مجله  پیام زن  مهر 1375، شماره 55 

نویسنده : گفتگو : نازمحمّد پقّه
76
رپنجه های هنرآفرین زن ترکمن با مهارتی خیره کننده و به مدد نخ و سوزن، نقشهایی بر پارچه می نشاند که نقش خیالش است. نقش و نگارهایی زیبا و جذاب که چشم را از آن سیری نیست و دل را، دل برکندن از آن میسر نیست؛ و به این طریق است که لباسهای محلی و سنتی که ترکیبی از هنر،

زیبایی، طبیعت و زندگی است، پدید می آید.

لباسهای سنتی ترکمن با این نقشها، عطر و بوی اصالتی را در خود پنهان دارند که در معنویت تاریخی این قوم ریشه دوانده و با گذشت چند هزار سال، به همت زنان هنرمندش با آن همه ظرافت و زیبایی به عصر ما رسیده است.

قبایل و طوایف ایلاتی همواره با پوشیدن جامه، کلاه و یا پوشش خاص و متناسب با شرایط جغرافیایی و فرهنگ آن منطقه، وجه تمایز اجتماعی و فرهنگی خود را نشان داده اند. البته با گذشت زمان، این لباسها بویژه میان جوانان، جای خود را به لباسهای غربی داده اند و فقط در جشنها و مراسمهای خاص، آن هم توسط پیرزنها و پیرمردها استفاده می شود. به عبارت بهتر، لباسهای سنتی و محلی، با آن نقشهای چشم نوازش نزدیک است که به دست فراموشی سپرده شوند.

خانم «مریم چایچی» این زن صبور و هنرمند که در دهمین جشنواره روستا (9 ـ 13) مردادماه امسال، حاصل ذهن خلاقش را به نمایش گذاشته بود، تلاش می کند تا این لباسها را با همان نقشها محفوظ و زنده نگه دارد؛ لباسهایی که تلاشی هنرمندانه را در گذشته های دور و نزدیک نشان می دهند. از این رو، فرصت را غنیمت می شماریم و پای صحبتهای او می نشینیم.

ـ از خودتان بگویید.
ـ مریم چایچی هستم. در شهرستان بندر ترکمن زندگی می کنم. کارمند آموزش و پرورش هستم و مادر سه فرزند.

ـ سوزندوزی را از کی شروع کردید؟
ـ از زمانی که دست راست و چپم را خوب نمی شناختم سوزندوزی می کردم و تا آنجا که یادم می آید آن موقعها همواره پارچه و انگشتم را با هم می دوختم و با انگشتی خونین به دامن مادرم که مشغول سوزندوزی بود، پناه می بردم. با نوازشهای محبت آمیز مادرم آرام می گرفتم و دوباره به سراغ نخ و سوزن و پارچه می رفتم.

ـ اکنون که به این درجه از مهارت
رسیده اید، چه احساسی دارید؟

ـ از اینکه توانسته ام در حد امکانات و توانم به پاسداری از یک هنر سنتی بپردازم، خوشحالم و دوست دارم با معرفی و آموزش آن، این هنر دیرینه را به نسلهای بعدی انتقال دهم.

ـ شما به عنوان یک هنرمند سوزندوز، چه
پیشنهادی برای گسترش آن دارید؟

ـ به نظر من برای این کار تنها یک راه وجود دارد و آن آموزش از طریق مدارس است. چه خوب می شد آموزش و پرورش مناطق ترکمن نشین این هنر را در طرح کاد دانش آموزان دختر می گنجاند و با استفاده از پیشکسوتان این هنر، به آموزش آن همت می گماشت.

ـ مختصری در باره ویژگیهای سوزندوزی
ترکمن بگویید.

ـ سوزندوزی ترکمن زنجیره های فشرده و بسیار ریزی می باشد که در اصطلاح ترکمنی به آن «سانْجِم» می گویند. سطح رویی پارچه که از قبل به صورت ذهنی طراحی شده است، به وسیله همین زنجیره پر می شود. برای شروع کار به وسیله زنجیره خط راستی دور پارچه مورد نظر دوخته می شود که اصطلاحا به آن «چِکمْ» می گویند. سپس طرح مورد نظر با استفاده از زنجیره پر می شود و نقشها این چنین به وجود می آید.

