حوادث و بلایای طبیعی از مهمترین دغدغه‌ها و نگرانی‌های زندگی بشر است. براساس آمارهای منتشر شده در دو سال گذشته، بیش از 3 میلیون نفر در جهان، براثر بلایای طبیعی جان خود را از دست داده‌‌اند و زندگی بیش از یک میلیارد نفر تحت تأثیر حوادث غیرمترقبه قرار گرفته است.
ایران نیز از جمله کشورهایی است که در معرض بیشترین بلایای طبیعی قرار داشته و در سال‌های گذشته خسارت‌های فراوان مالی و جانی را در اثر بلایای طبیعی متحمل شده است.
یکی از این بلایا که پایتخت ایران اسلامی را تهدید می‌کند، زلزله است. آخرین بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد که در صورت وقوع زلزله، چهار تا پنج‌میلیون نفر از جمعیت تهران در خطر جدی مرگ قرار می‌گیرند، زیرا 150 کیلومتر مربع از مجموع 270 کیلومتری مساحت پایتخت را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد به عبارتی دیگر، بیش از نیمی از خانه‌های تهران (800 هزار واحد مسکونی) فرسوده‌‌اند و 3260 هکتار از این بافت‌ها به علت خطر ریزش آوار در شرایط بحرانی قرار دارند.
رئیس جمهور، چندی قبل در دیدار از مجتمع اردوگاهی اسکان اضطراری بشارت، گفت: «باید فرض را بر این گذاشت که هر لحظه امکان وقوع زلزله وجود دارد و در چنین حالتی، تحرک خوبی برای مقابله با حوادث ایجاد خواهد شد از این‌رو، مردم تهران به خاطر احتمال وقوع زلزله، نسبت به زندگی در سایر نقاط کشور فکر می‌کنند.»
دکتر احمدی‌نژاد افزود: «در تهران بیش از 500 محله وجود دارد که در هر محله باید پایگاه امداد مستقر وجود داشته باشد. هر لحظه باید در نهایت آمادگی بود، چرا که اگر آمادگی وجود نداشته باشد و حادثه‌ای پیش بیاید، حسرت ابدی بدنبال خواهد داشت.»
رئیس جمهور با تأکید بر اینکه آمادگی و تجهیزات امدادی باید متناسب با حادثه فراهم شود، تا میزان خسارات احتمالی هر چه بیشتر کاهش یابد، گفت: «چنانچه این هماهنگی و تناسب وجود نداشته باشد، چه بسا ابعاد حادثه و خسارات نجومی شود.»
بدنبال دستور رئیس جمهور، اردوگاههای اسکان اضطراری در 22 نقطه شهر تهران با رویکرد اردوگاهی، اسکان و تغذیه اضطراری برپا شد و چون متولی اردوگاههای کشور جمعیت هلال احمر است، این وظیفه را جمعیت مذکور برعهده گرفت.
به مناسبت فرارسیدن 19 اردیبهشت، روز جهانی صلیب سرخ و هلال احمر گزارشی درباره اردوگاههای احداثی و تمهیداتی که در این اردوگاهها برای مقابله با بلایای طبیعی (زلزله) اندیشیده شده است، تهیه و تنظیم کرده‌ایم که در پی از نظر می‌گذرانید.

مدیریت بحران
باقری، رئیس سازمان مدیریت بحران در مصاحبه با رسانه‌های گروهی، گفت: حضور هزار نفر از مدیران کل ستادهای حوادث استان‌ها برای نخستین بار در کارگاههای آموزشی و تمرین ستادی کشور، اصلی‌ترین اقدام آموزشی سازمان مدیریت بحران کشور در سال گذشته بود.
او هدف این دوره‌های آموزشی را تدوین طرح جامع خطرپذیری استان‌های کشور به عنوان مقدمه طرح جامع خطرپذیری کشور دانست و افزود: براساس طرح خطرپذیری استان‌های کشور، حوادث مرتبط با هر استان برشماری و راه‌حل‌های مقابله با حوادث، امکانات، نیازمندی‌ها، نقاط ضعف و قوت و برآورد خسارت با استفاده از رایانه تدوین شده است.
