امروز بصراحت می توان گفت تقریبا همه شبکه های تلویزیونی، ماهواره ای و کابلی امریکا که در خارج از خاک امریکا نیز مخاطبان بسیاری دارند را یکی از 6 غول رسانه ای اداره می کنند، باور کردن این موضوع مشکل است که همه اخبار و اطلاعات و برنامه های سرگرمی مردم امریکا و قشر عظیمی از مردم جهان تنها از طریق این رسانه های انحصاری تامین می شود.
شتاب روزافزون و سرگیجه آور رسانه ها برای فتح بازارهای تازه، به تهاجمی مدرن برای آنچه می توانیم آن را «امپریالیسم رسانه ای در مستعمراتی با مرزهای شیشه ای» بخوانیم، منتهی می شود که حوزه نفوذ آن هر لحظه با گسترش فناوری و علوم ارتباطات افزایش می یابد. در چنین کلونی هایی که مرزبندی ها ماهوی و غیرمحسوس (شیشه ای) است، رسانه های مدرن به جای کشورها و دولتها به کنترل بازار می پردازند و با تسلط بر سلیقه های مردم می توانند جهتگیری های بازار را به سود خود تغییر دهند. این مقاله به بررسی این موضوع می پردازد.

به نظر می رسد همه انواع رسانه ها، از تلویزیون و سینما گرفته تا موسیقی و مطبوعات، تحت کنترل چند انحصار جهانی هستند.
سونی، شرکت الکترونیک ژاپنی، مالک سی بی اس رکوردز (CBSr) و کلمبیا پیکچرز (CP) شده است.
دیزنی، مالک (ABC) شبکه تلویزیونی و ماهواره ای سراسر امریکاست. 6 کمپانی ضبط موسیقی 75 درصد انحصار محصولات موسیقی در جهان را در دست دارند. 7 کمپانی عمده تولید فیلم در امریکا کنترل بیشتر تولیدات سینمایی و انحصار پخش آنها را در جهان در دست دارند. ای اوال (American On Line - AOL) بزرگترین عرضه کننده خدمات و اخبار اینترنتی در امریکا است که از سوی متخصصان ایرانی طراحی و راه اندازی شده و در ادغام با تایم وارنر در سال 2000 به بزرگترین شرکت رسانه ای جهان تبدیل شد.
با توجه به آنچه تاکنون تبیین شد، به طور کلی تنها چند کمپانی معدود امریکایی جریان اصلی رسانه ها را در دست دارند. تا زمانی که این انحصار غیرطبیعی بر رسانه ها وجود دارد، همه محصولات آنها و حتی اطلاع رسانی و اخبار آنها را باید با دیده تردید نگریست ؛ زیرا مسلم است هدف اولیه این شرکتهای عظیم همان طور که در ابتدا نیز ذکر شد، سلطه جویی اقتصادی است نه اطلاع رسانی.
همچنین موسیقی و فیلم نیز برای تخدیر و سودجویی با اهداف خلاقانه هنری تولید می شوند. (فراگیر شدن موسیقی پاپ کارخانه ای نشانه ای از این سلطه جویی است) آن گونه که صنعت فیلم امریکایی دومین محصول صادراتی این کشور پس از اسلحه به دیگر کشورهاست.

شش خواهران امپریالیستی
پروفسور نورمن سالومن، محقق و پژوهشگر امریکایی در کتاب خود که در سال 2001 با عنوان «شما همیشه دروغ گفته اید» منتشر کرد، به بررسی 6 ابررسانه امریکایی که محصولات رسانه ای را در ایالات متحده و دیگر نقاط جهان تولید و کنترل می کنند، می پردازد. این 6 ابررسانه امریکایی عبارتند از:

1- ای اوال تایم وارنر: این شرکت عظیم بخش اصلی بازار فیلم، شبکه سی ان ان (CNN)، اینترنت و رسانه های چاپی را قبضه کرده و بزرگترین انحصار جهانی در زمینه رسانه ای است. این شرکت بزرگ از ترکیب غول بزرگ و جدید «امریکن آنلاین» با غول سنتی رسانه ای به نام تایم وارنر به وجود آمد.

