روزنامه همشهری شنبه 6 مرداد 27,1375 جولای 1996 , سال چهارم , شماره 1027

تک روی باعث شده است تا سهم صادرکنندگان کالا دربازارهای آسیای
میانه ناچیز باشد.

با وجود پیشینه دلبستگی ها و مشترکات فرهنگی, مذهبی و حتی قومی ایران
با جمهوری های آسیای میانه, متاسفانه فعالان اقتصادی کشور نتوانستند
جایگاه شایسته و سهم درخور توجهی در بازارهای این کشورهای نو استقلال
بدست آورند. با این همه, بازار تشنه و نیازمند کالا و سرمایه
جمهوری های آسیای میانه که در پی فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی به وجود
آمد و یک فرصت تاریخی را در دسترس ما قرار داد, هنوز به روی
بازرگانان نیمه باز است.
صادرات کالاهای غیرنفتی و اقتصاد بدون اتکا به درآمدهای نفتی, یکی از
اصلی ترین سیاست های اقتصادی کشور به شمار می رود و حضور چشمگیر در
بازارهای آسیای میانه برای ما اهمیت فوق العاده ای دارد. در این راه,
رفع موانع توسعه و از سویی افزایش روابط بازرگانی امری ضروری و
اجتناب ناپذیر به شمار می رود.

به گفته آگاهان, نبود کالا در بازار مصرف جمهوری های آسیای میانه ,
این فرصت طلایی تاریخی را برای ما پدید آورده است تا ضمن حضور در
این بازار بتوانیم پایه های اقتصاد بی اتکا به درآمدهای نفتی را
پی ریزی کنیم و در عین حال بازاری مطمئن برای صادرات کالاهای غیرنفتی
بدست آوریم. همچنین, هستار نوین ایران و جمهوریهای آسیای میانه چنین
حکم می کند که پیوندها و مبادلات تجاری بازرگانی ایران باجمهوری های
یاد شده بیش از پیش مستحکم شده و افزایش یابد.
این منطقه دارای آنچنان اهمیت استراتژیکی است که به نوبه خود سبب
حضور و فعالیت های بزرگ و کوچک از آمریکا تا عربستان و عمان در این
منطقه شده است. شرکتهای اروپایی وآمریکایی, اکنون در پی اهداف
سیاسی اقتصادی حضوری فعال در منطقه آسیای میانه دارند. حتی رژیم
صهیونیستی در حال افزایش سهم نقش خود در این سرزمین است.
علاوه بر تمامی اینها, شاید از بزرگترین مشخصه های اقتصادی جمهوری های
آسیای میانه, نیازمندیهای شدید بازارشان به کالاها و اقلام مصرفی
است. این جمهوریها هر چند منابع طبیعی و معدنی و نیز صنایع سنگین
سرشاری دارند, امابازارشان از نظر کالاهای مصرفی نظیر مواد غذایی و
پوشاک چندان غنی نیست و این کشورها برای پاسخگویی به این نیازها,
چشم به واردات دارند. بسیاری از مردم با سفر به کشورهای همسایه
درصدد انباشته کردن فروشگاههای خود هستند.
ایران به دلیل نزدیکی جغرافیایی, فرهنگی و دینی می تواند نقش بسزا و
فعالی در تامین مایحتاج مردم این منطقه به عهده بگیرد.

بازارها تشنه اند!با وجود ظرفیتهای گسترده در آسیای میانه برای
مصرف و مبادله کالا, سطح مبادلات بازرگانی ایران با جمهوری های یاد
شده مطلوب نیست و با داشتن جمعیتی بیش از 50 میلیون نفر, ایران
نتوانسته است سهم مطلوبی در پاسخگویی به این نیاز و ورود به بازار
آن به دست آورد. حضور فعال کشورها و شرکتهای آن سوی دنیا در بازار
بکر آسیای میانه, در حقیقت بیانگر ضعف فعالیتهای بازرگانی ما و از
دست دادن یک فرصت تاریخی نیز است. با برخورداری از عنصر اشتراک
تاریخی و دلبستگی های قومی مذهبی و حتی منطقه ای, ما می توانیم حرکت
چرخهای توسعه کشور را سرعت ببخشیم.
جمهوری اسلامی ایران برای رهایی از قید و بند درآمدهای نفتی, نیازمند
بازار مطمئن مصرف این منطقه است.

