موضوع : پژوهش | مقاله

نظریه‌های کانون‌های جرم‌خیز

کانون‌های جرم‌خیز به مناطقی جغرافیایی اشاره دارند که میزان وقوع جرم در آن‌ها به‌طور قابل‌توجهی بیشتر از سایر مناطق است. این مفهوم که از تحلیل‌های محیطی و جغرافیایی در جرم‌شناسی نشأت گرفته، به بررسی توزیع فضایی جرایم و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری این کانون‌ها می‌پردازد. نظریه‌های مختلفی در این زمینه ارائه شده‌اند که هر یک به جنبه‌های خاصی از این پدیده توجه دارند.

1. تاریخچه و پیشینه نظریه کانون‌های جرم‌خیز

1.1. تحلیل محیطی بزهکاری

تحلیل محیطی بزهکاری به قرن نوزدهم بازمی‌گردد. نخستین استفاده از نقشه‌های بزهکاری برای نشان دادن محل وقوع جرایم در حدود سال 1900 میلادی صورت گرفت.
این نقشه‌ها نشان می‌دادند که جرایم در مناطق خاصی از شهرها متمرکز هستند. این تمرکز، به شناسایی مناطقی که به‌عنوان کانون‌های جرم‌خیز شناخته می‌شدند، کمک کرد.

1.2. نخستین مطالعات علمی

آدلف کتله (Adolphe Quetelet) از نخستین کسانی بود که به تحلیل آماری جرایم پرداخت. او دریافت که عواملی مانند جوانی، جنسیت، فقر، بیکاری و بی‌سوادی در افزایش احتمال ارتکاب جرم نقش دارند.
شاو و مک‌کی (1929) نیز دریافتند که کاربری‌های تجاری و صنعتی در شهرها، ناهنجاری‌ها و جرایم بیشتری را در سطح محلات ایجاد می‌کنند.

1.3. اصطلاح “نقاط داغ”

اصطلاح “نقاط داغ” (Hot Spots) که به کانون‌های جرم‌خیز اشاره دارد، از علم زمین‌شناسی اقتباس شده است.
این اصطلاح برای نخستین بار توسط شرمن، گارتین و برگر در سال 1969 برای تحلیل مکانی بزهکاری به کار رفت.

2. نظریات مرتبط با کانون‌های جرم‌خیز

2.1. نظریه فعالیت روزمره

این نظریه بر سه عامل کلیدی در شکل‌گیری کانون‌های جرم‌خیز تأکید دارد:
1. وجود اهداف مجرمانه: مانند اموال ارزشمند یا افراد آسیب‌پذیر.
2. وجود بزهکاران با انگیزه و توانایی کافی.
3. نبود مراقبت و کنترل مناسب: مانند عدم حضور پلیس یا نظارت اجتماعی.
این نظریه بیان می‌کند که جرم زمانی رخ می‌دهد که این سه عامل در یک مکان و زمان خاص همگرا شوند.

2.2. نظریه جغرافیای جرم

این نظریه به تأثیر موقعیت جغرافیایی، شرایط مکانی و عوامل تسهیل‌کننده بر وقوع جرم می‌پردازد.
جغرافیای جرم نشان می‌دهد که برخی مناطق به دلیل ویژگی‌های کالبدی، اجتماعی و اقتصادی، نرخ بزهکاری بالاتری دارند.

2.3. نظریه پنجره‌های شکسته

این نظریه بیان می‌کند که بی‌نظمی‌های اجتماعی و فیزیکی (مانند ساختمان‌های متروکه یا محله‌های کثیف) باعث افزایش جرایم می‌شوند.
بی‌تفاوتی جامعه نسبت به این بی‌نظمی‌ها، مجرمان را تشویق به ارتکاب جرایم بیشتر می‌کند.

2.4. نظریه فرصت‌های جرم

این نظریه بر این باور است که فرصت‌های موجود در محیط نقش مهمی در وقوع جرم دارند.
عواملی مانند دسترسی آسان، نبود نگهبان و وجود امکانات مجرمانه، مجرمان را به ارتکاب جرم ترغیب می‌کنند.

2.5. نظریه تراکم جمعیت

راسن (1935) نشان داد که تراکم جمعیت یکی از عوامل اصلی افزایش جرم و جنایت است.
این نظریه بیان می‌کند که در مناطق پرتراکم، به دلیل نزدیکی افراد و افزایش تعاملات اجتماعی، احتمال وقوع جرم بیشتر است.

