کجروی و ناهنجاری‌های اجتماعی؛ عوامل و راهکارها
مقدمه
آسیب‌های اجتماعی یکی از مسائل مهم و پیچیده در جوامع مختلف است که به دلایل گوناگون در سطوح مختلف اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی رخ می‌دهد. برای بررسی این پدیده، ابتدا باید تعریفی از آسیب‌های اجتماعی ارائه شود و سپس به عوامل مؤثر در ایجاد آن و راهکارهای مقابله با این معضلات پرداخته شود.
تعریف آسیب‌های اجتماعی
آسیب‌های اجتماعی به معنای ناهنجاری‌های رفتاری و ناهنجاری در تعاملات بین فردی، شغلی و اجتماعی است. برخی نیز کجروی‌ها و ناهنجاری‌های اجتماعی را به عنوان آسیب اجتماعی تعریف می‌کنند.
هنجار اجتماعی چیست؟
هنجار اجتماعی به اموری گفته می‌شود که مورد احترام و پذیرش جامعه هستند و به عنوان ارزش‌های اجتماعی شناخته می‌شوند. این هنجارها می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- آداب و رسوم اجتماعی
- شعائر و اخلاق اجتماعی
- قوانین و مقررات اجتماعی
- سنت‌های اجتماعی
ناهنجاری اجتماعی چیست؟
ناهنجاری اجتماعی به معنای بی‌تفاوتی یا مخالفت با ارزش‌ها و هنجارهای مورد احترام جامعه است. از آنجا که هنجارهای اجتماعی در جوامع مختلف متفاوت است، ممکن است یک موضوع در یک جامعه هنجار باشد، اما در جامعه‌ای دیگر ناهنجار تلقی شود.
عوامل ایجادکننده آسیب‌های اجتماعی
در کشور ما، بیش از 25 نوع آسیب اجتماعی شناسایی شده است که شامل مواردی همچون اعتیاد، فقر، بیکاری، طلاق، خشونت، فرار از خانه، خودکشی و… می‌شود. در ادامه، مهم‌ترین عوامل ایجاد این آسیب‌ها بررسی می‌شود:
1. اعتیاد
اعتیاد به عنوان “مادر آسیب‌های اجتماعی” شناخته می‌شود و عامل بسیاری از معضلات دیگر است.
- دلایل شیوع اعتیاد در ایران:
- مجاورت با کشورهای تولیدکننده مواد مخدر:
- افغانستان: تأمین‌کننده 75 درصد مواد مخدر جهان.
- قزاقستان: تولیدکننده حشیش.
- پاکستان: یکی از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان حشیش.
- آمار نگران‌کننده:
- بیش از 500 هزار نفر معتاد به هروئین در ایران.
- 60 درصد زندانیان کشور به دلیل اعتیاد در زندان هستند.
- 30 تا 50 درصد آسیب‌های اجتماعی مانند سرقت، طلاق و خشونت به اعتیاد مرتبط است.
- اثرات اعتیاد:
- گسترش بیماری‌هایی مانند ایدز (60 درصد موارد انتقال ایدز از طریق تزریق مواد مخدر).
- کاهش سن اعتیاد به 15 سال.
- مجاورت با کشورهای تولیدکننده مواد مخدر:
2. فقر و شکاف طبقاتی
فقر و کمی درآمد خانواده‌ها یکی از عوامل اصلی آسیب‌های اجتماعی است. افزایش فاصله طبقاتی و عدم دسترسی اقشار کم‌درآمد به امکانات رفاهی، زمینه‌ساز بسیاری از مشکلات اجتماعی می‌شود.
3. بیکاری
بیکاری به‌ویژه در میان جوانان و زنان بی‌سرپرست، یکی دیگر از عوامل مهم آسیب‌های اجتماعی است.
- آمار نگران‌کننده:
- بیش از 3 میلیون نفر بیکار در کشور.
- یک میلیون زن بی‌سرپرست، که 50 درصد آن‌ها شغل ندارند و بسیاری زیر خط فقر زندگی می‌کنند.