موانع ماطبق آمارهای موجود, صادرات ایران به کشورهای آسیای
میانه در سال 1372 حدود 168 میلیون و 416 هزاردلار بود که بسیار
ناچیز است. چرا
مشکل اول, نبود انسجام و فعالیت جداگانه و ناهماهنگ بین صادرکنندگان
ایرانی است. این تک روی باعث شده است تا سهم صادرکنندگان کالا در
بازارهای آسیای میانه ناچیز باشد.
زاهدی عضو هیات مدیره شرکت صادراتی بال فلزگستر می گوید: بازرگانان
ایرانی رقابت ناسالم, فعالیت مجزا و ناهماهنگ و بی خبر از یکدیگر
دارند. ناگهان کالایی مثلا در بازار باکو کمیاب و یا کالاهای دیگر به
فراوانی یافت می شود.
این وضعیت با وجود عده ای که صرفا به سودهای آنی می اندیشند, موجب
شده اعتبار کالاهای ایران نزد خریداران کاهش یابد. درمقابل ,
صادرکنندگان ترکیه هماهنگی فوق العاده ای با یکدیگر دارند. اگر افراد
متعددی, کالایی را وارد کنند, آن را تنها از یک کانال توزیع به فروش
می رسانند.
. کیان مهر, مسئول روابط عمومی اتاق بازرگانی جمهوری اسلامی ایران
نیز در این باره می گوید: به منظور انسجام بخشیدن به فعالیت آن دسته
از علاقه مندان به فعالیتهای بازرگانی ایران با جمهوری های آسیای میانه
اتاق بازرگانی اکو تاسیس شده است. این اتاق ماموریت دارد به تمام
نیازهای فعالان امر تجارت فی مابین ایران و جمهوری های آسیای میانه
پاسخ دهد. در واقع اتاق اکو محل انسجام بخشی و برقراری وحدت رویه
بازرگانی در منطقه است.
مشکل دیگر روش مبادله پول و بازگشت آن به کشور است. این جمهوریها
تازه وارد بازار آزاد شده اند و با شرایط عمومی آشنایی ندارند و از
نظام بانکی پیشرفته و کارآمد برخوردار نیستند.
صادرکنندگان ایرانی می گویند معاملات به صورت نقدی انجام می شود و این
درکاهش تجارت اثرگذار است.
مبادلات بازرگانی این کشورها باسایر کشورها در دوران قبل از
فروپاشی شوروی, به صورت پایاپای و در قالب یک سیستم اقتصاددولتی
انجام می شد که به نوبه خود کمتر مساله تبدیل پولها و یابرگشت آن
نمود می یافت. صادرکنندگان به این کشورهادرمقابل صادرات خود به
ارزش آن کالا از شوروی سابق وارد می کردند. در این زمان مبادلات جهان
با جمهوری های عضو اتحادیه نیز به صورت پایاپای و از طریق مسکو انجام
می شد.

