مجله  پژوهشگران  آذر و دی- بهمن و اسفند 1385، شماره 10 و 11 

نویسنده :
73
بنیاد ایران شناسی، مؤسسه ای تحقیقاتی ـ آموزشی است که مطابق با تحلیل اهداف و وظایف مندرج در اساسنامه خود، برنامه های خویش را براساس چهار فعالیت عمده استوار ساخته است. این چهار فعالیت که تکیه گاه و مکمل یکدیگرند به مسائل مربوط به ایران در تمامی ابعاد و در چهار مفهوم «ایران فرهنگی ـ تاریخی»، «ایران زبانی (زبان فارسی، زبان های ایرانی ـ گویش ها و لهجه ها)»، «ایران جغرافیایی» و «ایران در تعاملات جهانی» می پردازد. فعالیت های چهارگانه که به عنوان چهار پایه یا اساس بنیاد تلقی می شود، به شرح زیر است:

ــ تحقیقات

ــ آموزش

ــ تهیه وسایل و ابزار پژوهشی و آموزشی

ــ اطلاع رسانی

در زمینه تحقیقات، اساس سیاست تحقیقاتی بنیاد، پرداختن به پژوهش های بنیادی در قلمرو ایران شناسی با تعریف وسیع آن، ضمن توجه کامل به اولویت های تحقیقات در این قلمرو و پرهیز از پرداختن به کارهای موازی و یا دوباره کاری است. در نتیجه، بنیاد بیشتر به پژوهش های بین رشته ای (مسائل مرتبط با وجوه مختلف تاریخی، زبانی، باستان شناختی، مدیریتی، اجتماعی، فرهنگی و... ایران) می پردازد.

پژوهش در مراکز مهم تحقیقاتی جهان، بدون استفاده از محققان جوان و تربیت آنها برای ادامه تحقیقات روشمند در آینده، ثمربخش نیست و آموزش نیز بدون ارتباط با پژوهش، به نتیجه مطلوب نمی رسد. از این رو، بنیاد ایران شناسی در صدد تأسیس دوره های تحصیلات تکمیلی در گرایش ها و مقاطع مختلف ایران شناسی برآمد و در این زمینه گام های استواری نیز برداشته شد. اطلاعات مربوط به ایران در کتابخانه های خصوصی و عمومی، مراکز اسناد اختصاصی و عمومی داخل ایران و بایگانی ها و کتابخانه های خارج از ایران فراوان و در عین حال پراکنده اند. پژوهش و نیز آموزش در علوم انسانی بدون دسترسی کامل به این مجموعه وسایل و ابزار کار، به دشواری صورت می گیرد که ایران شناسان داخل ایران با این مشکل روبه رو هستند. در خارج از ایران نیز این مشکل، خود را بیشتر می نمایاند. علت، آن است که اطلاعات مورد نیاز در این بخش با توجه به بین رشته ای بودن مباحث، در مراکز مختلف و دور از هم قرار دارند و این پراکندگی، کار جست وجو را دشوار می کند. تجهیز و توسعه کتابخانه تخصصی و مرکز اسناد ایران شناسی، طراحی و ایجاد بانک های اطلاعات ایران شناسی در موضوعات و زمینه های مختلف، برگزاری هم اندیشی ها و همایش های ملی و بین المللی ایران شناسی، چاپ و انتشار مقالات ایران شناسان سراسر جهان از دیرباز تاکنون، تحت عنوانِ کلیِ «دفترهای ایران شناسی»، برگزاری جلسات بحث و گفتگو درباره مسائل مربوط به مطالعات و تحقیقات ایرانی، برقراری ارتباط با ایران شناسان و نیز مراکز ایران شناسی در سراسر جهان، از جمله محورهای عمده ای هستند که نه تنها از بعد فراهم سازی زمینه تحقیق، آموزش و پژوهش، بلکه از نظر اطلاع رسانی و تبادل اطلاعات و نیز ارتباط با ایران شناسان از اهمیت ویژه ای برخوردار است و مورد توجه و وجهه همت و تلاش بنیاد ایران شناسی قرار دارد.

