مجله  پگاه حوزه  03 مرداد ماه 1383 شماره139 

الکتاب فی العالم الاسلامی
گردآورنده: جورج نیقولا عطیه
ناشر: المجلس الوطنی للثقافه و الفنون و الآداب - کویت - 2003 م

"کتاب در جهان اسلام" دویست و نود و هفتمین کتاب از مجموعه کتاب های »عالم المعرفه« است که از حدود یک ربع قرن پیش تا کنون، به صورت ماهانه منتشر می شود.

این کتاب سیزده فصل دارد و مشتمل بر مجموعه ای از مقالات است که دانشمندان برجسته ای از شرق و غرب، در موضوع کتاب و جایگاه آن در تمدن اسلامی نگاشته اند و هرکدام بعدی از ابعاد چهره درخشان کتاب در جهان اسلام را به تصویر کشیده اند.

دکتر محسن مهدی در مقاله خود بر نیاز به اطلاعات بیشتر درباره تاریخ کتاب در جهان اسلام تأکید ورزیده و به تبیین اسباب تأخیر چاپ کتاب های دینی مسلمانان تا قرن نوزدهم میلادی پرداخته است؛ وی هم چنین به طرح پرسش هایی درباره تأثیر ترجمه در تکامل علوم و زبان ها و قواعد نگارش پرداخته، و خواهان تداوم سنت ها و روش های علمی، و عدم غفلت ورزیدن نسبت به تکنولوژی های جدید برای حفاظت از نسخ خطی در هنگام تحقیق بر روی این نسخ شده است.

فرانتس روزنتال در مقاله خود، به بررسی موضع اسلام نسبت به کتاب پرداخته و به مشکل ناشی از کثرت کمی و کیفی کتاب ها اشاره کرده است؛ وی کثرت شمار کتاب ها را علت چاره اندیشی در نادیده گرفتن و کنار زدن شماری از آنها، با همه مشکلاتی که این امر دارد، برشمرد. روزنتال همچنین به مسئله کتاب سوزی و چگونگی و علل آن پرداخته، و در ادامه از رابطه میان معرفت و کتاب سخن گفته است و به ضرورت جداسازی روشن میان اطلاعات شفاهی و اطلاعات مدون توجه داده است.

دکتر سید حسین نصر، به تفصیل به نقش روایت شفاهی در عملیات آموزشی در طول تاریخ اسلام و استفاده از کلام منطوق (شفاهی) به عنوان مکمل کلام مکتوب پرداخته است. دکتر نصر، به این نکته اشاره می کند که میراث عقلانی اسلام، از این باور متأثر است که روایت شفاهی اصل و اساس است. وی در ادامه آثار و نتایج این باور را که ایجاد ارتباط میان آموزش شفاهی و متون مکتوب بوده، برشمرده است.

در مقاله دکتر آن ماری شیمل، مجازهای مربوط به کتاب در ادبیات اسلامی بررسی شده است؛ وی در این مقاله، عشق شدید مسلمانان به کتاب و روش های مجازی ای که در تعبیر از کتاب به کار رفته و مشخصاً شیوه تشبیه و استعاره در کتاب های ایرانیان و شاعران ایرانی که درباره کتاب به کار گرفته شده را مورد بازخوانی قرار داده است.

وی نقش اساسی کتاب در شعر اسلامی را در این مقاله روشن ساخته است.
دکتر وداد القاضی در مقاله خود، به بحث درباره کتاب های تراجم در میراث عربی که از نخستین و پرشمارترین کتاب های نگاشته شده در میراث اسلامی است، پرداخت؛ وی معتقد است که معجم های تراجم، آینه ای است که ابعاد مهمی از تکامل عقلی و فرهنگی جامعه اسلامی در آن نقش بسته است. دکتر قاضی در مقاله خود ساختار داخلی معجم های تراجمی را که در نه قرن نخست تاریخ اسلام نگاشته شده و تحولات آنها را مورد بررسی قرار داده است.

دکتر رمزی بعلبکی، تحولات کتاب های نحو، در سه مرحله از تاریخ نحو عربی را که نگارش »الکتاب« سیبویه، نقطه عطف این تحولات بوده، بررسی کرده و نتیجه گرفته است که هیچ یک از نحوی ها پس از سیبویه، در اصالت به پایه او نرسیده اند.

صلاح الدین المنجد در مقاله خود، به نقش زن مسلمان در آموزش و کتابت قرآن پرداخت و به برخی زنان برجسته در این زمینه ها اشاره کرده است:

دیوید کینگ در مقاله خود، به اهمیت تصاویر و تذهیب کاری های موجود در کتاب ها، به ویژه کتاب های هیأت اشاره کرد و آنها را موجب تعمیق درک و فهم علوم اسلامی مختلف و کاشف ابعادی درخشان از اسلام و تمدن اسلامی دانست.

جعفری روبرش، در بحث خود درباره انتقال از فرهنگ خطی به فرهنگ چاپی، این تحول را به مثابه تحول انقلاب اطلاعات دانسته که طی آن چاپخانه ها توانستند، دگرگونی های جوهری و اساسی در زندگی، عقل و سیاست و اجتماع بیافرینند.