و همکارانش در دهه 1990 مدلی تحت عنوان «مدل مسیرهای سه‌گانه بزهکاری» ارائه دادند که به بررسی روند رشد رفتارهای بزهکارانه و ضداجتماعی در کودکان و نوجوانان می‌پردازد. این نظریه با ترکیب مشکلات رفتاری پیش از بزهکاری و اعمال بزهکارانه، تلاش می‌کند توضیح دهد که چگونه برخی از کودکان و نوجوانان در معرض خطر تبدیل شدن به مجرمان حرفه‌ای و مزمن قرار می‌گیرند.

این نظریه بر سه مسیر اصلی رشد رفتارهای بزهکارانه تمرکز دارد: مسیر تضاد اقتدار، مسیر پنهان و مسیر آشکار. هر یک از این مسیرها نشان‌دهنده یک الگوی خاص از رفتارهای ضداجتماعی و بزهکارانه است که می‌تواند به رفتارهای جدی‌تر و مزمن منجر شود.

مسیرهای سه‌گانه بزهکاری

1. مسیر تضاد اقتدار (Authority Conflict Pathway):

این مسیر از سنین پایین و با رفتارهای لجوجانه و نافرمانی نسبت به والدین و دیگر مراجع اقتدار آغاز می‌شود.

مراحل رشد رفتار در این مسیر:

• لجوجی و مخالفت با والدین: کودک رفتارهایی مانند سرپیچی از دستورات والدین و انجام کارها به شیوه خود را نشان می‌دهد.
• مقاومت و تمرد: رفتارهای مقاومتی و نافرمانی افزایش می‌یابد.
• اجتناب از اقتدار: رفتارهایی مانند بیرون ماندن تا دیروقت، فرار از مدرسه و فرار از خانه ظاهر می‌شود.

نتایج احتمالی: این مسیر می‌تواند به رفتارهای بزهکارانه جدی‌تر مانند مصرف مواد مخدر یا جرایم خطرناک‌تر منجر شود.

2. مسیر پنهان (Covert Pathway):

این مسیر با رفتارهای پنهانی و فریبکارانه آغاز می‌شود و به تدریج به رفتارهای بزهکارانه جدی‌تر منجر می‌شود.

مراحل رشد رفتار در این مسیر:

• رفتارهای پنهانی اولیه: دروغگویی و سرقت از فروشگاه.
• خسارات مالی: رفتارهایی مانند آتش‌سوزی عمدی و خرابکاری.
• بزهکاری جدی‌تر: رفتارهایی مانند سرقت تفننی اتومبیل، جیب‌بری، دله‌دزدی، کشیدن چک بی‌محل، استفاده از کارت‌های اعتباری دزدی، قاچاق مواد مخدر و شکستن و وارد شدن.

نتایج احتمالی: این مسیر می‌تواند به رفتارهای بزهکارانه سازمان‌یافته‌تر و حرفه‌ای‌تر مانند قاچاق مواد مخدر یا سرقت‌های بزرگ منجر شود.

3. مسیر آشکار (Overt Pathway):

این مسیر با اعمال پرخاشگرانه و خشن آغاز می‌شود و به رفتارهای خشونت‌آمیز جدی‌تر منجر می‌گردد.

مراحل رشد رفتار در این مسیر:

• پرخاشگری اولیه: زورگویی و آزار و اذیت دیگران.
• درگیری فیزیکی: نزاع‌های بدنی و درگیری‌های خیابانی.
• خشونت جدی: رفتارهایی مانند حمله به دیگران، دزدی مسلحانه و سایر جرایم خشونت‌آمیز.

نتایج احتمالی: این مسیر می‌تواند به رفتارهای خشونت‌آمیز مزمن و حرفه‌ای مانند سرقت مسلحانه یا جرایم جدی‌تر منجر شود.

ویژگی‌های کلیدی نظریه مسیرهای بزهکاری

پیشرفت منظم رفتارها:

• رفتارهای بزهکارانه به صورت منظم و تدریجی پیشرفت می‌کنند و از رفتارهای کم‌خطرتر به رفتارهای جدی‌تر و خطرناک‌تر می‌رسند. این پیشرفت تصادفی نیست، بلکه بر اساس یک الگوی قابل پیش‌بینی رخ می‌دهد.

امکان طی چند مسیر به طور همزمان:

• رشد رفتارهای بزهکارانه می‌تواند در بیش از یک مسیر اتفاق بیفتد. برخی از نوجوانان ممکن است در هر سه مسیر (تضاد اقتدار، پنهان و آشکار) پیشرفت کنند و رفتارهای متنوعی را از خود نشان دهند.

تنوع رفتارهای ضداجتماعی:

• رفتارهای ضداجتماعی تنها به یک نوع خاص محدود نمی‌شوند. نوجوانان ممکن است رفتارهای مختلفی مانند تقلب در امتحانات، تهدید دیگران، مصرف مواد مخدر، سرقت و غیره را تجربه کنند.