معاون وزیر کشور، برگزاری رزمایش‌های زلزله در تهران را عملکرد دیگر سازمان مدیریت بحران دانست و افزود: پس از اجرای این رزمایش، هیأت دولت مبلغ 200 میلیارد تومان را برای رفع مشکلات حوادث اجتماعی استان تهران، تصویب کرد.
او گفت: با توجه به مشکلات زیست محیطی، آلودگی هوا و ترافیک، سبک کردن جمعیت شهر تهران در دستور کار قرار دارد و در این خصوص، شرکت‌ها و مؤسساتی که باقی ماندن آنها در تهران ضرورتی ندارد به خارج از تهران منتقل خواهند شد.

آمادگی در مقابل زلزله
فریدون رحمتی، کارشناس ارشد حوادث غیرمترقبه درباره زمان وقوع زلزله به گزارشگر ما، می‌گوید: «پیش‌بینی دقیق زمان وقوع زلزله تهران کار دشواری است، هر چند به دلیل وجود شش گسل مهم در پایتخت، یک روز چنین حادثه‌ای رخ خواهد داد و این در حالی است که آمادگی لازم برای مقابله با زلزله وجود ندارد.»
او می‌افزاید: «بررسی‌های انجام شده نشان می‌دهد که در صورت وقوع زلزله در تهران، با امکانات موجود برای رسیدن به شرایط پایدار مانند ارائه غذای گرم و شروع بازسازی، بیش از چهار ماه زمان لازم است در حالی که این زمان باید به کمتر از 48 ساعت کاهش یابد».
در حال حاضر 22 سوله کمک‌های غیرمترقبه در مناطق شهری تهران پیش‌بینی شده است که امکاناتی مانند پتو، چادر، آذوقه تاریخ‌دار و داروهای اساسی در آن نگهداری می‌شود. این سوله‌ها باید از نظر ذخیره خدمات اضطراری تقویت شده و در هر 130 ناحیه شهرداری تهران استقرار یابند. همچنین حضور تیم‌های امداد کشف اجساد و زنده‌یاب در همه سوله‌های کمک‌های غیرمترقبه ضروری است. آتش‌نشانی هم باید نیروهای اضطراری و آماده خدمت خود را دستکم از 2500 نفر به 4000 نفر یعنی معادل کل نیروهای این سازمان افزایش دهد.
براساس این بررسی، سازمان آتش‌نشانی و خدمات ایمنی تهران، آمادگی لازم را برای ارائه خدمات در شرایط زلزله ندارد. این سازمان برای شرایط اضطراری به 250 ایستگاه امداد و نجات احتیاج دارد، در حالی که اکنون حدود 110 مرکز فعال در اختیار دارد که برخی از آنها خدمات امداد و نجات را به صورت همزمان انجام نمی‌دهند.
بررسی‌های مذکور مؤید آن است که در صورت وقوع زلزله در تهران با مشکلات ثانویه‌ای مانند آتش‌سوزی‌های گسترده‌، توقف آب‌های سطحی، انباشت اجساد و مسائل مشابه مواجه می‌شویم.
همچنین لوله‌های انتقال گاز در تست جوش‌های اخیر، مشکلات زیادی را نشان می‌دهند که برای رفع آن، اقدام نشده است. توقف آب‌های سطحی، موجب ایجاد گنداب‌های بزرگ و شیوع گسترده بیماری‌های واگیر می‌شود.

بلایای طبیعی
مهندس احمد ضیایی، مشاور رئیس جمعیت هلال‌احمر کشور در توضیح و تشریح حوادث و بلایای طبیعی معتقد است: «به هریک از عناصر جوی به تنهایی یا به همراه هم و همچنین رانش زمین و تغییراتی که در پوسته زمین ایجاد می‌شود و اتفاقاتی از این نوع که به طور معمول در طبیعت رخ می‌دهد و به انسان‌ها آسیب می‌رساند، بلایای طبیعی گفته می‌شود.»
