تری موفیت (Terrie Moffitt) در سال 1993 نظریه‌ای را تحت عنوان «تاکسونومی دوگانه‌ی تخلف» ارائه داد که یکی از نظریه‌های برجسته در حوزه جرم‌شناسی رشدی است. این نظریه با تلفیق مفاهیم زیست‌شناسی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، به تبیین رفتارهای بزهکارانه و ضداجتماعی در طول زندگی افراد می‌پردازد. موفیت با استفاده از یک رویکرد تکاملی، رفتارهای بزهکارانه را به دو دسته اصلی تقسیم کرد: متخلفان پایدار در دوره‌ی زندگی (متخلفان دائمی) و متخلفان محدود به دوره‌ی نوجوانی.

این نظریه بر این فرض استوار است که همه‌ی مجرمان و بزهکاران الگوی رفتاری یکسانی ندارند و عوامل زیستی، روانی و اجتماعی در شکل‌گیری این رفتارها نقش مهمی ایفا می‌کنند.

دسته‌بندی دوگانه‌ی متخلفان

1. متخلفان پایدار در دوره‌ی زندگی (Life-Course Persistent Offenders):

این گروه از متخلفان، رفتارهای بزهکارانه و ضداجتماعی خود را از سنین کودکی آغاز کرده و این رفتارها را در دوره‌ی نوجوانی و بزرگسالی ادامه می‌دهند.

ویژگی‌ها:

• شروع زودهنگام تخلف: رفتارهای ضداجتماعی در این افراد از سنین پایین (کودکی) شروع می‌شود.
• پایداری رفتارهای بزهکارانه: این افراد در طول زندگی خود، رفتارهای بزهکارانه را ادامه می‌دهند و این رفتارها با افزایش سن کاهش نمی‌یابد.
• تنوع در رفتارهای بزهکارانه: رفتارهای مجرمانه‌ی این گروه شامل طیف گسترده‌ای از اعمال خلاف، از خشونت بین فردی گرفته تا جرایم مالی و سرقت است.
• ریشه‌های زیستی و روانی: موفیت معتقد است که ترکیب نقص‌های روانی-عصبی (مانند مشکلات شناختی، بیش‌فعالی، یا اختلالات رفتاری) و ناتوانی والدین در انجام وظایف والدگری (مانند نظارت ناکافی یا رفتارهای خشونت‌آمیز والدین) احتمال بروز این الگو را افزایش می‌دهد.

عوامل مؤثر:

• نقص‌های روانی-عصبی: این نقص‌ها ممکن است شامل اختلالات شناختی، مشکلات یادگیری یا بیش‌فعالی باشد.
• محیط خانوادگی نامساعد: ضعف در جامعه‌پذیری والدین، خشونت خانوادگی یا نظارت ناکافی از عوامل خطرساز هستند.
• تعامل عوامل زیستی و محیطی: ترکیب این دو عامل (نقص‌های روانی-عصبی و محیط خانوادگی نامساعد) احتمال ورود فرد به مسیر تخلف پایدار را افزایش می‌دهد.

2. متخلفان محدود به دوره‌ی نوجوانی (Adolescence-Limited Offenders):

این گروه از متخلفان، رفتارهای بزهکارانه را در دوره‌ی نوجوانی آغاز می‌کنند و با ورود به دوره‌ی بزرگسالی، این رفتارها را کنار می‌گذارند.

ویژگی‌ها:

• شروع دیرهنگام تخلف: رفتارهای بزهکارانه در این افراد معمولاً از دوره‌ی نوجوانی آغاز می‌شود.
• محدودیت زمانی: این رفتارها به طور موقت و در یک بازه‌ی زمانی کوتاه (معمولاً در دوره‌ی نوجوانی) رخ می‌دهند.
• تأثیر همسالان: رفتارهای بزهکارانه‌ی این گروه بیشتر تحت تأثیر فشار گروه همسالان و تلاش برای کسب استقلال از والدین است.
• انفصال و ناپیوستگی: این افراد پس از ورود به دوره‌ی بزرگسالی و مواجهه با مسئولیت‌های جدید (مانند اشتغال یا ازدواج)، رفتارهای بزهکارانه را کنار می‌گذارند.

عوامل مؤثر:

• تأثیرات اجتماعی: این گروه از نوجوانان اغلب به دلیل تأثیر همسالان بزهکار یا تلاش برای جلب توجه، به رفتارهای ضداجتماعی روی می‌آورند.
• فرصت‌های اجتماعی جدید: با ورود به بزرگسالی و ایجاد فرصت‌های جدید (مانند اشتغال یا ازدواج)، این رفتارها کاهش می‌یابد.