از هنگام تصویب اساسنامه بنیاد ایران شناسی تا به حال، حدود 7 سال می گذرد، لیکن فراهم ساختن مقدمات کار، قبل از شروع رسمی فعالیت ها، سه سال به طول انجامید و در واقع، از زمان آغاز به کار اصلی بنیاد ایران شناسی، همراه با فراهم ساختن فضا و برخی از امور اجرایی تاکنون، حدود چهار سال بیشتر نمی گذرد. در این مدت بنیاد، تلاشی مستمر در هریک از چهار برنامه کلی یاد شده داشته و به دستاوردهای متنوعی نایل آمده است. گزارش حاضر، بیانگر چگونگیِ پیشرفت برنامه ها و دستاوردهای چهار ساله بنیاد در هر یک از این بخش ها و زمینه ها است.

1. مستندات تأسیس بنیاد
شورای گسترش آموزش عالی کشور در تاریخ 3/2/1376 اساسنامه بنیاد ایران شناسی را تصویب کرد و اصلاحیه های مربوط به آن نیز در جلسه های مورخ 13/10/1376 و 30/3/1377 مورد تصویب قرار گرفت.

به موجب اساسنامه، بنیاد ایران شناسی، مؤسسه ای علمی ـ پژوهشی، دارای شخصیت حقوقی با تابعیت ایرانی و وابسته به نهاد ریاست جمهوری است. کلیه فعالیت های بنیاد، در چهارچوب ضوابط، قوانین و مقررات پژوهشی مصوب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری انجام می پذیرد.

1ـ1. قلمرو، اهداف و وظایف بنیاد ایران شناسی:
ایران شناسی، به عنوان قلمرو اصلی و اساسی فعالیت ها، مطالعات و تحقیقات بنیاد، شامل کلیه مباحث و مسائل مربوط به جلوه های گوناگون فرهنگ و تمدن ایرانی در معنای وسیع کلمه است و از آنجا که درباره تاریخ، زبان، تمدن و فرهنگ و گزارش آنها در هنر، معماری، صنعت و شیوه زندگی فردی و اجتماعی و چگونگی تفکر، اخلاق، آداب و رسوم و آیین های ایران باستان در دو سده گذشته تحقیقات نسبتا گسترده ای توسط دانشمندان انجام شده است، بنیاد ایران شناسی برای شناختن و شناساندن این جلوه ها در بخش پرمایه تمدن و فرهنگ اسلامی و تاریخ آن، بیشتر کوشش خواهد کرد.

اهداف اصلی بنیاد ایران شناسی مطابق ماده 1 اساسنامه آن به شرح زیر است:

1. ایجاد محیط مناسب برای مطالعه و بهره گیری فرهیختگان، دانش پژوهان و دانشجویان علاقه مند به مباحث ایران شناسی؛

2. سامان مند ساختن و هماهنگ کردن پژوهش های علمی در زمینه ایران شناسی به منظور بهره گیری از آنها در بنیاد، به کارگیری روش های مناسب و نو در این زمینه، یافتن شیوه ای نو در پژوهش های بین رشته ای و پیشنهاد آنها به مؤسسه های علاقه مند به مطالعه ایران شناسی در ایران و سایر نقاط جهان؛

3. بالابردن سطح آگاهی گروه های اجتماعی و فرهنگی مردم ایران نسبت به پیشینه تاریخی تمدن و فرهنگ ایران، تقویت حس میهن دوستی و آرمان خواهی آنان و تحکیم ارکان هویت ملی و مقاومت در برابر جلوه های گوناگون پنهان و آشکار ستیزه جویی های فرهنگی بیگانه.

مسئولیت و وظایف بنیاد ایران شناسی در ماده 2 اساسنامه بنیاد تشریح شده است:

1. تعیین مفهوم و قلمرو مطالعات و تحقیقات ایران شناسی و تجدیدنظر درباره آن هر چند سال یکبار با توجه به دستاوردهای جدید علمی و فنی.

2. تعیین اولویت های تحقیق در بنیاد و تهیه فهرستی از عنوان های مهم پژوهشی که ممکن است موضوع رساله های کارشناسی ارشد و دکترا قرار گیرد.

3. نقد و بررسی تحقیقات و آثار منتشر شده در زمینه ایران شناسی و نیز اسلام شناسی به ویژه بخش مربوط به ایران و حوزه ایران بزرگ، سنجش عملکرد و ارزیابی نتایج تحقیقات پایان یافته و دستاورد همایش های مهم ملی و بین المللی ایران شناسی و چگونگی بهره گیری از آنها.

4. تمهید مقدمات، تدارک وسایل و امکانات و تدوین برنامه های لازم پژوهشی در سطوح مختلف به منظور اجرای اهداف مذکور در ماده 1.