یک فرهنگ، یک جهان
امپریالیسم رسانه ای را بی تردید باید شکل مدرنی از امپریالیسم قلمداد کرد که شاکله ها و بنیان های آن در دهه 1950، مشخصا در آلمان غربی و پشت دروازه های کمونیسم در بحبوحه جنگ سرد از سوی ایالات متحده بنا شد.امریکا با افراشتن آنتن های متعدد رادیویی و تلویزیونی در شهر برلین، در قلب میهن سرخ کمونیستی رسوخ می کرد، بدون این که نیازی به مداخله نظامی داشته باشد و این پیشروی تا آنجا ادامه یافت که پس از گذشت 2 دهه، در اواخر دهه 70 میلادی، در مسکو نیز می شد شعبه هایی از مک دونالد و مرغ کنتاکی را براحتی پیدا کرد که مشتریان در آنجا با ولع به صرف غذا همراه با نوشیدنی هایی چون کوکاکولا بودند.
موتور محرک و اجتناب ناپذیر امپریالیسم در یکایک دوره های تاریخی، مولفه های اقتصادی بوده اند و این شاخصه ها در برهه هایی با عواملی پیش برنده و تشدیدکننده همچون ناسیونالیسم و نژادپرستی نیز همراه بوده، در رویارویی با اهداف امپریالیسم رسانه ای نیز نقش پارامترهای اقتصادی را تعیین کننده باید قلمداد کرد.
با اندک تاملی بر نحوه اعمال سیاست های جهانی سازی در دو دهه آخر قرن بیستم، گرایش ناگزیر کمپانی های انحصاری سرمایه داری برای یافتن بازارهای تازه و تولید بیشتر را بخوبی می توان مشاهده کرد.
گرایش هایی که مشخصا سرمایه داری و (سیاست های اقتصادی نو) به آن دامن می زنند و تلاش می کنند تا یک فرهنگ عمومی جهانی برای یکسان سازی مشتریان خود به وجود آورند.
در این خصوص به نظر می رسد تا زمانی که پشتیبانی اقتصادی اصلی این بازار جهانی از سوی رسانه ها صورت می گیرد، ابزار رسانه های جهانی بزرگترین منبع جلب مشتری باشند.
بنابراین شتاب روزافزون و سرگیجه آور رسانه ها برای فتح بازارهای تازه، به تهاجمی مدرن برای آنچه می توانیم آن را امپریالیسم رسانه ای در مستعمراتی با مرزهای شیشه ای» بخوانیم، منتهی می شود که حوزه نفوذ آن هر لحظه با گسترش تکنولوژی و علوم ارتباطات افزایش می یابد. در چنین کلونی هایی که مرزبندی ها ماهوی و غیرمحسوس (شیشه ای) است، رسانه های مدرن به جای کشورها و دولتها به کنترل بازار می پردازند و با تسلط بر سلیقه های مردم، می توانند جهتگیری های بازار را به سود خود تغییر دهند.
شاید برای بسیاری از مردم پذیرش این امر سخت باشد که رسانه های سلطه جو، نگرشهای ما را آنچنان که بازار اقتضا می کند شکل می دهند، ولی واقعیت چنین است!
امریکن آنلاین، بیشترین کاربران اینترنتی را در امریکا و کانادا پوشش می دهد و از طریق شبکه CNN و شرکت فیلمسازی برادران وارنر بخوبی می تواند فرهنگ و باورهای امریکایی را که در ایالات متحده به ارزشهای امریکایی یا اصطلاحا (کیش امریکایی) موسوم شده اند، در سراسر جهان شایع کند.

2- وایاکام: دومین شرکت بزرگ رسانه ای امریکاست که مالک شبکه های تلویزیونی متعددی چون شبکه سراسری CBSامریکاست. از دیگر دارایی های تاثیرگذار و بزرگ این شرکت می توان به شبکه تلویزیونی (MTV) اشاره کرد که از سوی ماهواره های متعدد در سراسر جهان قابل مشاهده است و بخش بزرگی از صدور ارزشهای امریکایی را در سراسر جهان بر عهده دارد.وایاکام، در عرصه صنعت سرگرم سازی و محصولات خاص کودکان و نوجوانان پس از شرکت دیزنی مقام دوم دنیا را در اختیار دارد.

