رابرت ازرا پارک و ارنست برگس، از بنیان‌گذاران مکتب شیکاگو در جامعه‌شناسی، نظریه‌هایی را در مورد جرم‌شناسی شهری ارائه دادند که بر محیط اجتماعی، ساختار شهری و تأثیر آن‌ها بر رفتارهای انحرافی تمرکز داشت. این نظریه‌ها، به‌ویژه در دهه‌های 1920 و 1930، تأثیر بسزایی در مطالعه جرم و بزهکاری در جوامع شهری داشتند و همچنان یکی از پایه‌های اصلی جرم‌شناسی محیطی محسوب می‌شوند.

1. دیدگاه کلی پارک و برگس

1.1. شهر به‌عنوان یک ارگانیسم زنده

• رابرت ازرا پارک، شهر را نه صرفاً به‌عنوان یک پدیده جغرافیایی، بلکه به‌عنوان یک ارگانیسم زنده در نظر می‌گرفت. او معتقد بود که شهرها همانند موجودات زنده، دارای فرآیندهای بوم‌شناختی هستند که شامل رقابت، سلطه، جانشینی و تهاجم می‌شوند.
• شهرها، با رشد و توسعه، محیط اجتماعی خاصی ایجاد می‌کنند که می‌تواند بر رفتار افراد تأثیر بگذارد.

1.2. محیط اجتماعی و جرم

• پارک و برگس بر این باور بودند که محیط اجتماعی و محل سکونت افراد نقش مهمی در شکل‌گیری رفتارهای انحرافی و جرم دارد.
• آن‌ها تأکید داشتند که برخی مناطق شهری، به دلیل ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی خاص، مستعد جرم و بزهکاری هستند.

2. نظریه منطقه انتقالی

2.1. تعریف منطقه انتقالی

• پارک و برگس معتقد بودند که شهرها به مناطق مختلف اجتماعی-اقتصادی تقسیم می‌شوند و هر منطقه ویژگی‌های خاص خود را دارد.
• منطقه انتقالی (Zone of Transition) یکی از این مناطق است که به دلیل تحرک بالای جمعیت، مهاجرت، فقر، ویرانی خانه‌ها و ناپایداری محل سکونت، بیشترین میزان جرم و بزهکاری را دارد.

2.2. ویژگی‌های منطقه انتقالی

• فقر: ساکنان این مناطق اغلب از طبقات پایین اجتماعی و اقتصادی هستند.
• ازهم‌گسیختگی خانواده: خانواده‌های ساکن در این مناطق اغلب دچار بی‌ثباتی و مشکلات اجتماعی هستند.
• ناپایداری محل سکونت: به دلیل مهاجرت و جابه‌جایی مداوم جمعیت، ارتباطات اجتماعی و پیوندهای محلی ضعیف است.
• وجود خرده‌فرهنگ‌های بزهکارانه: این مناطق به دلیل شرایط خاص خود، محل شکل‌گیری و تقویت خرده‌فرهنگ‌های بزهکارانه هستند.

2.3. جرم و محل سکونت

• به نظر پارک و برگس، علت اصلی بروز جرم و بزهکاری، محل سکونت فرد است. افراد ساکن در مناطق انتقالی به دلیل شرایط اجتماعی و اقتصادی خاص این مناطق، بیشتر در معرض رفتارهای انحرافی قرار دارند.

3. مدل دوایر متحدالمرکز برگس

3.1. تعریف مدل دوایر متحدالمرکز

• ارنست برگس، با تحلیل فرآیندهای بوم‌شناختی شهر، مدل دوایر متحدالمرکز را برای توضیح ساختار شهری ارائه داد.
• این مدل نشان می‌دهد که شهرها از یک مرکز تجاری-اقتصادی شروع می‌شوند و به‌صورت دوایر متحدالمرکز به سمت بیرون گسترش می‌یابند.

3.2. دوایر متحدالمرکز برگس

بر اساس این مدل، شهر به پنج منطقه اصلی تقسیم می‌شود:

1. منطقه اول (مرکز تجاری-اقتصادی):
   • شامل مراکز تجاری، اداری، بانک‌ها، هتل‌ها و سایر فعالیت‌های اقتصادی است.
   • قیمت زمین در این منطقه بسیار بالاست و جمعیت زیادی روزانه به این منطقه رفت‌وآمد می‌کنند.
2. منطقه دوم (منطقه انتقالی):
   • نزدیک به مرکز شهر و محل سکونت مهاجران تازه‌وارد و افراد کم‌درآمد است.
   • این منطقه به دلیل ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی خاص، بالاترین میزان جرم و بزهکاری را دارد.
3. منطقه سوم (سکونتگاه‌های کارگران):
   • شامل مسکن‌های کوچک و نسبتاً ارزان است. برخی کارخانه‌ها نیز در این منطقه قرار دارند.
   • ساکنان این منطقه اغلب کارگران کارخانه‌ها هستند.
4. منطقه چهارم (منطقه حومه‌ای):
   • شامل محله‌های اطراف شهر و شهرک‌های حومه‌ای است.
   • این منطقه محل سکونت طبقات متوسط و مرفه است و خانه‌های ویلایی در آن قرار دارد.
5. منطقه پنجم (حومه دورتر):
   • شامل مناطق کشاورزی و سکونتگاه‌های دورتر از شهر است.