ـ بیشتر چه نقشهایی می زنید؟
ـ نوع نقشهایی که در این گونه سوزندوزی استفاده می شود بیشتر ذهنی و به صورت اشکال منظم و تکراری بوده که شامل نمادها و طرحهایی از گل و گیاه و هر آنچه در محیط هنرمند است؛ با حاشیه دوزیهای متنوع.

ـ نقشهای معروف در سوزندوزی ترکمن
کدامها هستند؟

ـ بُستانی، قوراما، تیرانا، قوش قانات، گؤل، قوچوق، موی نقش، کردنقش و تکه نقش از جمله متداول ترین نقشهایی است که کاربرد دارد.

ـ این نقشها ملهم از چیست؟
ـ «بُستانی» ملهم از باغچه ای پر گل، «تیرانا» ملهم از ماهی اوزون برون که در سواحل بندر ترکمن صید می شود، «قوراما» ملهم از دار قالی، «قوش قانات» ملهم از بال پرندگان، «موی نقش» ملهم از عقرب و ...

ـ برای به وجود آوردن این نقشها از چه
رنگهایی استفاده می کنید؟

ـ رنگهایی که استفاده می کنیم از تنوع بسیاری برخوردار است و جملگی رنگهای شاد

می باشد. ولی برای شروع، ابتدا از دو رنگ سیاه و سفید که در اصطلاح ترکمنی به آن «قارالاما» و «آق لاما» می گویند، استفاده می شود.

ـ سوزندوزی ترکمن در چه مواردی
استفاده می شود؟

ـ در این گروه سوزندوزی پاچه شلوار زنانه (بالاق)، یقه و سرآستین پیراهن زنان ترکمن (کؤینک)، سوزندوزی انواع روسری مانند (کورته)، کلاه دختران و پسران (بؤریک و تاخیه)، سوزندوزیهای بازوبند (گل باق)، لباسهای بلند مردان (دوُن) کیسه پول و دعا قرار دارد.

ـ شما از این طریق چه کمکی به اقتصاد
خانواده می کنید؟

ـ خودم شخصا به علت مشغله زیاد نمی توانم کمکی بکنم. ولی هستند خانمهایی که تا حدودی به اقتصاد خانه کمک می کنند.

ـ به غیر از سوزندوزی چه هنرهایی بلد
هستید؟

ـ قالی بافی، گلدوزی، قلاب بافی، گوبلن دوزی و نمدمالی.

ـ انگیزه شما برای شرکت در جشنواره چه
بوده است؟

ـ معرفی سوزندوزیهای ظریف و زیبای زنان و دختران ترکمن که در واقع سند هویت و موجودیت آنان است.

ـ استقبال بازدیدکنندگان از تولیدات شما
چه طور بود؟

ـ خیلی خوب بود؛ خیلی اصرار داشتند که از غرفه خرید کنند. ولی من آنها را تنها برای معرفی آورده بودم.

ـ چه انتظاری از مسؤولان دارید؟
ـ از دولت و مسؤولان سازمان صنایع دستی و جهادسازندگی تقاضا دارم که برای حفظ این هنرها سرمایه گذاری کند. این نقشها هم اکنون زینت بخش موزه هاست. تشویق و حمایت از سوزندوزی، ارزشهای سنتی و محلی را تقویت می کند و اگر دولت امکاناتی در اختیار ما بگذارد، حاضریم این هنر را به جوانان تعلیم دهیم تا با صادر کردن آن به خارج از کشور، علاوه بر ارزآوری و کمک به اقتصاد کشور، فرهنگمان را نیز صادر کنیم.

ـ با تشکر از شما که وقتتان را در اختیار
خوانندگان «پیام زن» گذاشتید.