نظریه جرم‌شناسی عزت عبدالفتاح
عزت عبدالفتاح (Ezzat A. Fattah)، جرم‌شناس برجسته کانادایی-مصری، یکی از پیشگامان جرم‌شناسی علمی یا علت‌شناختی است. او با تأکید بر ابعاد اجتماعی و بزه‌دیدگی، رویکردی جامع به جرم‌شناسی دارد و معتقد است که این علم باید به‌صورت میان‌رشته‌ای به مطالعه جرم و بزهکاری بپردازد. نظریات عبدالفتاح در زمینه تعریف جرم، بزه‌دیدگی، جرم‌انگاری و جرم‌زدایی، تأثیر قابل‌توجهی بر سیاست‌های جنایی و جرم‌شناسی معاصر داشته است.
1. مبانی نظریه عبدالفتاح
1.1. جرم‌شناسی به‌عنوان علم ترکیبی
- عبدالفتاح جرم‌شناسی را علمی گسترده و میان‌رشته‌ای می‌داند که باید از دانش‌های مختلفی مانند فلسفه، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، روان‌پزشکی و حقوق بهره بگیرد.
- او معتقد است که جرم‌شناسی نمی‌تواند به‌عنوان یک علم مستقل در نظر گرفته شود و باید در تعامل با سایر علوم، به مطالعه جرم به‌عنوان یک پدیده اجتماعی بپردازد.
1.2. تعریف جرم
- عبدالفتاح تأکید دارد که تعریف جرم، تعیین‌کننده موضوع جرم‌شناسی است.
- او معتقد است که جرم یک پدیده اجتماعی است و نه صرفاً یک مفهوم قانونی.
- از دیدگاه او، قوانین جزایی تنها جرم را به رسمیت می‌شناسند، اما منشأ جرم در جامعه است، نه در قانون جزا.
1.3. نقد تعریف قانونی جرم
- عبدالفتاح تعریف قانونی جرم را ناکافی می‌داند و معتقد است که این تعریف می‌تواند به گسترش بی‌رویه جرم‌انگاری منجر شود.
- او می‌گوید: «جرم چیزی نیست که قانون‌گذار آن را جرم بنامد، بلکه رفتاری است که وجدان جمعی جامعه آن را نکوهش می‌کند.»
1.4. جرم‌انگاری و جرم‌زدایی
- عبدالفتاح بر اهمیت جرم‌زدایی تأکید دارد و معتقد است که بسیاری از رفتارهایی که جرم تلقی می‌شوند، می‌توانند از طریق سیاست‌های مناسب به جرایم اداری، مدنی یا انتظامی تبدیل شوند.
- او بیان می‌کند که تورم کیفری و افزایش بی‌رویه تعداد جرایم، به بحران در سیاست جنایی منجر می‌شود و جرم‌زدایی می‌تواند راه‌حلی برای این بحران باشد.
2. نظریه بزه‌دیدگی عبدالفتاح
2.1. تأثیر رفتار بزه‌دیده در وقوع جرم
- عبدالفتاح در بررسی بزه‌دیدگی مجرمانه، تأکید می‌کند که رفتار بزه‌دیده می‌تواند نقشی کلیدی در وقوع جرم داشته باشد.
- او معتقد است که بزه‌دیده نه‌تنها یک قربانی منفعل نیست، بلکه گاهی اوقات رفتار او می‌تواند به تحریک یا تسهیل جرم منجر شود.
2.2. بزه‌دیدگی به‌عنوان پدیده اجتماعی
- عبدالفتاح بزه‌دیدگی را به‌عنوان یک پدیده اجتماعی تحلیل می‌کند و به تأثیر شرایط اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی در شکل‌گیری بزه‌دیدگی می‌پردازد.
- او نزدیک به 40 پیشنهاد در زمینه بزه‌دیدگی ارائه داده است که بر نقش شرایط اجتماعی و رفتار بزه‌دیده در وقوع جرم تأکید دارند.
2.3. نقد تمرکز بر مجرم
- عبدالفتاح معتقد است که جرم‌شناسی سنتی بیش‌ازحد بر رفتار مجرمانه تمرکز دارد و از مطالعه نقش بزه‌دیده و شرایط اجتماعی در وقوع جرم غافل است.
- او پیشنهاد می‌کند که جرم‌شناسان باید به رویداد جنایی به‌عنوان یک فرآیند اجتماعی نگاه کنند که در آن، بزه‌دیده و شرایط محیطی نیز نقش دارند.
3. تعریف جرم از دیدگاه عبدالفتاح
3.1. جرم به‌عنوان پدیده اجتماعی
- عبدالفتاح معتقد است که جرم یک پدیده اجتماعی است و نباید صرفاً به‌عنوان نقض قانون در نظر گرفته شود.
- او بیان می‌کند که در جوامعی که قوانین رسمی جزایی وجود ندارد، جرم همچنان وجود دارد و منشأ آن در ساختارهای اجتماعی است.
3.2. نقد تعریف رسمی جرم
- عبدالفتاح با نقد تعریف رسمی جرم، معتقد است که این تعریف می‌تواند به جرم‌انگاری بی‌رویه منجر شود.
- او می‌گوید که پذیرش تعریف قانونی جرم، به معنای گسترش صفت مجرمیت به کل مردم است، زیرا به‌ندرت کسی یافت می‌شود که یک یا چند قانون را نقض نکرده باشد.
3.3. جرم و وجدان جمعی
- عبدالفتاح تأکید دارد که جرم باید بر اساس وجدان جمعی جامعه تعریف شود.
