چندى پیش خبر افزایش ۵۰۰تنى تولید روزانه زباله در هفته اول اسفند را در خبرهاى خبرگزاریها داشتیم. مدیرعامل سازمان خدمات موتورى شهردارى تهران گفته بود که متوسط زباله تولیدى تهران روزانه هفت هزار تن است که این میزان تا کنون به هفت هزار و ۵۰۰ تن رسیده است. وى بیشترین افزایش زباله را مربوط به محدوده بازار و مراکز تجارى عنوان و اظهار امیدوارى کرده بود که امسال میزان زباله قبل از عید به دلیل روزهاى پایان سال و خانه تکانى نسبت به سال قبل کاهش داشته باشد.
با این تفاسیر مى توان گفت سرانه تولید زباله در کشورهاى کم درآمد ۰‎/۴ تا ۰‎/۹ کیلوگرم، کشورهاى متوسط با درآمد متوسط ۰‎/۵ تا ۱‎/۱ کیلوگرم و کشورهاى با درآمد بالا ۱‎/۱ تا ۵ کیلوگرم است.
رشد روزافزون جمعیت، پیشرفت علوم و تکنولوژى، توسعه صنعت و شهرنشینى و رفاه، زمینه هاى مصرف بیشتر و رشد فزاینده مواد زائد را باعث شده است به طورى که سالانه مقادیر انبوهى از ضایعات در محیط زیست تخلیه مى شوند. دفع ضایعات حاصل از مصرف، یکى از عوامل اصلى آلودگى خاک، آب و بعضاً هوا محسوب مى شوند که در حال حاضر بخش هاى بسیارى از نظام اکولوژیک و حیات بسیارى از جانداران بخصوص انسان را با تهدید جدى مواجه کرده است.
بررسى علمى مسئله زباله و برخورد منفى با آن در کشورهاى در حال توسعه و از آن جمله در ایران به علت تطور فرهنگى که این مسئله را جدى تلقى نمى نماید نه تنها امرى است مشکل، بلکه در شرایطى که این کشورها با انبوهى از مسائل اقتصادى، سیاسى و اجتماعى گریبانگیرند، تا حدى دست نیافتنى به نظر مى رسد در عین حال علاقه عمومى براى داشتن محیطى پاکیزه و مناسب از یک سو و اقتصادى بودن مسئله دفع زباله از سوى دیگر، مؤسسات ذیصلاح را ملزم به چاره جویى در این خصوص کرده است به صورتى که اقدامات بهداشتى جهت دفع زباله در شهرهاى بزرگ غالباً مستلزم صرف هزینه هنگفت مى شود.
ترکیب پسماندهاى جدید شهرى و دگرگونى شکلى آن با سیستم بسته بندى نوین در مقایسه با گذشته تفاوت فراوانى یافته است به طورى که سیستم بسته بندى جدید در نهایت سبب افزایش میزان زایدات و زباله هاى جامد و غیرقابل بازیافت توسط طبیعت شده است. تحول در خدمات ارائه شده در رابطه با جمع آورى و دفع مواد زائد، گام در دوره جدیدى نهاده است و با رشد شهر- ایستگاه هاى مختلف جمع آورى در سطوح محلات و نواحى، نوعى پراکندگى و توزیع نوین فضایى- مکانى را از لحاظ ارائه سرویس خدمات شهرى به نمایش مى گذارد. از سوى دیگر توجه به نکات اقتصادى و اجتماعى و سطح رفاه در محلات مختلف مى تواند در ارتباط مستقیم با تولید زباله قرار گیرد.
پیدایش مادرشهرها و کلانشهرها با جمعیت هاى میلیونى چه از نظر تدارکات و تجهیزات شهرى و چه بازتولیدهاى فیزیکى و شیمیایى آن چون زباله، فاضلاب، دود و انواع گازهاى سمى مسائل محیطى و فضاى جدید را مطرح کردند.
البته کشور ما و شهرهاى آن نیز از این تأثیرات به دور نمانده است. به طور کل توزیع فضاى ناموزون میان جمعیت و فعالیت هاى اقتصادى در کشور به چشم مى خورد و بخش قابل توجهى از فعالیت ها در کنار کانون هاى جمعیتى قرار دارند به طورى که برقرارى یک رابطه مستقیم میان فضاى استقرار جمعیت و فعالیت در کشور به آسانى قابل درک است. مکان گزینى شهرها در کنار آبهاى سطحى، همجوارى صنایع با شهرها و فقدان تأسیسات و تجهیزات پالاینده استاندارد در واحدهاى شهرى و صنعتى سبب شده که آلاینده هاى تخلیه شده توسط این واحدها به طبیعت و محیط طبیعى و حتى منظر شهرى تأثیر گذاشته و سبب ضایعات ناهنجار اکولوژیکى وسیع گردند.