3- نیوز کورپوریشن: سومین شرکت رسانه ای بزرگ امریکا که علاوه بر ایالات متحده در بسیاری از کشورهای جهان از جمله انگلیس، استرالیا، کانادا، هند، هنگ کنگ، چین و ایتالیا نیز سرمایه گذاری های کلانی کرده و در هر جای دنیا صاحب شبکه های رادیویی و تلویزیونی متعددی است.
نیوزکورپوریشن یا نیوزکورپ متعلق به غول ثروتمند رسانه ای جهان، روبرت مرداک است که متاثر از اندیشه های فوق العاده راست گرایانه (سرمایه داری امریکایی) متاثر می شود.
بخش بزرگی از مسوولیت صدور ارزشهای امریکایی به دیگر نقاط جهان را نیز این شرکت به عهده دارد؛ چرا که نیوز کورپوریشن به واسطه دارا بودن استودیوی بزرگ فیلمسازی شرکت معروف (فاکس قرن بیستم) تسلط و نفوذ بسیاری بر هالیوود دارد. علاوه بر این، شبکه تلویزیونی ماهواره ای فاکس و فاکس نیوز که از شبکه های جنجالی خبرساز محسوب می شوند و مخاطبان نسبتا زیادی در سراسر امریکا و جهان دارند متعلق به این شرکت هستند.
همچنین نیوزکورپ در انگلستان شبکه تلویزیونی اسکای (SKY) و 3 روزنامه کثیرالانتشار (تایمز)، (ساندی تایمز) و (سان) را در اختیار دارد و در هند، امریکای لاتین و هنگ کنگ و استرالیا نیز چندین شبکه تلویزیونی داخلی را اداره می کند و اخیرا شبکه اسکای ایتالیا را نیز در شهر رم راه اندازی کرد. به طور کلی نیوزکورپ بتنهایی صاحب یک چهارم کل رسانه های شنیداری، دیداری و چاپی جهان است.

4- والت دیزنی: بزرگترین شرکت رسانه ای منحصرا سرگرم کننده امریکا و جهان است که از لحاظ عظمت و درآمد مالی پس از نیوزکورپ قرار می گیرد. این شرکت که بسیاری با شنیدن نام آن به یاد کارتون های جذاب و ملودرام سینمایی و تلویزیونی می افتند، مالک شبکه تلویزیونی ماهواره ای سراسر امریکا(ABC) است که نقش موثری در انتشار اخبار و اطلاع رسانی مردم امریکا به عهده دارد و طبق آمار سال 2000 کمیته نظارت بر رسانه های تصویری امریکا، بیش از 83 درصد مردم امریکا و کانادا اخبار و اطلاعات خود را از طریق این شبکه و بخش خبری آن، ای بی سی نیوز دریافت می کنند.

5- برتلزمان: از بزرگترین شرکتهای رسانه ای که سرمایه گذاران آن امریکایی اروپایی هستند و حوزه نفوذ آن دراروپا بسیار قابل توجه است و سوددهی بسیاری دارد، شرکت برتلزمان است.
احاطه و گستره نفوذ این شرکت در خارج امریکا در مقایسه با دیگر رسانه های امریکایی به حدی است که برخی آن را یک شرکت غیرامریکایی قلمداد می کنند.
خواهران معروف RTL که مجموعه ای از شبکه های رادیویی و تلویزیونی و استودیوهای فیلمسازی هستند، متعلق به این غول رسانه ای اروپا - امریکایی می باشند. برتلزمان همچنین انتشارات رندوم هاوس را در اختیار دارد که یکی از بزرگترین موسسه های انتشاراتی جهان قلمداد می شود و سالانه میلیون ها جلد کتاب در سرتاسر جهان منتشر می کند.
موج امپریالیسم رسانه ای در اولین خیزش خود حوزه کشورهای عربی و امریکای شمالی را درنوردید
شایان ذکر است، رقابت شدیدی میان شرکت برتلزمان و دیگر شرکتهای امریکایی وجود دارد، اما از آنجا که همه آنها در جهت اهداف اقتصادی و سرمایه داری امریکایی گام بر می دارند، در یک پروسه کاری قرار می گیرند و تشابه کاری دارند.