3. عوامل مؤثر بر شکل‌گیری کانون‌های جرم‌خیز

3.1. عوامل اجتماعی

فقر و بیکاری: مناطق فقیرنشین به دلیل کمبود فرصت‌های اقتصادی و اجتماعی، مستعد وقوع جرم هستند.
ناهمگونی نژادی و قومی: نابرابری‌های اجتماعی و اقتصادی می‌توانند به افزایش جرم در مناطق خاص منجر شوند.

3.2. عوامل کالبدی و محیطی

کاربری‌های تجاری و صنعتی: این مناطق به دلیل حضور افراد غریبه و نبود نظارت اجتماعی، بیشتر در معرض جرم قرار دارند.
ویژگی‌های مکانی: مانند دسترسی آسان، نبود نگهبان و مدیریت ضعیف.

3.3. عوامل فرهنگی و اقتصادی

سطح تحصیلات پایین: مناطق با سطح تحصیلات پایین‌تر معمولاً نرخ جرم بالاتری دارند.
فرهنگ محلی: برخی فرهنگ‌ها ممکن است رفتارهای مجرمانه را بیشتر بپذیرند یا تسهیل کنند.

4. الگوهای فضایی کانون‌های جرم‌خیز

راتکلیف سه نوع الگوی فضایی برای کانون‌های جرم‌خیز معرفی می‌کند:

4.1. الگوی پراکنده

در این الگو، جرایم در سراسر منطقه پراکنده هستند و خوشه‌بندی مشخصی وجود ندارد.
مثال: خانه‌هایی که در سراسر یک محدوده پراکنده‌اند و به دلیل طراحی نامناسب، مستعد سرقت هستند.

4.2. الگوی خوشه‌ای

در این الگو، جرایم در یک یا چند مکان خاص متمرکز می‌شوند.
مثال: استادیوم‌های ورزشی که ممکن است کانون جرایمی مانند سرقت خودرو باشند.

4.3. الگوی نقطه‌ای

در این الگو، جرایم به یک مکان خاص محدود می‌شوند.
مثال: پارکینگ یک مرکز خرید در مرکز شهر که همه جرایم در همان مکان رخ می‌دهند.

5. پیشگیری از جرایم در کانون‌های جرم‌خیز

5.1. طراحی محیطی (CPTED)

پیشگیری از جرم از طریق طراحی محیطی (CPTED) بر این باور است که با طراحی مناسب محیط، می‌توان فرصت‌های جرم را کاهش داد.
مثال: نورپردازی مناسب، نصب دوربین‌های نظارتی و ایجاد فضاهای باز.

5.2. نظریه پنجره‌های شکسته

این نظریه تأکید دارد که رفع بی‌نظمی‌های اجتماعی و فیزیکی (مانند تعمیر ساختمان‌های متروکه) می‌تواند از وقوع جرایم بیشتر جلوگیری کند.

5.3. تقویت نظارت اجتماعی

حضور فعال پلیس و مشارکت جامعه در نظارت بر محیط، می‌تواند به کاهش جرایم در کانون‌های جرم‌خیز کمک کند.

6. کاربردهای نظریه کانون‌های جرم‌خیز

6.1. برنامه‌ریزی شهری

شناسایی کانون‌های جرم‌خیز می‌تواند به طراحی بهتر شهرها و کاهش جرایم کمک کند.
مثال: ایجاد فضاهای عمومی ایمن و تقویت نظارت در مناطق پرتراکم.

6.2. پیشگیری از جرم

استفاده از نظریه‌های مرتبط با کانون‌های جرم‌خیز می‌تواند به پیشگیری از وقوع جرم و افزایش امنیت شهری کمک کند.

6.3. تحلیل جرایم شهری

تحلیل توزیع فضایی جرایم می‌تواند به شناسایی الگوهای جرم و طراحی برنامه‌های مؤثر برای مقابله با آن کمک کند.

7. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری

نظریه‌های مرتبط با کانون‌های جرم‌خیز، به تحلیل توزیع فضایی جرایم و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری این کانون‌ها می‌پردازند. این نظریه‌ها نشان می‌دهند که جرایم در مناطق خاصی از شهرها متمرکز هستند و این تمرکز به عوامل اجتماعی، اقتصادی، کالبدی و محیطی بستگی دارد. با استفاده از این نظریه‌ها، می‌توان به پیشگیری از جرم، طراحی بهتر شهرها و افزایش امنیت شهری کمک کرد.