در این مقاله شش وظیفه کلیدی مدیریت منابع فناوری یک شرکت یا کشور شامل موجـــــودی گیری، ارزیابی، بهینه سازی، غنی سازی، نظارت و حمایت تشریح می شود. این شش فعالیت اولیه اساس عملیات، مسئولیتها، وظایف و کارکردهای مدیریت منابع فناوری (TRM) یک شرکت یا کشور (که مفهوم نسبتاً جدیدی در علم مدیریت است) تشکیل می دهند، مانند سیستم مدیریت منابع فناوری که بر مفاهیم، ابزارها، تکنیک ها، رویه ها و سیستم های مدیریتی برای انجام موفقیت آمیز آن استوار است.

شش وظیفه کلیدی
سیستم مدیریت منابع فناوری (TECHNOLOGICAL RESOURCE MANAGEMENT = TRM) (مورین 1985) یک رویکرد مدیریت وظیفه ای است که بر ضرورت آنچه برای مدیریت موجودیها، دارائیها و منابع فناوری موردنیاز است، تمرکز می کند. این شش وظیفه عبارتند از:
1 - موجودی گیری منابع فناوری (فناوریها، تخصصها، مهارتها و...) که در سازمان وجود دارد و یا برای رقابت پذیری و موفق بودن بایستی وجود داشته باشد‍‍؛
2 - ارزیابی منابع فناوری ازنظر نقاط قوت و ضعف، شیوه مدیریت شرکت و توان بالقوه فناوری و اقتصادی آنها؛
3 - بهینه سازی و به کارگیری بهترین روش استفاده از منابع فناوری (مدیریت مناسب نقاط قوت و ضعف) قابلیت رقابت پذیری فناوری، موقعیت در بازار و چگونگی و توان بالقوه اقتصادی آنها؛
4 - غنی سازی منابع فناوری (شناسایی، اکتساب، اتحاد استراتژیک، تحقیق و توسعه، ارتقا، نوآوری، بازسازی و جایگزینی منابع فناوری) و همچنین توسعه تخصصهای فناوری و مهارتهای نیروی انسانی (ازطریق استخدام، آموزش، تیم سازی و غیره...)؛
5 - نظارت (عملکرد مراقبت) پیشرفت در محیط علمـی، فناوری و رقابتی امروز نیازمند به کارگیری یک «سیستم هوشیار و هوشمند فناوری (TECHNOLOGICAL VIGILANCE &INTELLIGENCE SYSTEM=TVIS) مناسب باشد؛
6 - حمایت از منابع فناوری ازطریق حفاظت و نگهداری از حوزه های فناوری و مالکیت معنوی، از طریق جلوگیری از انتقال منابع فناوری، نگهداری منابع فناوری و نیروی انسانی متخصص.
این شش وظیفه کلیدی مستقل، یک پیکره واحد را تشکیل می دهند که به عنوان یک کل برای مدیریت منابع فناوری موفق بایستی صورت پذیرد. (شکل 1)

اهمیت سیستم مدیریت منابع فناوری
سیستم مدیریت منابع فناوری برای شرکتها (کشورها) یک سیستم عملی، با قابلیت کاربرد گسترده است که روش مناسبی برای مدیریت منابع فناوری آنها و همچنین برای بسیج استـــراتژی های رقابتی ازنظر فناوری، ارائه می کند. درواقع، یک نحوه مدیریت وظیفه ای، عملیاتی و استراتژیک است که روشن می سازد چه شرکتها یا کشورهایی می توانند منابع فناوری مناسب داشته باشند و یا آن را به کار بگیرند و یا چه کاری می توانند انجام دهند تا از آنها در ارائه خدمات به مشتریان استفاده کنند. (عملیاتی، اجرا، کیفیت، رقابت پذیری، تخصص، مهارت و غیره). این سیستم، «چه چیز»، «چرا»، «چه وقت»، «کجا»، «چگونه» و «چه کسی» را برای کاربردهای عملیاتی و استراتژیک مشخص می کند. به عبارت دیگر، تشریح می کند که چگونه شرکتها (یا کشورها) می توانند فعالانه تحول فناوری را ازطریق مدیریت منابع فناوری خویش تضمین کنند.