5. فراهم آوردن کارمایه فراگیر؛ شامل اطلاعات لازم برای اجرای تحقیقات علمی در زمینه های ایران شناسی از طریق گردآوری مراجع و منابع معتبری که از دیرباز تاکنون درباره نمودهای گوناگون فرهنگ و تمدن ایران بزرگ در سراسر جهان به صورت کتاب و رساله و مقاله به زبان های مختلف نگاشته شده است؛ و نیز تهیه و گردآوری آثار هنری اعم از نقاشی، صنایع دستی، کتاب های خطی و مرقعات، مهرهای تاریخی و دیگر اسناد از جمله: اسناد، وسایل و ابزاری که به نحوی با زندگی ایرانیان و آداب و رسوم ایرانی از دیرباز مربوط می شوند مانند: لباس ها و دیگر وسایل زندگی، چادر به عنوان مسکن، نقشه، ماکت خانه و غیره.

6. تدوین طرح های پژوهشی ایران شناسی و کمک به اجرای آنها و نیز تهیه طرح های تحقیق درباره مسائل مربوط به تمدن ایرانی و ایرانی ـ اسلامی و اجرای آنها، همچنین کمک به اجرای این قبیل تحقیقات و نیز نشر تحقیقات انجام یافته در کلیه زمینه های مذکور در این بند، برای استفاده پژوهشگران و مؤسسات علمی داخل و خارج.

7. گردآوری، پردازش و عرضه اسناد و مدارک مربوط به ایران و ایرانیان به ایران شناسان، اسلام شناسان، پژوهشگران و مردم، همچنین ایجاد، احیا و تقویت کرسی های مربوط به قلمرو ایران شناسی و کرسی های وابسته به آن از جمله زبان و ادبیات و نیز کمک به این کرسی ها و پژوهش های مربوط به موارد فوق، تدوین و اجرای برنامه های آموزشی دانشگاه های مربوط به قلمرو ایران شناسی و اطلاعات و درس های وابسته به آن از جمله زبان و ادبیات در مقاطع مختلف تحصیلی در داخل و خارج کشور به خارجیان و نیز ایرانیان مقیم خارج، عرضه خدمات پژوهشی و فرهنگی و ارائه نتایج تحقیقات فنی، اطلاعات تولیدی و اطلاعات بانک های اطلاعاتی بنیاد.

روش های اجرایی و جزئیات این موارد به موجب آیین نامه، با دستورالعملی است که به تصویب رئیس هیئت امنای بنیاد خواهد رسید.

8. پذیرش و نگهداری کتابخانه ها، اشیا و مجموعه های هنری و موزه ای و تاریخی، اسناد و مدارک صنایع دستی، اشیای نفیس غیر موزه ای یا نمایشگاهی، نسخه های خطی و چاپ قدیم (سنگی و سربی) و نیز آثار و یادگارهای شخصیت های علمی، سیاسی، مذهبی و ملی به صورت قطعی یا امانت بدون شرط و یا با شروطی که با مقررات عمومی کشور تعارض نداشته باشد، به موجب موافقت نامه ای که میان واگذارکننده یا امانت گذار و بنیاد ایران شناسی امضا می شود. در موافقت نامه ذکر می شود که نگهداری اشیا و کتاب های مذکور در این بند باید جداگانه و بدون دخل و تصرف انجام پذیرد و یا در کتابخانه و مجموعه ها و دارایی های بنیاد ادغام شود. همچنین در موافقت نامه قید می شود که بنیاد، کتابخانه و مجموعه ها را با این شرط می پذیرد که استفاده همیشگی آنها برای عموم، در عین مراقبت کافی و فراهم آوردن امکانات لازم، آزاد باشد.

9. ارائه خدمات مختلف به آن دسته از مؤسسه ها و انجمن های دولتی و بخش خصوصی غیرانتفاعی و عام المنفعه که اهداف و وظایف و برنامه های آنها با اهداف و وظایف بنیاد ایران شناسی ارتباط دارد، در حد مقدور و در اختیار قراردادن محل به این مؤسسه ها به صورت موقت و قابل تمدید به شرط داشتن فضای کافی و براساس آیین نامه ای که به تصویب هیئت امنای بنیاد می رسد.

10. ایجاد شبکه اطلاع رسانی و نوارهای صوتی و تصویری و صفحه های فشرده در زمینه ایران شناسی.