6- جنرال الکتریک: از قدیمی ترین شرکتهای بزرگ امریکاست که سابقه آن حتی به پیش از اختراع رادیو و تلویزیون می رسد. این شرکت مالک شبکه های NBC و CNBC است.
جنرال الکتریک در اوایل سال 2001 بخشهایی از شبکه های تلویزیونی خود را با بخشهایی از شرکت عظیم مایکروسافت ادغام کرد و نظارت و سرپرستی آنها را به عهده گرفت و همچنین بتازگی با شرکت رسانه ای (ویوندی یونیورسال)، صاحب شرکت فیلمسازی مشهور یونیورسال به توافق رسیده است تا با بخشهای بزرگی از این شرکت بزرگ فرانسوی که از 3 سال پیش دچار مشکلات مالی فراوان شده است، ادغام شود. با چنین اتفاقی غول رسانه ای جدیدی همتراز ای اوال تایم وارنر و نیوزکورپوریشن ایجاد می شود.
امروز بصراحت می توان گفت تقریبا همه شبکه های تلویزیونی ماهواره ای و کابلی امریکا را که در خارج از خاک امریکا نیز مخاطبان بسیاری دارند، یکی از 6 غول رسانه ای اداره می کند. باور کردن این موضوع مشکل است که همه اخبار اطلاعات و برنامه های سرگرمی مردم امریکا و قشر عظیمی از مردم جهان تنها از طریق این رسانه های انحصاری تامین می شود؛ اما از آنجا که بازار تجاری امریکا و مشتریان داخلی آن نهایتا 370 میلیون نفر هستند، عجیب نیست که این غولهای امپریالیسم رسانه ای براساس الگوهای کهن امپریالیستی، هر روز در فکر توسعه قلمرو خود در دیگر نقاط جهان و به دنبال دسترسی به فناوری های برتر برای انتقال امواج رادیویی و تلویزیونی خود باشند.
اساسا امپریالیسم رسانه ای یکی از مولفه های فرهنگ امریکایی یا کیش امریکایی و کالایی صادراتی است و با کنترل شرکتهای امریکایی بر رسانه های جریان اصلی، شاخصه های فرهنگ امریکایی در سراسر جهان اشاعه می یابد. هالیوود و تصویرسازی ستارگان سینمایی اش در سراسر جهان «رویاهای امریکایی» را نه تنها در امریکا، بلکه به همه مردم جهان تلقین می کند. الگوهای محصولات امریکایی در سراسر جهان قابل شناسایی هستند و کوکاکولا، مک دونالد و نایکی را فرهنگ امریکایی به تمامی جهان صادر کرده است.
نفوذ همه جانبه موج فراگیر امپریالیسم رسانه ای در ابعاد نژادی و ملی بسیار قابل توجه است. این موج در اولین خیزش خود حوزه کشورهای عربی و امریکای شمالی را درنوردید و تولیداتی خاص این دو حوزه با یک هدف کلی در دستور کار قرار گرفته اند. فراگیری و تسلط این موج در کشورهای عربی به خوبی محسوس است تا حدی که جزیی ترین شوون اجتماعی و فردی را تحت تاثیر و تغییر قرار داده است.
حوزه امریکای شمالی و کانادا نیز همانند دوره اول امپریالیسم که محدوده سرزمین های کشورهای همسایه را در بر می گرفت، به حوزه مستعمراتی رسانه های امریکایی بدل شده است و شهروندان کانادایی برنامه های تلویزیونی امریکایی می بینند، فیلمهای امریکایی را مشاهده می کنند و به موسیقی امریکایی گوش می دهند و از مخاطبان مهم مجلات امریکایی هستند.
همان طور که جهانی شدن می تواند به معنای تنوع و درک فرهنگ های دیگری هم باشد، می تواند به معنای ترویج همگونی یا تسلط یک فرهنگ خاص (در قالبهای سیاسی، اجتماعی و اقتصادی) هم باشد و با انحصار منابع گسترده این ابررسانه ها برای کنترل رسانه های جهانی، بدیهی است هر روز شاهد گسترش حوزه نفوذ و محدوده مستعمرات یا کلونی هایی این نوع از امپریالیسم در جهان باشیم، مستعمراتی که مرزهای آن ناپیدا و شیشه ای هستند.

منبع: / سایت خبری / جام جم آن لاین ۱۳۸۶/۰۲/۰۸
نویسنده : مهدی علیخانی