نقش سوراخ مُشتو در زیبایی و کارکرد خانه‌های قدیمی
سوراخ مُشتو؛ یادگاری از معماری خانه‌های قدیمی تهران
معماری سنتی ایران، به‌ویژه در تهران قدیم، پر از جزئیات و ویژگی‌های منحصربه‌فردی است که نه‌تنها کاربردی بوده‌اند، بلکه زیبایی و اصالت خاصی به ساختمان‌ها می‌بخشیدند. یکی از این ویژگی‌ها، “سوراخ مُشتو” است که در بسیاری از خانه‌های قدیمی تهران دیده می‌شد. این سوراخ‌ها به‌عنوان بخشی از فرآیند ساخت‌وساز ایجاد می‌شدند و بعدها به بخشی از هویت خانه تبدیل می‌شدند.
چوب‌بست؛ روش سنتی ساخت‌وساز در تهران قدیم
در روزگاری که خبری از داربست‌های فلزی مدرن نبود، معماران و استادکاران از روش‌های سنتی و ابزارهای ابتدایی برای ساخت خانه‌ها استفاده می‌کردند. یکی از این روش‌ها، چوب‌بست بود. چوب‌بست مجموعه‌ای از تیرهای چوبی بود که به‌صورت افقی و عمودی در کنار هم قرار می‌گرفتند و به‌عنوان تکیه‌گاه برای ساخت دیوارها و سقف‌ها استفاده می‌شدند. این تیرهای چوبی با استفاده از میخ‌های قطور به یکدیگر متصل می‌شدند تا ساختار ساختمان را مستحکم کنند.
برای افزایش ایمنی و جلوگیری از سقوط استادکاران در هنگام ساخت دیوارها، تیرهای چوبی افقی را در داخل دیوارهای در حال ساخت فرو می‌بردند. این تیرها به استادکاران کمک می‌کردند تا در ارتفاع بالاتر کار کنند و خطر سقوط کاهش یابد.
سوراخ مُشتو؛ یادگاری از مراحل ساخت
پس از اتمام ساخت‌وساز و جمع‌آوری چوب‌بست‌ها، سوراخ‌هایی در دیوار باقی می‌ماند که به آن‌ها “سوراخ مُشتو” گفته می‌شد. این سوراخ‌ها در ابتدا تنها به‌عنوان بخشی از فرآیند ساخت‌وساز به‌جا می‌ماندند، اما بعدها به یکی از ویژگی‌های منحصر‌به‌فرد خانه‌های قدیمی تبدیل شدند. این سوراخ‌ها نه‌تنها یادگاری از روش‌های سنتی ساخت‌وساز بودند، بلکه به محل استراحت پرندگان نیز تبدیل می‌شدند. پرندگان، که در فرهنگ ایرانی نماد زندگی و برکت هستند، از این سوراخ‌ها برای لانه‌سازی استفاده می‌کردند و حضورشان به خانه حس سرزندگی و طبیعت می‌بخشید.
سوراخ‌های مُشتو، علاوه بر اینکه بخشی از مراحل ساخت خانه بودند، بعدها به یکی از عناصر زیبایی‌شناسی خانه‌های قدیمی تبدیل شدند. این سوراخ‌ها، به‌ویژه در خانه‌های حیاط‌دار تهران، به‌عنوان فضایی برای ارتباط با طبیعت عمل می‌کردند. پرندگان کوچک مانند گنجشک‌ها و کبوترها از این سوراخ‌ها برای لانه‌سازی استفاده می‌کردند و حضور آن‌ها به فضای خانه حس آرامش و زندگی می‌بخشید.
علاوه بر این، سوراخ‌های مُشتو در برخی موارد به‌عنوان عنصری برای تهویه طبیعی خانه نیز عمل می‌کردند. در معماری سنتی ایران، تهویه طبیعی یکی از اصول مهم بود و این سوراخ‌ها می‌توانستند به جریان هوا در داخل دیوارها کمک کنند.
فراموشی سوراخ مُشتو در معماری مدرن
با گذر زمان و رواج ساختمان‌های بلندمرتبه و استفاده از مصالح مدرن، روش‌های سنتی ساخت‌وساز مانند چوب‌بست و سوراخ مُشتو به فراموشی سپرده شدند. امروزه دیگر خبری از این سوراخ‌ها در ساختمان‌های جدید نیست و پرندگان نیز دیگر جایی برای لانه‌سازی در دیوارهای خانه‌ها ندارند. بااین‌حال، یادآوری این عناصر معماری سنتی می‌تواند ما را به ارزش‌های گذشته و ارتباط نزدیک‌تر با طبیعت بازگرداند.
جمع‌بندی
سوراخ مُشتو، به‌عنوان یکی از یادگارهای معماری سنتی تهران، نمادی از روش‌های ساخت‌وساز قدیمی و ارتباط انسان با طبیعت است. این سوراخ‌ها، که در ابتدا بخشی از فرآیند ساخت‌وساز بودند، بعدها به محلی برای حضور پرندگان و نمادی از زندگی در خانه‌های قدیمی تبدیل شدند. اگرچه در معماری مدرن دیگر اثری از این ویژگی‌ها دیده نمی‌شود، اما بازشناسی آن‌ها می‌تواند ما را به درک عمیق‌تری از ارزش‌های معماری سنتی و اهمیت ارتباط با طبیعت هدایت کند.
نظر شما