11. برنامه ریزی در جهت ارتقای کیفی و کمّی مطالعات و تحقیقات ایران شناسی و برگزاری همایش هایی در این راستا همراه با جلسه های پرسش و پاسخ و نیز جلسه های سخنرانی ماهانه یا فصلی توسط دانشمندان و پژوهشگران ایرانی و غیرایرانی.

12. تهیه فهرست و مشخصات و کارنامه دانشگاه ها و مراکز علمی و فرهنگی و کتابخانه ای داخل و خارج که به نحوی در زمینه ایران شناسی فعالیت دارند و برقراری ارتباط و همکاری گسترده با آنها به ویژه با فرهنگستان های جمهوری اسلامی ایران و نیز تهیه گنجینه ای از اطلاعات مربوط به دانشمندان ایران شناس و اسلام شناس ایرانی و غیرایرانی (نام و نشان، فهرست تحقیقات، کتاب ها و مقاله ها و...) به منظور استفاده متقابل از تجربه های علمی آنها در زمینه ایران شناسی و هماهنگ کردن فعالیت ها و مبادله اطلاعات.

13. انجام امور انتشاراتی از قبیل تألیف، ترجمه و چاپ کتاب و مجله و کتاب شناسی موضوعی و فهرستگان و نظایر اینها در زمینه ایران شناسی و دستاوردهای فرهنگی ایران بزرگ و برنامه ریزی برای تهیه فیلم های مستند درباره جنبه ها و جهت های صنعتگرانه، هنرمندانه و فرهنگی و تمدنی آثار تاریخی، هنری و معماری ایران.

14. انتشار فصلنامه تخصصی ایران شناسی و نیز تدوین گزارش سالانه یا دوسالانه ملی و بین المللیِ پژوهش های ایران شناسی.

2. ساختار و تشکیلات بنیاد:
مرکز اصلی بنیاد در تهران است. علاوه بر آن با توجه به اهمیت و گسترش اطلاعات و همچنین زمینه های تحقیقاتی در مناطق مختلف ایران و نظر به علاقه و عنایتی که اهالی هر منطقه نسبت به شناختن و شناساندن تاریخ فرهنگ و هنر زادگاه خویش دارند، بنیاد با پیشنهاد هیئت امنا و تصویب وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، شعبه های بنیاد را با همکاری مسئولان و علاقه مندان و فرهیختگان محلی دایر خواهد کرد. آیین نامه مربوط به تأسیس این شعبه ها که به موجب اساسنامه بنیاد به تصویب هیئت امنا رسیده است.

مطابق ماده 4 اساسنامه، ارکان بنیاد ایران شناسی عبارت اند از:

ریاست عالیه بنیاد که با رئیس جمهوری اسلامی ایران است

هیئت امنا

رئیس بنیاد

شورای پژوهشی

1ـ2. هیئت امنای بنیاد:
هیئت امنای بنیاد، عالی ترین مرجع بنیاد در زمینه سیاست گذاری و تصمیم گیری است و دارای کلیه اختیارات قانونی در حدود اهداف و وظایف بنیاد و اداره امور آن است. اعضای هیئت امنا عبارت اند از:

رئیس جمهوری اسلامی ایران (ریاست عالیه) و یا رئیس هیئت امنا به عنوان نماینده ایشان.

وزیران فرهنگ و آموزش عالی، فرهنگ و ارشاد اسلامی، امور خارجه و رئیس سازمان مدیریت و برنامه ریزی با نمایندگان ایشان و نیز رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی.

رئیس بنیاد.

چهار تا شش نفر از شخصیت های علمی، فرهنگی و یا اجتماعی محلی و کشوری که نقش مؤثری در توسعه و پیشرفت بنیاد داشته باشند. این افراد با حکم ریاست عالیه بنیاد برای چهار سال منصوب می شوند و تجدید انتخاب آنها بلامانع است.

رئیس جمهور، یک تن از اعضای هیئت امنا را برای مدت چهار سال به ریاست هیئت امنا منصوب می کند. هیئت امنا دارای دبیرخانه و دبیری است که همان رئیس بنیاد است و از میان اعضای هیئت امنا و یا خارج از آن برگزیده می شود و صورت مذاکرات را تنظیم و به امضای اعضای هیئت امنا می رساند و نیز مصوبات هیئت امنا را برای امضای رئیس هیئت امنا براساس مذاکرات و تصمیمات هیئت امنا آماده می کند.