او می‌گوید: «در دنیا حدود 40 نوع حادثه به عنوان بلایای طبیعی تعیین و مشخص شده است که نزدیک به 30 نوع از این بلایای طبیعی (مانند زلزله) در ایران اتفاق می‌افتد. در ایران، هر روز زلزله اتفاق می‌افتد، اما چون این زلزله‌ها دامنه محدود و خسارت‌های کمی دارد، همه آنها خبررسانی نمی‌شود.»
او می‌افزاید: «بلایای طبیعی در نوع خود غافلگیرکننده هستند و در همه دنیا ویژگی این بلایا غافلگیرکننده بودن آنهاست و اگر کشوری اعلام کند که آمادگی کامل و کافی برای مقابله با هر بلای طبیعی را دارد به یقین می‌گویم که این مطلب دروغ است. البته کشورهای پیشرفته مانند ژاپن - که کشوری بسیار زلزله‌خیز است- یاد گرفته‌اند که ساختمان‌هایشان را مقاوم‌سازی کنند. همچنین برای ایمن‌سازی محط اطراف زندگی مردم، آموزش‌های لازم را دیده‌اند. پس میزان آمادگی این کشور در برابر بلایای طبیعی بالاست، ولی میزان آمادگی کشور ما در مقابل بلایای طبیعی در حد بالایی نیست.»
او درباره نقش مردم در کاهش عوارض و خسارت‌های بلایای طبیعی می‌افزاید: «بالاترین نقش را در کاهش خسارت‌های ناشی از بلای طبیعی، آموزش همگانی مردم ایفا می‌کند که بسیار با اهمیت است ونظام، وظیفه دارد به مردم در این زمینه آموزش‌های لازم و ضروری را ارائه دهد؛ زیرا هر لحظه امکان وقوع حوادث طبیعی وجود دارد، ما در حال حاضر نمی‌خواهیم در تهران به مردم این مطلب را بگوییم و مردم را بترسانیم که خطر زلزله در تهران خیلی بیشتر از بم است. شدیدترین زلزله در بدترین شرایط بافت فرسوده 50 درصد خسارت و تلفات دارد و با جمعیت تهران، زلزله‌ای با شدت کمتر از زلزله‌ای که در بم آمد، صدها برابر خسارت به بار می‌آورد.
تهران بیشتر از هر شهر و نقطه دیگری از کشور، شرایط وقوع سیل را دارد؛ چون روی همه مسیل‌های تهران، ساخت وساز شده است.
تمام قنوات تهران، متروک شده‌اند و زیرپوسته خیابان‌ها و خانه‌های تهران، خالی است و هر لحظه امکان نشست وجود دارد، بخصوص که زلزله‌ای هم رخ دهد.»
مهندس ضیایی بر این واقعیت تاکید می‌کند که امکان وقوع زلزله و فعال شدن گسل‌های تهران، بسیار زیاد است.

اسکان اضطراری
حمید نقیبی، معاون آموزش و پژوهش جمعیت هلال احمر تهران به گزارشگر ما، می‌گوید: «بدنبال دستور وزیر کشور، مبنی بر اسکان 5/1 میلیون نفر از مردم شهر تهران در اردوگاههای اسکان اضطراری در هنگام بروز حوادث طبیعی (زلزله) جمعیت هلال احمر با توجه به اینکه متولی اصلی اردوگاهها در کشور است، اقدام به برپایی اردوگاههای اسکان اضطراری در 22 نقطه از شهر تهران کرد. رویکرد این اردوگاهها، اسکان و تغذیه اضطراری است که بعد از بازدید رئیس جمهوری از اردوگاه آزادی، دستور داد که تعدادی از این اردوگاهها برای آموزش همگانی دایر باشد.