دهمین برنامه اقتصادی فرانسه
کمیسیون دولتی تحقیق و توسعه فناوری فرانسه (DF 1989a) در پیشنهاداتش برای دهمین برنامه اقتصادی دولت (DF.1989b)(1989-1990) به منظور تقویت اقتصاد فرانسه در بازار مشترک اروپا در سال 1992 و همچنین برای افزایش رقابت در سطح جهانی در دهه 1990، سیستم مدیریت منابع فناوری را در سطح ملی توصیه کرد. کمیسیون موارد ذیل را تصریح کرده است:
اهمیت مدیریت پویا و یکپارچه و بهینه سازی تمامی منابع (مالی، تجاری، انسانی، فناوری و اطلاعاتی)؛
نوآوری فناوری که عاملـی ضروری در رقابت پذیری شرکتها و صنایع است یکی از فاکتورهای اساسی برای رقابت در اقتصاد جهانی است و استراتژی های نوآوری فناوری نیز شرط واجب رقابت پذیری بین المللی است.
نوآوری فناوری بایستی با مدیریت کلان شرکتها یکپارچه شود، همان طور که بایستی به طور فزاینده ای مدیریت منابع فناوری را در شرکتها به کار گرفت.
مدیریت منابع فناوری شرکتها یک عامل کلیدی و بحرانی است.
این کمیسیون موارد، استفاده گسترده تری را از شش وظیفه کلیدی سیستم مدیریت منابع فناوری پیشنهاد داد.
در بحث «تقویت تحقیق و توسعه فناوری» که به عنوان یک «تعهد ملی» مطرح شده بود، در این برنامه خاطرنشان شده است که: «...هر شرکتی که تنها با اتکا به دانش اکتسابی و فضائل گذشته خود تولید می کند، محکوم به فنا است. رقابت پذیری یک شرکت از طریق توانایی و ظرفیت آن در نوآوری مشخص می شود. منابع فناوری سازمانها در این رابطه یک فاکتور کلیدی در تولید و فرایند نوآوری و همچنین اساس رقابت پذیری بین المللی است». علاوه بر این، در ارتباط با تحقیقات فناوری و علمی، این گزارش بیان می کند که: «... تحقیقات علمی و فناوری فقط یک جنبه از یک مجموعه موضوعات گسترده تر و پیچیده تری است که آن، مدیریت دارائیهای فکری (از قبیل دانش و هوشمندی فناوری) در فرایند به کارگیری اصول مدیریت منابع فناوری پایه است».

راهنمای پورتر در تنظیم استراتژی فناوری
مدیریت منابع فناوری به دلیل تحلیل سیستماتیک و یکپارچه سازی وظایف و فعالیتهای مدیریت منابع فناوری، یک متدولوژی کلی و جامع را برای تدوین استراتژی های توسعه منــابع فناوری و یکپارچه سازی آنها با استراتژی های کلان ارائه می کند. این روش به کارگیری اجزای نظام مند راهنمای مایکل پورتر را در تدوین استراتژی فناوری به طور واقعی امکان پذیر می ساهای متمایز در زنجیـــره ارزش. که همان، موجودی گیری فناوریهای داخلی، زیر فناوریها و منابع فناوری در سیستم مدیریت منابع فناوری است.
2 - تشخیص بالقوه فناوریهای مرتبط با دیگر صنایع که همان فهرست کردن موجودی منابع فناوری دردسترس یا قابل دسترسی در خارج از شرکت در سیستم مدیریت منابع فناوری است. (که به صورت منابع فناوری غیرقابل دسترس توسط شرکت نگه داشته شده است)
3 - تعیین مسیر احتمالی تغییر فناوریهای کلیدی. این ترکیبی از وظیفه نظارت، بخصوص زیر عملکرد پیش بینی فناوری و ارزیابی در سیستم مدیریت منابع فناوری است.
4 - تعیین فناوریهای مناسب و تغییرات بالقوه (برای مثال تغییرات و پیشرفتهای موردنیاز برای کسب فناوریهای مناسب) که مهمترین عامل برای مزیت رقابتی و ساختار صنعت است.
این عامل با فرضیه استراتژیک سیستم مدیریت منابع فناوری برای ساختار صنعت آینده مرتبط است و ازطریق ترکیب وظایف موجودی گیری، ارزیابی، نظارت، غنی سازی و بهینه سازی فرموله می شود.
5 - ارزیابی قابلیتهای نسبی یک شرکت در فناوریهای مهم و هزینه های بهبود. این فاکتور با تحلیل استراتژیک سیستم مدیریت منابع فناوری و ترکیبی از فعالیتهای موجودی گیری، ارزیابی و بویژه بهینه سازی، غنی سازی و حمایت مرتبط است.
6 - انتخاب یک استراتژی فناوری، شامل تمام فناوریهای مهم که استراتژی کلی رقابتی شرکت را تقویت می کند.
این مورد با استراتژی توسعه منابع تکنولوژیک سیستم مدیریت منابع فناوری ارتباط دارد که ازطریق توجه به چشم انداز استراتژیک شرکت و ترکیبی از تمامی شش وظیفه بویژه وظایف غنی سازی، بهینه سازی و حمایت صورت می گیرد.
7 - تقویت استراتژی های فناوری واحدهای کسب و کار در سطح شرکت.
این مورد با سیستم مدیریت منابع فناوری به عنوان یک کل ارتباط دارد. برای مثال یکپارچگی عملکردی فعالیتهای مدیریت منابع فناوری با تصمیم گیری استراتژیک سازمان در بالاترین سطح و یکپارچگی با استراتژی های شرکت برای به حداکثر رساندن ظرفیت تولید ارزش در شرکت و همچنین استراتژی های توسعه سازمانی و استراتژی های مدیریت تحول.
هفت اصل راهنمای پورتر و سیستم مدیریت منابع فناوری نه فقط ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند، بلکه در اصل، سیستم مدیریت منابع فناوری یک چارچوب مدیریت عملکردی مشخص است که اجرای پیشنهادات پورتر را امکان پذیر می سازد.