وظایف هیئت امنا: علاوه بر وظایفی که مطابق مصوبات جلسات 181 و 183 مورخ نهم و بیست و سوم اسفندماه 1367 شورای عالی انقلاب فرهنگی به عهده کلیه هیئت های امنا است، هیئت امنای بنیاد، وظایف مشروحه زیر را برعهده دارند:

1. تعیین خط مشی کلی و تصویب سیاست ها، برنامه ها و فعالیت های تحقیقاتی و فرهنگی و انتشاراتی بنیاد به گونه ای که هیچ گاه کوچک ترین مانعی برای نیل به اهداف و اجرای وظایف بنیاد پیش نیاید.

2. رسیدگی به امور بنیاد و گزارش های دوره ای و موردی رئیس بنیاد و اظهارنظر درباره آنها.

3. پیشنهاد اصلاح و تفسیر و تغییر اساسنامه به مقامات قانونی مربوط برای تصویب و یا تأیید نهایی

4. تصویب آیین نامه های انتشاراتی و تصمیم گیری در مورد چاپ کتاب ها و مجلات و تحقیقات و مطالعات انجام یافته در بنیاد

5. تصویب و برگزاری همایش ها و کنگره های بین المللی و برقراری همکاری های تحقیقاتی با مراکز دانشگاهی و تحقیقاتی داخل و خارج

6. طراحی تشکیلات علمی و تحقیقاتی و اداری بنیاد و تشکیل گروه های تحقیقاتی با توجه به رشته ها و زمینه های مربوط به پژوهش های ایران شناسی.

2ـ2. رئیس بنیاد:
رئیس بنیاد، با حکم رئیس جمهور از میان اعضای هیئت امنا و یا خارج از آن برای مدت 4 سال منصوب می شود و انتخاب مجدد وی بلامانع است.

رئیس بنیاد، بالاترین مقام اداری و اجرایی بنیاد و رئیس شورای پژوهشی و مسئول حسن جریان امور و وظایف آن است و بر کلیه واحدها و گروه های پژوهشی و اجرایی نظارت دارد و اداره امور بنیاد، به استثنای آنچه در اساسنامه به صراحت از وظایف و اختیارات هیئت امنا دانسته شده است، برعهده او است.

از وظایف مهمی که در اساسنامه بنیاد برعهده رئیس بنیاد ایران شناسی است، می توان به تدوین و اجرای برنامه های اجرایی کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت، تنظیم بودجه سالانه و ترازنامه بنیاد و ارائه آن به هیئت امنا، پیشنهاد طرح تشکیلات و آیین نامه های اداری و مالی به هیئت امنا، تأمین و تجهیز بنیاد به منظور ارائه خدمات تخصصی و ارائه گزارش عملکرد سالانه به هیئت امنا اشاره کرد.

3ـ2. شورای پژوهشی بنیاد و وظایف آن:
شورای پژوهشی به منظور ایجاد هماهنگی میان بخش ها و گروه های مختلف پژوهشی، زیرنظر و به ریاست رئیس بنیاد تشکیل می شود. اعضای شورای پژوهشی که با حکم رئیس بنیاد منصوب می شوند، عبارت اند از:

رئیس بنیاد به عنوان رئیس شورای پژوهشی

یکی از اعضای هیئت امنا به عنوان نماینده هیئت امنا

معاون پژوهشی بنیاد به عنوان دبیر شورا

3 تا 7 نفر به پیشنهاد رئیس بنیاد و تأیید هیئت امنا

حداقل یکی از اعضای شورا از میان پژوهشگران و صاحب نظران خارج از بنیاد انتخاب می شود.

وظایف شورای پژوهشی بنیاد به شرح زیر است:

1. تصویب طرح های تحقیقاتی پیشنهادی گروه های پژوهشی بنیاد؛

2. نظارت مستمر بر چگونگی اجرای طرح ها و پژوهش های در حال انجام؛

3. نظارت بر امور مربوط به برنامه های علمی و دستور کار همایش ها و کنگره ها و برگزاری آنها؛

4. نظارت بر امر برگزاری همایش های پژوهشی گروه ها؛

5. نظارت بر محتوای نشریات تخصصی گروه ها و فصلنامه بنیاد؛

6. تصویب آثار علمی و نشریات برای چاپ و نشر و پیشنهاد آن به هیئت امنا برای تأیید، از طریق رئیس بنیاد؛

7. پیشنهاد تغییر و اصلاح و تفسیر اساسنامه از طریق رئیس بنیاد به هیئت امنا؛

8. تصمیم گیری در مورد اموری که رئیس هیئت امنا و یا رئس بنیاد در دستور کار شورا قرار می دهد.