از این رو اردوگاههای آزادی، آزادگان، کبکانیان و پاکدشت باقی ماندند تا مردم آموزش‌های همگانی را فراگیرند.
او می‌افزاید: «در این اردوگاهها، نمایشگاههایی دایر بود و به مردم آموزش همگانی در زمینه کمک‌های اولیه و مدیریت بحران در پنج منطقه تهران ارائه می‌شد.
البته در گذشته هم این آموزش‌ها به اعضای جمعیت هلال احمر داده می‌شد تا اعضا، اطلاعات خود را افزایش دهند.»
او با اشاره به اینکه برگزاری این کلاس‌ها، فضا و موقعیت مناسبی را بوجود آورد، می‌گوید: «مردم متوجه شده‌اند که شرایط اضطراری وجود دارد و باید آموزش‌های زمان بحران را فرابگیرند تا با آن، راحت و منطقی برخورد کنند.
ما سعی کرده‌ایم که آموزش‌ها، ویژه سنین مختلف ارائه شود. کلاس‌های آموزشی از ساعت 30/9 تا 30/11 برای دانش‌آموزان دایر است. دانش‌آموزان این آموزش‌ها را در مدرسه فراگرفته‌اند که در مقطع پیش‌دبستانی، آموزش‌ها با عنوان «غنچه‌های هلال» عرضه شد و ساعت‌های آموزشی مقطع دبیرستان از 17 تا 19 بود.»
او می‌افزاید: «مردم در زمینه آموزش‌های عمومی می‌توانند با مراجعه به سایتها، اطلاعات لازم را کسب کنند و آموزش‌های مربوط به مدیریت بحران و کمک‌های اولیه را فرا گیرند.
البته جمعیت هلال احمر ایران کتاب‌هایی را در زمینه مدیریت بحران و کمک‌های اولیه به صورت نمایش، شعر و سرود برای کودکان چاپ و منتشر کرده است و این از مهمترین فعالیت‌های در حال اجرا است.»
او در پاسخ به این پرسش که آیا این آموزش‌ها موفقیت‌‌آمیز بوده است یا نه، می‌گوید: «ما باز خورد بسیار مثبتی دریافت کردیم و همشهریان تهرانی باید نسبت به این موضوع حساس باشند و در هر خانواده‌ای یک امدادگر باشد و آموزش‌های لازم را یاد گرفته باشد تا در مواقع بحرانی اعضای خانواده خود را یاری کند.
اگر در خانواده‌ای شخصی این آموزش‌ها را آموخته باشد در مواقع بحرانی و امدادرسانی، بسیار موثر خواهد بود.
حمید نقیبی درباره نقش رسانه‌های جمعی در تبلیغ این آموزش‌ها می‌افزاید: «اگر رسانه‌های جمعی صداو سیما همکاری بیشتری با جمعیت هلال احمر ایران داشته باشند، باز خوردهای بهتری درباره مقابله با مواقع بحرانی و ضطراری خواهیم داشت.»
او با اشاره به اینکه ما این آموزش‌ها را در زمانی شروع کردیم که مردم با این گونه آموزش‌ها هیچ آشنایی نداشتند و برای نخستین بار این آموزش‌ها را می‌دیدند، می‌افزاید: آموزش‌دیدگان، خانواده خود را در شرایط بحرانی، بیمه می‌کنند.
در این کلاس‌ها، زندگی اردوگاهی به مردم معرفی می‌شود و مردم می‌توانند با مراجعه به سایت‌های مختلف، اطلاعات موردنیاز را در زمینه‌های مختلف دریافت کنند.»او با تاکید بر اینکه نقش رسانه‌ها در این زمینه غیرقابل انکار است، می‌گوید: «صداوسیما باید جدی‌تر وارد این قضیه شود تا آموزشهای لازم را در یک پروسه پیوسته به مردم منتقل کند.»

منبع: / روزنامه / اطلاعات ۱۳۸۹/۰۲/۱۹
نویسنده : بیتا مهدوی