4. عوامل فرهنگی و اجتماعی دیگر:
- حاشیه‌نشینی و مهاجرت از روستاها.
- کمرنگ شدن هنجارهای دینی و ملی.
- تعصبات بی‌مورد خانواده‌ها و مدارس.
- تغییر ارزش‌های اجتماعی.
- ازدواج‌های اجباری و زودرس.
- اختلافات خانوادگی و فرار از خانه:
- سالانه بیش از 500 نفر از خانه فرار می‌کنند که 60 درصد آن‌ها دختران هستند.
- نبود الگوهای رفتاری سالم.
- اختلالات هویت جنسی:
- بیش از 5 هزار نفر در کشور دچار این اختلالات هستند.
- ناکافی بودن برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت جوانان.
- فقدان سیستم‌های حمایتی برای زنان مطلقه و بی‌سرپرست.
راهکارهای مقابله با آسیب‌های اجتماعی
برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی، باید از رویکردهای چندجانبه استفاده کرد. در ادامه، مهم‌ترین راهکارها ارائه شده است:
1. رویکرد فرهنگی و اجتماعی
نباید تنها به رویکردهای قضایی و امنیتی اکتفا کرد، بلکه نیازمند رویکردهای فرهنگی و اجتماعی هستیم.
2. تعیین استراتژی‌های مناسب
تدوین استراتژی‌های جامع و بلندمدت برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی ضروری است.
3. آگاه‌سازی عمومی
افزایش آگاهی مردم نسبت به آسیب‌های اجتماعی و فراهم کردن زمینه مشارکت آن‌ها در پیشگیری از این معضلات.
4. ارائه خدمات به آسیب‌دیدگان اجتماعی
برخورد با آسیب‌دیدگان اجتماعی باید همراه با ارائه خدمات حمایتی و مشاوره‌ای باشد.
5. ارتقاء سطح آگاهی جوانان و خانواده‌ها
- آموزش دانش‌آموزان، دانشجویان و والدین برای پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی.
- اجرای طرح‌های جامع آموزش پیشگیری در مدارس و دانشگاه‌ها.
6. گسترش مراکز مشاوره و خدمات اجتماعی
- گسترش مراکز مشاوره و مددکاری اجتماعی.
- ایجاد اورژانس‌های اجتماعی برای پیشگیری از طلاق و تقویت بنیان خانواده.
7. اصلاح قوانین
- بازنگری در قوانین مربوط به مجازات اسلامی و تأمین خانواده.
- کاهش جرایم با مجازات حبس از طریق بازنگری در قوانین.
8. حمایت از زنان سرپرست خانوار
- ایجاد فرصت‌های شغلی برای زنان سرپرست خانوار.
- توجه ویژه به اشتغال این قشر از جامعه.
9. مبارزه با اعتیاد و قاچاق مواد مخدر
- پیشگیری از اعتیاد و درمان معتادان.
- تقویت اقدامات مقابله با قاچاق مواد مخدر.
10. بهبود وضعیت زندان‌ها
- تفکیک مجرمین بر اساس سن، جنسیت و نوع جرم.
- استقرار روان‌شناسان و مددکاران اجتماعی در زندان‌ها و دادگاه‌ها.
11. برنامه‌ریزی برای اوقات فراغت جوانان
ایجاد برنامه‌های فرهنگی، ورزشی و تفریحی برای پرکردن اوقات فراغت جوانان.
جمع‌بندی
آسیب‌های اجتماعی یکی از چالش‌های اساسی جامعه است که به دلایل مختلفی از جمله اعتیاد، فقر، بیکاری، اختلافات خانوادگی و کمرنگ شدن هنجارهای دینی و ملی رخ می‌دهد. مقابله با این معضلات نیازمند رویکردهای چندجانبه، اصلاح قوانین، آگاه‌سازی عمومی و مشارکت همگانی است. با اجرای برنامه‌های جامع و همکاری نهادهای مختلف، می‌توان گام‌های مؤثری در کاهش آسیب‌های اجتماعی و بهبود وضعیت جامعه برداشت.
نظر شما