با توجه به اهداف تأسیس بنیاد ایران شناسی، تأسیس دوره تحصیلات تکمیلی در رشته ایران شناسی به صورت یک فعالیت مستقل وجهه همت قرار گرفت و پس از تدوین برنامه ها در سال تحصیلی 84 ـ 83 پذیرش دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد ایران شناسی در سه گرایش انجام گرفت.

3. اهداف و سیاست ها
هدف از تأسیس دوره کارشناسی ارشد ایران شناسی، آموزش و تربیت پژوهشگرانی است که قادر باشند تمام یا بخشی از فعالیت ها، مطالعات و تحقیقات ایران شناسی را در قلمرو اصلی و اساسی مباحث و مسائل مربوط به جلوه های گوناگون فرهنگ و تمدن ایرانی در معنای وسیع آن و با توجه به تعامل مباحث گوناگون و بهره گیری از روش مطالعات و تحقیقات بین رشته ای برعهده بگیرند. دراین دوره، تاریخ، زبان و ادب، تمدن و فرهنگ ایرانی و اسلامی ایران و تأثیر آنها در هنر، معماری، صنعت، سیاست، مدیریت و اقتصاد، شیوه زندگی فردی و اجتماعی و چگونگی تفکر، اخلاق، آداب و رسوم و کیش، دین و مذهب ایران مورد بررسی، تحقیق و تدریس قرار می گیرد.

یکی از اهداف مطالعات نوین ایران شناسی و به تبع آن راه اندازی دوره های تحصیلات تکمیلی در این رشته، کسب آگاهیِ جامع از پژوهش هایی است که از دیرباز تاکنون در قلمرو ایران شناسی در کشورهای مختلف جهان انجام شده است. ایران شناسان خارجی در مطالعات ایران شناختی خود از جهات گوناگون با مشکلات و کمبودهایی روبه رو بوده اند. از جمله این مشکلات، آشنانبودن آنها با زبان و ظرایف فرهنگی مردم ایران و همچنین دسترسی نداشتن آنها به منابع کافی در این زمینه است. واضح است که هر نوع کمبود در راه انجام پژوهش، در دستاوردها و نتیجه گیری های آنان بازتاب داشته است. از این رو لازم است با بررسی همه جانبه و طبقه بندی یافته های پژوهشگران جهان در حوزه های مرتبط با ایران شناسی و آشنایی با مکاتب مختلف این رشته در نقاط مختلف جهان، به نقد علمی این مکاتب بر پایه های استوار مطالعات نوین پرداخت. برای دستیابی به این امر و رسیدن به درکی صحیح از مکتب ها و رویکردهای مختلف ایران شناسی لازم است:

استادان و پژوهشگران غیر ایرانی و صاحب مکتب در هر کشور به همراه زندگینامه و آثارشان در زمینه های مختلف ایران شناسی، معرفی و شناسایی شوند.

مراکز ایران شناسی، کرسی های ایران شناسی و مراکز پژوهشی که به مباحث ایران شناسی می پردازند، در سراسر جهان شناسایی و بررسی شود.

دستاوردها و آثار منتشر شده در همایش ها و هم اندیشی های ایران شناسان و شرق شناسان جهان از دیرباز تاکنون مطالعه و بررسی شود.

به طبقه بندی آرای شرق شناسان و ایران شناسان خارجی از جمله سفیران کشورهای مختلف، جهانگردان، بازرگانان، مبلغان مذهبی و باستان شناسان از منظر تاریخی و تحولات اجتماعی پرداخته شود و در زمینه مطالعات ایران شناسی به تقسیم بندی دوره ای هر یک از کشورهای اروپایی، آسیایی و شبه قاره با توجه به گرایش های فرهنگی، سیاسی یا موضوعی اقدام شود.

به این ترتیب، دیدگاه های غالب در مکتب های مختلف ایران شناسی در جهان و در ادوار مختلف تاریخی به طور مفصل شناخته می شود. از جمله، مفهوم ایران، هویت ایرانی و جهان ایرانی و قلمروهای مطالعات ایرانی از گذشته تا دوران معاصر در آثار شرق شناسان و ایران شناسان مکاتب مختلف بررسی و مقایسه می شود. با کسب این آگاهی ها، پیش داوری های رایج در مطالعات شرق شناسی و ایران شناسی درباره ایران، تشریح و نقد می شود و کمبودهای مطالعاتی این حوزه تعیین خواهد شد. آنگاه با توجه به مفاهیمی چون جهانی شدن، هویت ملی و مرزهای فرهنگی، پژوهشگران به حوزه هایی می پردازند که تاکنون کمتر به آنها پرداخته شده است.