3.3. ارتباط مدل دوایر متحدالمرکز با جرم

• برگس معتقد بود که مناطق نزدیک‌تر به مرکز شهر (مانند منطقه انتقالی) به دلیل ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی خاص خود، بیشتر مستعد جرم و بزهکاری هستند.
• در مقابل، مناطق دورتر از مرکز شهر (مانند منطقه حومه‌ای) به دلیل ثبات اجتماعی و اقتصادی بیشتر، نرخ جرم پایین‌تری دارند.

4. فرآیندهای بوم‌شناختی در شهر

4.1. رقابت، سلطه، جانشینی و تهاجم

• برگس با تحلیل فرآیندهای بوم‌شناختی شهر، نشان داد که رقابت، سلطه، جانشینی و تهاجم نقش مهمی در شکل‌گیری ساختار شهری دارند.
• این فرآیندها می‌توانند به تغییرات اجتماعی و فضایی در شهرها منجر شوند.

4.2. تأثیر فرآیندهای بوم‌شناختی بر جرم

• رقابت و تهاجم میان گروه‌های مختلف اجتماعی می‌تواند به کج‌رفتاری‌ها و انحرافات اجتماعی منجر شود.
• جانشینی جمعیت در مناطق انتقالی، موجب ضعف پیوندهای اجتماعی و افزایش جرم می‌شود.

5. مکانیسم انتخاب‌کننده شهر

• رابرت ازرا پارک معتقد بود که شهرها همانند یک مکانیسم انتخاب‌کننده عمل می‌کنند.
• این مکانیسم، افرادی را که برای زندگی در مناطق خاص مناسب‌تر هستند، گزینش می‌کند.
• به‌عبارت‌دیگر، افراد بر اساس ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی خود، در مناطق مختلف شهر مستقر می‌شوند.

6. کاربردهای نظریه پارک و برگس در جرم‌شناسی

6.1. جرم‌شناسی محیطی

• نظریه پارک و برگس یکی از پایه‌های اصلی جرم‌شناسی محیطی است که به بررسی تأثیر محیط اجتماعی و فیزیکی بر رفتارهای مجرمانه می‌پردازد.

6.2. برنامه‌ریزی شهری

• مدل دوایر متحدالمرکز برگس می‌تواند در برنامه‌ریزی شهری و طراحی مناطق شهری برای کاهش جرم و انحرافات اجتماعی مورد استفاده قرار گیرد.

6.3. پیشگیری از جرم

• با شناسایی مناطق مستعد جرم (مانند منطقه انتقالی)، می‌توان برنامه‌های پیشگیری از جرم را به‌طور هدفمند اجرا کرد.

نقد و چالش‌های نظریه

نقاط قوت:

1. تأکید بر محیط اجتماعی:
   • نظریه پارک و برگس به‌درستی به نقش محیط اجتماعی و محل سکونت در شکل‌گیری رفتارهای انحرافی اشاره می‌کند.
2. ارتباط میان ساختار شهری و جرم:
   • این نظریه نشان می‌دهد که ساختار شهری و فرآیندهای بوم‌شناختی چگونه می‌توانند بر جرم تأثیر بگذارند.
3. کاربردهای عملی:
   • مدل دوایر متحدالمرکز برگس می‌تواند در برنامه‌ریزی شهری و پیشگیری از جرم مفید باشد.

نقاط ضعف:

1. نادیده گرفتن عوامل فردی و فرهنگی:
   • این نظریه بیشتر بر محیط اجتماعی تمرکز دارد و به عوامل فردی، فرهنگی و روان‌شناختی توجه کمتری دارد.
2. تعمیم‌پذیری محدود:
   • مدل دوایر متحدالمرکز ممکن است در شهرهای مدرن با ساختارهای پیچیده، کمتر قابل‌تعمیم باشد.

نتیجه‌گیری

نظریه جرم‌شناسی رابرت ازرا پارک و ارنست برگس، یکی از نظریه‌های برجسته در جرم‌شناسی محیطی است که به بررسی تأثیر محیط اجتماعی، ساختار شهری و فرآیندهای بوم‌شناختی بر رفتارهای انحرافی می‌پردازد. این نظریه با تأکید بر نقش محل سکونت و ویژگی‌های اجتماعی و اقتصادی مناطق شهری، به درک بهتر از علل جرم و بزهکاری در جوامع شهری کمک می‌کند.

با وجود برخی محدودیت‌ها، نظریه پارک و برگس همچنان یکی از نظریه‌های مهم در برنامه‌ریزی شهری، پیشگیری از جرم و مطالعات جرم‌شناسی محیطی محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها:

1. نظریه جرم‌شناسی پارک و برگس
2. منطقه انتقالی و جرم
3. مدل دوایر متحدالمرکز برگس
4. جرم‌شناسی محیطی
5. تأثیر محیط اجتماعی بر جرم
6. فرآیندهای بوم‌شناختی در شهر
7. نقش محل سکونت در بزهکاری
8. برنامه‌ریزی شهری و پیشگیری از جرم
9. نظریه مکتب شیکاگو
10. تحلیل ساختار شهری و جرم