باز هم گمرک روابط و مسائل گمرکی دیگر مشکلی بر سر راه افزایش
روابطبازرگانی ایران با جمهوری های منطقه آسیای میانه به شمار
می رود. بنابه اظهار اکثر صادرکنندگان کالا, رفتارهای گمرکی و مقررات
مربوط به این بخش موجب کندی جابه جایی کالا می شود.
. زاهدی می گوید: یک کار ساده گمرکی به ویژه در گمرکات شمال کشور
که باید ظرف دو روز انجام شود, هفته ها و در برخی موارد ماهها به
طول می انجامد و انگیزه فعالیت های صادراتی و وارداتی در این منطقه را
کم رنگ می کند.
برای رفع این دسته از مشکلات ,صادرکنندگان و فعالان این بخش توصیه
می کنند مناطقی نظیربندرانزلی و آستارا که همجوار با جمهوری های
مذکور است, به عنوان مناطق آزاد یا تحت کنترل اعلام شود.
اخیرا دولت درخصوص بندرانزلی و ایجاد امکانات و تسهیلات به منظور
تسریع در امور تجاری تصمیماتی اتخاذ کرده است. بنادرجنوبی و شمال
کشور در این جهت تجهیز شده اند و امور گمرکی در حداقل زمان انجام
می شود.
نامناسب بودن ناوگان ترابری کشور نیز از عواملی است که درپایین
ماندن میزان صادرات وواردات کالا و نیز پائین بودن سهم ایران در
بازار این منطقه اثرگذار است. البته آغاز به کار خطآهن مشهد سرخس
تجن بارقه های امیدی را در برقراری ترابری سریع امن و ارزان کالا بین
ایران و جمهوریهای آسیای میانه پدید آورده است. طراحی اصولی و تعیین
سهم واقعی این خطآهن می تواند به میزان قابل توجهی از مشکلات مربوط به
حمل ونقل کالا کم کند.
عشق 100 دلاری !
. بهمن فخرایی راد مدیرعامل شرکت حمل ونقل بین المللی جاده رانان
می گوید: اگر بخواهیم مساله روابط ایران با جمهوری های آسیای
میانه را از دیدگاه حمل ونقل بررسی کنیم, نتیجه امیدوارکننده نیست
و انگیزه فعالیت در این مسیر روزبه روز کمتر می شود.
مشکلات حمل و نقل در این باره هم درون مرزی است وهم برون مرزی.
یکی از مشکلات به نوع رفتارسفارتخانه های جمهوری آسیای میانه در
کشورمان مربوط می شود. به استثنای جمهوری آذربایجان, باید برای سایر
جمهوریها, ویزا صادر شود و گرفتن همین ویزا مشکل آفرین است. به عنوان
نمونه در یکی از این سفارتخانه ها به ازای صدور هر ویزا, 180 دلار
آنهم فقط 100 دلاری دریافت می کند. دلارها باید 100 دلاری و زمان چاپ
آن از 1990 میلادی به این طرف باشد و تمام وجوه را نیز نقدا دریافت
می کنند. این سفارتخانه 100 دلاری سال های قبل از 1990 را با کسری هر
دلار 20 تومان خسارت می پذیرد.
از سویی دیگر بانکها به ما 100 دلاری نمی دهند و سفارتخانه مزبور همین
را متسمسک قرار داده, به موقع ویزا نمی دهد و در نهایت هزینه ها
افزایش می یابد.
مشکل دیگر نبود امنیت کافی دربرخی جمهوری های آسیای میانه است.
متاسفانه دسته ای از مرزبانان برخی از این کشورها رفتار شایسته ای با
رانندگان ندارند.
سوء قصد به جان و کالاهای همراه راننده آنقدر شدت یافته که بسیاری
تمایلی به فعالیت دراین منطقه ندارند. در این میان سفارتخانه های
ایران درجمهوریهای آسیای میانه نیز به اندازه کافی به مشکلات ما
رسیدگی نمی کنند. هر راننده ای که می خواهد در مسیر جمهوریهای آسیای
میانه تردد کند, باید احتمال کتک خوردن, سرقت کالا و اموال شخصی اش را
به حساب آورد.
چندی پیش نمایندگان سیاسی کشورمان با برخی از مسئولین جمهوری های
تازه استقلال یافته بر سر این موضوعات به تصمیم گیریهای راهگشا
رسیدند.

هر تاجری, جاسوس نیست در پی سالم سازی روابط سیاسی ,نگره عمومی
مردم به فعالیت بازرگانان نیز باید اصلاح شود.
بازرگانان در حقیقت پیشقراولان و پیشتازان برقراری روابط همه جانبه
کشورها هستند و اینانندکه درهای دوستی بین دولتها رامی گشایند.
حضور یک بازرگان در کشوری دیگرطبیعی است و از رهگذر همین آمدو
شدهای بازرگانی است که پیوندها مستحکم می شود. انگاره برخی
ساده اندیشان پیرامون بازرگانان یا حتی مردم عادی که برای تجارت کوچک
به کشوری سفر می کنند, باید اصلاح شود. اینکه هر فرد بیگانه, جاسوس و
درصدد اشاعه فساد است, نادرست است و یقینا چنین دیدگاههایی موجب
افت مناسبات بازرگانی و سست شدن پیوندهای ملل می شود.
یک تاجر می گوید: دسته ای از مردم و برخی مطبوعات کشور فکر می کنند
اکثر افرادی که در لباس توریست و بازرگان به ایران می آیند, یا
جاسوس هستند و یا قصد اشاعه فحشاو منکرات را دارند. اگر حق را به
جانب این دسته از مردم و مطبوعات بدهیم, پس باید طبیعی بدانیم که
مردم آن کشورها نیز بازرگانان و مردم عادی ایرانی را هم که برای
سیاحت و بعضا تجارت کوچک می روند, چنین بخوانند.
آیا در چنین شرایطی می شود نقش تاریخی خود را بدست آورد و به گسترش
روابط فی مابین به ویژه مبادلات بازرگانی و اصولافعالیتهای
اقتصادی و حتی فرهنگی مبادرت ورزید. هوشیاری و به حداقل رساندن
زمینه های تنش زا ما را می تواند در یافتن جایگاه و سهم شایسته خود در
بازار جمهوری های آسیای میانه موفق کند.
جمشید پوراسکندر