تأثیر عوامل محیطی و فردی:

• عواملی مانند محیط خانوادگی نامساعد، تأثیر همسالان بزهکار و ویژگی‌های فردی (مانند بیش‌فعالی یا مشکلات روانی) می‌توانند بر رشد رفتارهای بزهکارانه تأثیر بگذارند.

فرضیه‌های کلیدی نظریه

رفتارهای بزهکارانه به صورت منظم رخ می‌دهند:

• رفتارهای ضداجتماعی و بزهکارانه از مراحل پایین‌تر شروع می‌شوند و به تدریج به مراحل بالاتر و جدی‌تر پیشرفت می‌کنند.

رفتارهای ضداجتماعی چندبعدی هستند:

• رفتارهای ضداجتماعی تنها به یک نوع خاص محدود نمی‌شوند و ممکن است شامل رفتارهای آشکار، پنهان یا ترکیبی از هر دو باشند.

مسیرهای مختلف منجر به نتایج متفاوتی می‌شوند:

• هر یک از مسیرهای بزهکاری می‌تواند به نتایج متفاوتی منجر شود. برای مثال، مسیر آشکار ممکن است به خشونت مزمن منجر شود، در حالی که مسیر پنهان ممکن است به بزهکاری سازمان‌یافته‌تر منجر شود.

پیامدهای نظریه برای سیاست‌گذاری و پیشگیری

شناسایی زودهنگام رفتارهای بزهکارانه:

• شناسایی رفتارهای اولیه مانند لجوجی، دروغگویی یا پرخاشگری می‌تواند به پیشگیری از پیشرفت این رفتارها به مراحل جدی‌تر کمک کند.

تمرکز بر عوامل خطرساز:

• برنامه‌های پیشگیری باید بر کاهش عوامل خطرساز مانند محیط خانوادگی نامساعد، تأثیر همسالان بزهکار و مشکلات روانی تمرکز کنند.

طراحی برنامه‌های مداخله‌ای هدفمند:

• برنامه‌های مداخله‌ای باید متناسب با مسیرهای مختلف بزهکاری طراحی شوند. برای مثال، برنامه‌های کاهش خشونت باید بر نوجوانانی که در مسیر آشکار قرار دارند متمرکز شوند.

توجه به تنوع رفتارهای بزهکارانه:

• سیاست‌گذاران باید به این نکته توجه کنند که رفتارهای بزهکارانه تنها به یک نوع خاص محدود نمی‌شوند و برنامه‌های پیشگیری باید تمام ابعاد رفتارهای ضداجتماعی را پوشش دهند.

نقد و چالش‌های نظریه

پیچیدگی مسیرها:

• نظریه مسیرهای بزهکاری به دلیل تنوع رفتارها و مسیرهای مختلف، پیچیده است و ممکن است اجرای آن در برنامه‌های پیشگیری دشوار باشد.

تأثیر عوامل فرهنگی و اجتماعی:

• نظریه ممکن است در جوامع مختلف با فرهنگ‌ها و شرایط اجتماعی متفاوت به نتایج یکسانی نرسد.

تمرکز بر رفتارهای قابل مشاهده:

• این نظریه بیشتر بر رفتارهای قابل مشاهده تمرکز دارد و ممکن است عوامل روان‌شناختی یا زیستی را نادیده بگیرد.

نتیجه‌گیری

نظریه مسیرهای بزهکاری رولف لوبر یکی از نظریه‌های برجسته در حوزه جرم‌شناسی رشدی است که به بررسی روند رشد رفتارهای بزهکارانه در کودکان و نوجوانان می‌پردازد. این نظریه با ارائه سه مسیر اصلی (تضاد اقتدار، پنهان و آشکار)، چارچوبی جامع برای درک رفتارهای بزهکارانه و طراحی برنامه‌های پیشگیری ارائه می‌دهد.

با توجه به تأثیر عوامل محیطی و فردی بر رفتارهای بزهکارانه، این نظریه می‌تواند به طراحی برنامه‌های مداخله‌ای و پیشگیری زودهنگام کمک کند. با این حال، برای اجرای موفقیت‌آمیز این نظریه، باید به تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی و همچنین پیچیدگی مسیرهای بزهکاری توجه شود.

کلیدواژه‌ها:

1. نظریه مسیرهای بزهکاری
2. رولف لوبر و مدل سه‌گانه بزهکاری
3. مسیر تضاد اقتدار
4. مسیر پنهان در بزهکاری
5. مسیر آشکار در رفتارهای ضداجتماعی
6. بزهکاری نوجوانان و عوامل خطر
7. رفتارهای ضداجتماعی و رشد بزهکاری
8. جرم‌شناسی رشدی و نظریه لوبر
9. پیشگیری از بزهکاری نوجوانان
10. تأثیر محیط و فرد بر رفتارهای بزهکارانه