برای رسیدن به این اهداف، دانشجویان، در طول دوره تحصیل، درس هایی را در مباحث مرتبط با مکتب ها، گرایش ها و روش های مطالعاتی ایران شناسی در جهان می گذرانند و تلاش می شود این درس ها با همکاری استادان و پژوهشگران ایران شناسی خارجی و یا هر حوزه و مکتب ایران شناسی برگزار شود و محققان خارجی با نگاه از درون جامعه یا مکتب مورد بحث، به بررسی آثار ایران شناسان حوزه یا کشور خود بپردازند. به طور کلی، اهداف ایجاد این دوره عبارت است از:

1. ایجاد محیط مناسب برای مطالعه و تحقیق و بهره گیری دانش پژوهان و دانشجویان علاقه مند به مباحث ایران شناسی؛

2. آموزش افراد متخصص در زمینه درک و فهم مسایل ایران شناسی و ساماندهی فضای حاکم بر مطالعات؛

3. سامان مند ساختن و هماهنگ کردن پژوهش های علمی در زمینه ایران شناسی به منظور به کارگیری روش های مناسب موجود در این زمینه و یافتن شیوه های نو در پژوهش های بین رشته ای و ارتقای کمّی و کیفی تحقیقات ایران شناسی؛

4. بالابردن سطح آگاهی فرهیختگان و گروه های اجتماعی و فرهنگی مردم ایران نسبت به پیشینه تاریخی تمدن و فرهنگ ایران؛

5. تربیت استادان، محققان و مدیران توانا برای تدریس، تحقیق و اداره امور واحدهای ایران شناسی داخل و خارج از کشور؛

6. تربیت مدیران شایسته و توانا برای اداره امور فرهنگی، اجتماعی، منطقه ای و استانی کشور و رایزنی های فرهنگی و رسانه های داخل و خارج کشور؛

7. مطالعه، بررسی، نقد و ارزیابی پژوهش های انجام یافته و دستاوردها و منابع مکتوب ایران شناسی برای جهت دهی تحقیقات، تعمیق دانش، گسترش دامنه مطالعات و نوآوری های ایران شناسی.

4. ضرورت و جایگاه آموزش ایران شناسی
ایران شناسی، در خارج از ایران که در گذشته بخشی از مطالعات شرق شناسی بوده است، در حال حاضر بیشتر به صورت یک رشته مستقل تلقی می شود و عملاً در نوعی رقابت با دیگر مطالعات مربوط به جهان اسلام مانند «ترک شناسی» و «مصرشناسی» است. پیش از این، در داخل ایران چنین رشته ای در دانشگاه ها به عنوان یک رشته مستقل مطرح و تعریف نشده بود. افزون بر این، گرچه ایران شناسان خبره و ورزیده در داخل و خارج از کشور مطالعات و تحقیقات باارزشی را عرضه می کنند اما این مطالعات، هنوز از جامعیت و انسجام برنامه ای براساس اولویت های تحقیق بهره مند نیستند. سامان دادن به این بخش از مطالعات و تربیت پژوهشگران ورزیده، تحقق هدف های یاد شده را میسر خواهد کرد.

5. آینده علمی ـ پژوهشی دانش آموختگان
چنانچه اهداف موردنظر تحقق یابد، دانش آموختگان رشته ایران شناسی، افراد متخصص و کارآمدی خواهند شد که می توانند به معرفی فرهنگ، هنر و دانش ایران و توسعه آن در داخل و خارج از کشور بپردازند و با توجه به مفهومی جامع از شناختن و شناساندن ایران، خدمات علمی خود را به عنوان محقق و مدرس در پژوهشگاه ها و دانشگاه ها و مؤسسه های آموزش عالی عرضه کنند و به عنوان مروجان فرهنگ و تمدن ایران در رایزنی های فرهنگی خارج از کشور حضور یابند و یا به عنوان متخصصان فن در واحدهای جهانگردی، خدمات فرهنگی و مدیریت اجتماعی در دستگاه هایی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت کشور و دیگر سازمان ها، نهادها و بخش های دولتی چون وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، وزارت کشور و دیگر سازمان ها، نهادها و بخش های دولتی و خصوصی که به نحوی با مفاهیم ایران شناسی سروکار دارند به عنوان مدیران میانی و عالی به کار اشتغال ورزند و یا نهادها و واحدهای جدیدی را که با این هدف ها، بعدا تعریف و تأسیس می شوند، اداره کنند.