مقایسه متخلفان پایدار و محدود به دوره‌ی نوجوانی

مفاهیم کلیدی در نظریه موفیت

پایداری در مقابل انفصال:

• پایداری در رفتارهای بزهکارانه برای فهم متخلفان پایدار ضروری است، در حالی که انفصال (کنار گذاشتن رفتارهای بزهکارانه) مفهوم کلیدی برای درک متخلفان محدود به دوره‌ی نوجوانی است.

تعامل عوامل زیستی و محیطی:

• موفیت تأکید می‌کند که ترکیب عوامل زیستی (مانند نقص‌های روانی-عصبی) و عوامل محیطی (مانند ضعف والدگری) در شکل‌گیری رفتارهای بزهکارانه نقش کلیدی دارند.

نقش فشار همسالان:

• در متخلفان محدود به دوره‌ی نوجوانی، فشار همسالان و تأثیرات اجتماعی نقش مهمی در شروع رفتارهای بزهکارانه ایفا می‌کند.

رویکرد تکاملی:

• این نظریه از رویکرد تکاملی استفاده می‌کند تا نشان دهد چگونه افراد در طول زندگی خود مسیرهای مختلفی را طی می‌کنند و رفتارهای بزهکارانه در این مسیرها شکل می‌گیرند.

پیامدهای نظریه برای سیاست‌گذاری و پیشگیری

تمرکز بر مداخلات زودهنگام:

• برای متخلفان پایدار، مداخلات زودهنگام (مانند درمان نقص‌های روانی-عصبی یا بهبود محیط خانوادگی) می‌تواند از ورود آن‌ها به مسیر بزهکاری جلوگیری کند.

کاهش تأثیر همسالان بزهکار:

• برای متخلفان محدود به دوره‌ی نوجوانی، برنامه‌هایی که تأثیر گروه همسالان بزهکار را کاهش دهند (مانند فعالیت‌های اجتماعی مثبت)، می‌توانند مؤثر باشند.

تقویت فرصت‌های اجتماعی در بزرگسالی:

• ایجاد فرصت‌های شغلی و اجتماعی برای نوجوانان می‌تواند به کاهش رفتارهای بزهکارانه در بزرگسالی کمک کند.

برنامه‌های پیشگیری مبتنی بر رویکرد تکاملی:

• طراحی برنامه‌هایی که به نیازهای خاص هر گروه از متخلفان توجه کنند، می‌تواند اثربخشی بیشتری داشته باشد.

نقد و چالش‌های نظریه

تأکید بیش از حد بر دوگانه‌گرایی:

• برخی منتقدان معتقدند که تقسیم‌بندی متخلفان به دو گروه اصلی ممکن است تنوع رفتارهای بزهکارانه را نادیده بگیرد.

عدم توجه به تغییرات فرهنگی:

• این نظریه ممکن است در جوامع با فرهنگ‌های مختلف، نتایج یکسانی نداشته باشد.

پیچیدگی عوامل زیستی و محیطی:

• تعامل پیچیده عوامل زیستی و محیطی ممکن است در برخی موارد به‌خوبی توضیح داده نشود.

نتیجه‌گیری

نظریه تاکسونومی دوگانه‌ی تخلف تری موفیت یکی از نظریه‌های برجسته در حوزه جرم‌شناسی رشدی است که با تلفیق مفاهیم زیست‌شناسی، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، به تبیین رفتارهای بزهکارانه در طول زندگی افراد می‌پردازد. این نظریه با تقسیم متخلفان به دو دسته پایدار در دوره‌ی زندگی و محدود به دوره‌ی نوجوانی، نشان می‌دهد که رفتارهای بزهکارانه می‌توانند مسیرهای متفاوتی داشته باشند.

این نظریه می‌تواند به طراحی برنامه‌های پیشگیری و مداخله‌ای مؤثر کمک کند و درک عمیق‌تری از عوامل مؤثر بر رفتارهای بزهکارانه ارائه دهد. با این حال، برای اجرای موفقیت‌آمیز آن، باید به تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی و همچنین پیچیدگی عوامل زیستی و محیطی توجه شود.

کلیدواژه‌ها:

1. نظریه تاکسونومی دوگانه‌ی تخلف
2. تری موفیت و جرم‌شناسی رشدی
3. متخلفان پایدار در دوره‌ی زندگی
4. متخلفان محدود به دوره‌ی نوجوانی
5. رفتارهای بزهکارانه و ضداجتماعی
6. نقش عوامل زیستی و محیطی در بزهکاری
7. تأثیر فشار همسالان بر بزهکاری نوجوانان
8. نظریه‌های تکاملی در جرم‌شناسی
9. پیشگیری از بزهکاری نوجوانان
10. عوامل خطرساز در رفتارهای بزهکارانه