نتیجه گیری
سیستم مدیریت منابع فناوری کارکردها، مسئولیتها، وظایف و فعالیتهای ویژه مدیریت منابع فناوری یک شرکت (یا کشور) را مشخص می کند.
این سیستم همچنین مفاهیم، ابزارها، تکنیک هــــا، اصول مدیریتی و سیستم های موردنیاز برای انجام آنها را به منظور تعیین جشم انداز استراتژیک یک شرکت (و یا کشور) درمورد فناوری و همچنین استراتژی توسعه منابع فناوری را جهت تنظیم و یکپارچـــه سازی آنها با استراتژی کلان ارائه می سازد. بنابراین، سیستم مدیریت منابع فناوری به شرکتها و کشورها ابزار توسعه موقعیتهای رقابتی را براساس قابلیت رقابتی فناوری معرفی می کند. ماهیت عملکردی و تکاملی این شش وظیفه کلیدی در سیستم مدیریت فناوری و اجرایی بودن و یکپارچگی بین مسئولیتها، وظایف و فعالیتها، آنچه را که یک شرکت (یا کشور) برای تحول فناوری، برنامه ریزی استراتژیک و مدیریت استراتژیک نیاز دارد، فراهم می سازد. (کسب منابع فناوری مناسب،‌انجام اقدامات مناسب و بهره برداری از آنها در ارائه خدمات شرکت یا کشور به مشتریان خود) و واکنش به نوسانات فناوری و تهدیدات رقابتی ناشی از آن. درنتیجه، مدیریت منابع فناوری، به عنوان یک کارکرد مدیریتی و به عنوان یک سیستم مدیریت، قابلیت کارکرد گسترده و موثر خود را چه برای یک شرکت و چه برای یک کشور ثابت کرده است. به علاوه این سیستم تکمیل شده و درحــال حاضر برای کاربردهای گسترده تری در شرکتها، موسسات آموزشی،
نهادهای دولتی و هر سازمانی آماده است که منابع فناوری را مدیریت کند. اصول سیستم مدیریت منابع فناوری عبارتند از:
- شش وظیفه کلیدی مشخص مدیریت منابع فناوری؛
- تشریح عملکرد مدیریت منابع فناوری یک شرکت (یا کشور) و کارکردها،
مسئولیتها، وظایف و فعالیتهای روز به روز آن؛ - مفاهیم، ابزارها، تکنیک ها، اصول مدیریتی و سیستم های تکمیلی مدیریت منابع فناوری یک شرکت یا کشور بویژه برای:
انجام روز به روز وظایف کلیدی مدیریت منابع فناوری؛
مدیریت دانش فنی، تخصص، خلاقیت و نوآوری کارشناسان برای بازسازی قابلیت رقابتی؛
تدوین و به کارگیری استراتژی های توسعه منابع فناوری؛
یکپارچه سازی استراتژی های مدیریت منابع فناوری با استراتژی های کلی؛
جهت دادن استراتژی ها در راستای به حداکثر رساندن ظرفیت تولید و ارزش افزوده؛
بسیج توسعه سازمانی و ایجاد تحول در استراتژی ها برای انجام تحولات فناوری موردنیاز در شرکت.
پی.جی رافرتی (P.J.RAFFERTY) و جی مورین (J.MORIN) نویسندگان این مقاله هستند.

منبع:  ماهنامه  تدبیر 1383 / شماره 145، خرداد ۱۳۸۳/۰۳/۰۰