6. گزارش تأسیس دوره:
پس از تدوین کلیات برنامه دوره کارشناسی ارشد ایران شناسی در هشت گرایش و اعلام نظر و توصیه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درخصوص شروع کار گرایش های محدودتر، برنامه سه گرایش: ایران شناسی عمومی ایران شناسی ـ فرهنگ و مردم، آداب و رسوم و میراث فرهنگی ایران شناسی ـ تاریخ، مشخصات کلی، اهداف، برنامه های درسی و سرفصل دروس برای تصویب تقدیم شورای گسترش آموزش عالی کشور شد. این برنامه، در چهارصد و هشتادمین جلسه شورای مذکور در تاریخ 24/3/1382 به تصویب رسید و برای اجرا به بنیاد ایران شناسی و دیگر دانشگاه ها ابلاغ شد.

مطابق نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، مقرر شد اجرای این دوره توسط بنیاد ایران شناسی و با همکاری یکی از دانشگاه های کشور از سال تحصیلی 84 ـ 1383 آغاز شود. بنیاد ایران شناسی نیز تفاهم نامه برگزاری دوره کارشناسی ارشد ایران شناسی را با دانشگاه شهیدبهشتی به امضا رساند و در تاریخ 26/9/1382 به معاونت آموزشی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری ارسال کرد.

7. شروع دوره و پذیرش دانشجو:
شورای گسترش آموزش عالی با توجه به تفاهم نامه مذکور در تاریخ 6/10/82 با پذیرش دانشجو در رشته ایران شناسی در مقطع کارشناسی ارشد موافقت کرد و در نتیجه، بنیاد ایران شناسی برای سال تحصیلی 84 ـ 83 مقدمات پذیرش دانشجو را در سه گرایش فراهم آورد و سازمان سنجش آموزش کشور براساس برنامه مصوب از طریق طرح «آ.ت.ت» اقدام به گزینش دانشجو کرد. مطابق این طرح، سازمان سنجش برای هر گرایش، سه برابر ظرفیت اعلام شده را از میان پذیرفته شدگان کنکور سراسری انتخاب کرد. و جهت پذیرش نهایی از طریق مصاحبه به بنیاد معرفی کرد.

جلسه مصاحبه با پذیرفته شدگان مرحله اول، در تاریخ 24 و 25 خردادماه 1383 با همکاری استادان برجسته هر یک از گرایش های تعیین شده در محل بنیاد ایران شناسی برگزار شد.

همچنین در مرحله دوم پذیرش دانشجو مربوط به پذیرفته شدگان سال تحصیلی 85 ـ 84 نیز جلسات مصاحبه با همکاری استادان صاحب نام در روزهای 4 و 5 تیرماه 1384 در محل بنیاد ایران شناسی برگزار شد.

8. برنامه های آموزشی ـ پژوهشی دوره
مطابق برنامه مصوب شورای گسترش آموزش عالی، در هر یک از 3 گرایش تعدادی درس های مشترک و تعدادی درس های تخصصی در نظر گرفته شده است.

علاوه بر درس های عمومی و تخصصی، درس های نیز با عنوان درس های تخصصی انتخابی (اختیاری) طراحی شده اند که کلیه دانشجویان دوره کارشناسی ارشد ایران شناسی موظفند دو درس از این دروس را در طول دوره تحصیلی خود بگذرانند.

یادآوری: برنامه درسی کارشناسی ارشد رشته ایران شناسی در سه گرایش یادشده در یک مجلد جداگانه در سلسله انتشارات بنیاد ایران شناسی (شماره 9) چاپ شده است. این مجموعه دربردارنده مشخصات کلی برنامه، سرفصل درس ها و منابع درس ها است و از لحاظ اطلاع رسانی برنامه های دانشگاهی در نوع خود راهنمایی کامل و جامع محسوب می شود.

همچنین جهت بررسی مسائل آموزشی، کارگروهی (کمیته ای) تحت عنوان کار گروه (کمیته) بررسی مسایل آموزشی تحصیلات تکمیلی تشکیل شده است. این کار گروه از ابتدای سال تحصیلی 84 ـ 83 آغاز به کار کرده است و جلسات آن تا اردیبهشت 1384 هفتگی بوده است و از آن پس، دو هفته یک بار برگزار می شود.