- او معتقد است که رفتارهایی که وجدان جمعی آن‌ها را نکوهش می‌کند، باید به‌عنوان جرم در نظر گرفته شوند.
4. جرایم علیه دولت و جایگاه بزه‌دیده
4.1. جرایم علیه دولت
- عبدالفتاح معتقد است که بسیاری از قوانین جزایی، بیش‌ازحد بر جرایم علیه دولت تمرکز دارند و از حقوق بزه‌دیدگان غافل هستند.
- او این مسئله را نشانه‌ای از افول جایگاه حقوقی بزه‌دیدگان و توجه بیشتر به منافع دولت‌ها می‌داند.
4.2. تغییر جایگاه بزه‌دیده
- عبدالفتاح بر اهمیت تغییر جایگاه بزه‌دیده در مطالعات جرم‌شناسی تأکید دارد.
- او معتقد است که علاوه بر فمینیست‌ها، سایر اندیشمندان نیز نقش مهمی در تغییر نگاه به بزه‌دیدگان داشته‌اند.
5. پیشگیری از جرم
5.1. پیشگیری به‌عنوان هدف سیاست جنایی
- عبدالفتاح معتقد است که پیشگیری از جرم، یکی از مهم‌ترین اهداف سیاست جنایی است.
- او بیان می‌کند که پیشگیری از جرم، که تا همین اواخر تنها یک شعار بود، اکنون به یکی از اهداف اصلی سیاست‌گذاران تبدیل شده است.
5.2. پیشگیری از طریق جرم‌زدایی
- عبدالفتاح بر این باور است که جرم‌زدایی می‌تواند به کاهش نرخ جرم و پیشگیری از وقوع جرایم کمک کند.
- او پیشنهاد می‌کند که بسیاری از رفتارهایی که در حال حاضر جرم تلقی می‌شوند، می‌توانند به جرایم اداری یا مدنی تبدیل شوند.
6. نقد و تحلیل نظریه عبدالفتاح
6.1. نقاط قوت
- رویکرد جامع و میان‌رشته‌ای:
- عبدالفتاح با تأکید بر ارتباط جرم‌شناسی با علوم مختلف، دیدگاهی جامع و چندبعدی ارائه می‌دهد.
- توجه به بزه‌دیدگی:
- او با تمرکز بر نقش بزه‌دیده و شرایط اجتماعی، به یکی از جنبه‌های مغفول در جرم‌شناسی سنتی پرداخته است.
- نقد تعریف رسمی جرم:
- عبدالفتاح با نقد تعریف رسمی جرم، به پیامدهای منفی جرم‌انگاری بی‌رویه اشاره می‌کند و راه‌حل‌هایی برای مقابله با آن ارائه می‌دهد.
6.2. نقاط ضعف
- ابهام در تعریف جرم اجتماعی:
- تعریف عبدالفتاح از جرم به‌عنوان یک پدیده اجتماعی، ممکن است در برخی موارد مبهم باشد و به سوءتفاهم منجر شود.
- تمرکز محدود بر جرایم خاص:
- نظریه عبدالفتاح بیشتر بر جرایم سنتی و اجتماعی تمرکز دارد و ممکن است در تحلیل جرایم مدرن (مانند جرایم سایبری) محدودیت داشته باشد.
7. کاربردهای نظریه عبدالفتاح
7.1. سیاست‌گذاری جنایی
- نظریه عبدالفتاح می‌تواند به طراحی سیاست‌های جنایی مبتنی بر پیشگیری و جرم‌زدایی کمک کند.
7.2. تحلیل بزه‌دیدگی
- این نظریه می‌تواند به تحلیل نقش بزه‌دیده و شرایط اجتماعی در وقوع جرم کمک کند.
7.3. آموزش جرم‌شناسی
- نظریه عبدالفتاح می‌تواند به‌عنوان یک چارچوب نظری در آموزش جرم‌شناسی و طراحی برنامه‌های پیشگیری از جرم مورد استفاده قرار گیرد.
8. جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
نظریه جرم‌شناسی عزت عبدالفتاح، یکی از نظریه‌های برجسته در حوزه جرم‌شناسی علمی و علت‌شناختی است که با تأکید بر ابعاد اجتماعی جرم، نقش بزه‌دیده و ضرورت جرم‌زدایی، دیدگاهی جامع و نوآورانه ارائه می‌دهد. عبدالفتاح با نقد تعریف رسمی جرم و پیشنهاد راهکارهایی برای پیشگیری و جرم‌زدایی، تأثیر قابل‌توجهی بر سیاست‌های جنایی و مطالعات جرم‌شناسی داشته است. نظریه او می‌تواند به‌عنوان یک چارچوب نظری برای تحلیل جرم و طراحی سیاست‌های پیشگیری از جرم مورد استفاده قرار گیرد.
کلیدواژه‌ها:
- نظریه جرم‌شناسی عزت عبدالفتاح
- جرم‌زدایی و پیشگیری از جرم
- بزه‌دیدگی و نقش بزه‌دیده در وقوع جرم
- تعریف جرم به‌عنوان پدیده اجتماعی
- نقد تعریف رسمی جرم
- سیاست جنایی و جرم‌زدایی
- جرایم علیه دولت و جایگاه بزه‌دیده
- پیشگیری از جرم و بحران تورم کیفری
- تحلیل اجتماعی جرم و بزه‌دیدگی
- نقش وجدان جمعی در تعریف جرم
نظر شما