ضرورت توجه به مسائل محیطى ناشى از پسماندهاى خانگى، صنعتى و شیمیایى بر هیچکس پوشیده نیست. این ضرورت از آنجا ناشى مى شود که رابطه متعارف میان انسان و محیط به دلیل زیاده روى انسان به تندى در حال خارج شدن از شکل اعتدال و توازن است. بین انسان و محیط یک رابطه ظرف و مظروفى برقرار است که برقرارى رابطه متعادل و عقلایى مابین آنها، شرط اساسى ادامه حیات هر دو به شمار مى آید.

تاریخچه زباله
به طور کلى تحقیقات در مورد مسئله زباله به سالهاى۱۹۸۰ میلادى و قبل از آن باز مى گردد. چنانچه از اوایل دهه ۱۹۸۰ میلادى تحقیقات و تبلیغات علمى و فنى در مورد زباله شناسى تا آنجا پیش رفت که اکنون به پسماندهاى به ظاهر زائد به چشم مواد اولیه اى مى نگرند که باید پس از پالایش، مجدداً به چرخه طبیعت بازگردند و یا به چرخه صنعت عودت داده شوند. در کشور، آمار دفن زباله نشان مى دهد که تاکنون به امر بازیافت، توجه کمترى شده و بیشتر دفن زباله در زمین مورد توجه قرار گرفته و نه دفن بهداشتى که متأسفانه به صورت غیربهداشتى و روباز است.
در بین شهرهاى جهان، بمبئى با ۸۷۵ کیلوگرم بیشترین سرانه تولید زباله، سپس نیویورک با تولید سالانه ۷۲۰ کیلوگرم سرانه و بعد از آن ترکیه با ۶۱۰ کیلوگرم سرانه تولید سالانه را دارا هستند. در بین شهرهاى ایران، تهران، مشهد و اصفهان بیشترین سهم تولید زباله را دارند که متأسفانه آمارها نشان مى دهد که کشورهاى متوسط برنامه ساماندهى شده خدماتى در مورد کاهش ضایعات را در کشورشان ندارند.
اگر در یک تقسیم بندى کلى غالب کاربرى هاى شهرى در رابطه با زباله را به کاربرى هاى بیمارستانى، مسکونى، صنعتى، داروسازى و زباله هاى شهرى تقسیم کنیم خواهیم دید که شکل و حجم زباله تولیدى همبستگى بالایى را با کاربرى موجود نشان مى دهد. به عبارت دیگر کاربرى هاى شهرى، سبب افزایش نوع خاصى از زباله به لحاظ شکل و ترکیب در ارتباط با نواحى همجوار یا کاربرى موجود در منطقه مى شود.
اکثر زباله هاى تولیدى شهر تهران، در وهله اول مربوط به زباله هاى شهرى مناطق با میانگین ۲میلیارد و ۳۴۰ میلیون و ۳۱ هزار و ۴۸ کیلوگرم است. این مقدار زباله شامل زباله هاى خانگى و پسماندهاى غذایى و مصرفى آزاد در شهر است. در این رابطه میزان پسماندهاى خانگى نیز بر طبق فصول سال تغییر مى کند. به طوریکه زباله تر در فصل گرم سال افزایش و در فصل سرد سال کاهش مى یابد. از سوى دیگر بالاترین میزان زباله تولیدى خانگى نیز به مناطقى که به لحاظ جمعیت و وسعت بزرگتر هستند تعلق دارد.
نباید نادیده گرفت که زباله هاى بیمارستانى متأسفانه با آمار ۲۶ میلیون بخش بزرگى از زباله تولیدى شهر را تشکیل مى دهند. البته این زباله ها با توجه به توزیع و پراکندگى بیمارستان ها و مراکز بهداشتى - درمانى در سطح شهرى مانند تهران و یا به عبارت دیگر منطبق با کاربرى درمانى قابل تأمل و مطالعه است.
بنابراین با توجه به این که بحث زباله و میزان آن امروزه به یکى از بحث هاى موردتوجه کشورهاى توسعه یافته و در حال توسعه قرار گرفته بهتر است قبل از انجام هرگونه عملى مراکز تصفیه جهت بازیافت زباله هاى صنعتى را از اهم کار خود قرار داده؛ چرا که در صورت فقدان این تأسیسات آسیب هاى زیست محیطى تهدیدکننده به شمار مى آید. ‎/

منبع: / روزنامه / ایران ۱۳۸۸/۰۱/۲۶
نویسنده : الهام تقى زاده