مهدی پهلوان پور

«ما زبان مادری مان را طی بخش بزرگی از زندگی مان همچون واقعیتی طبیعی می پذیریم و آن را به کار می گیریم، یا چون به کارش گیرند آن را می فهمیم، بی آنکه نسبت به آن هرگز خودآگاه باشیم یا درباره آن اظهارنظر کنیم.» این جملات، جملاتی است که با آن کتاب بی همتا و منحصر به فرد «تاریخ مختصر زبان شناسی» نوشته آر.اچ. روبینز ترجمه علی محمد حق شناس شروع می شود و در ادامه ۵۹۳ صفحه ای این کتاب با تاریخ زبان شناسی روبه رو می شویم، با افراد، مکاتب، حلقه ها و… که از یونان باستان تا حال حاضر در سراسر دنیا پتانسیل خود را صرف پی بردن به راز و رمزهای زبان کرده اند.

هر چند تا به حال تعریفی از زبان ارائه نشده که مورد قبول تمام زبان شناسان باشد، ولی هر مکتب زبان شناسی تعریفی ارائه داده که در حوزه ای و از دیدگاهی که از آن حوزه برمی خیزد صحیح است و کاربرد دارد، البته یک سری از نظریات همگانی است و تقریبا مورد قبول همه است.

زبان یکی از توانایی های عام هر انسانی است و از نگاهی زبان نظام یا سازگانی است که عناصر یا واحدهایش در رابطه متقابل با یکدیگرند.

به عبارتی عناصر و واحدهایش در رابطه متقابل با هم موجودیت خود را به ثبت می رسانند و مطالعه آنها بدون در نظر گرفتن عناصر متقابل شان امکان پذیر نیست. اگر ما معنی واژه ای را ندانیم به یک لغت نامه مراجعه می کنیم و در برابر آن واژه یا واژه هایی را می بینیم. ارتباط متقابل واژه مبدا و مقصد است که در چرخشی که کل واژه ها را در یک زبان دربرمی گیرد یک نظام را تشکیل می دهد، نظامی که یکی از واحدهای تشکیل دهنده زبان است.

و زبان شناسی یعنی مطالعه علمی زبان طبیعی بشر به ماهیت زبان و ارتباط می پردازد.

و اگر نگاهی به تاریخ این رشته بیندازیم و تاثیرات افراد و هر نوع نگرش را درجه بندی کنیم می توان به جرات گفت: تاثیر گذارترین فرد در طول تاریخ این علم فردینان دوسوسور بوده است. وی که نبوغش در این علم پرورش یافته بود، در طول عمر خود سرسختانه به جست وجوی قانون هایی پرداخت که بتواند اندیشه های او را از میان آشفتگی های نظریه های زبان شناسی هدایت کند.

او در سال ۱۹۰۶ بر کرسی استادی دانشگاه ژنو تکیه زد. وی تدریس سه دوره زبان شناسی همگانی را بین سال های ۱۹۰۶ تا ۱۹۱۱ به عهده گرفت ولی هرگز کتابی منتشر نکرد. بعد از مرگ وی دو تن از همکارانش به نام های شارل بالی و آلبرسه شه یه از دست نوشته های او که به وسیله همسرش جمع آوری شد و جزوه های شاگردانش دوره زبان شناسی عمومی سوسور را به چاپ رساندند. بعد از چاپ این کتاب دامنه نفوذ او در زبان شناسی به مراتب بیشتر از نفوذ و تاثیر هر کسی دیگر شد تا جایی که به جرات می توان گفت زبان شناسی قرن بیستم را خود او آغاز کرده است و در حوزه زبان شناسی انقلابی کپرنیکی پدید آورده.

دوره زبان شناسی عمومی سوسور را دکتر کورش صفوی به فارسی برگردانده و انتشارات هرمس افتخار چاپ آن را دارد. این کتاب شامل مباحثی مثل نگرش همزمانی و درزمانی، همنشینی و جانشینی، دال و مدلول و… است. دوره زبان شناسی عمومی سوسور تا حال حاضر بسیاری از نظریات معتبر زبان شناسی را بر تنه خود چون شاخه ای رویانده و می رویاند.

منابع:

۱- آر.اچ. روبینز، تاریخ مختصر زبان شناسی، ترجمه علی محمد حق شناس، تهران، مرکز.

۲- فردینان دوسوسور، دوره زبان شناسی عمومی، ترجمه کورش صفوی، تهران، هرمس.

۳- کورش صفوی، از زبان شناسی به ادبیات جلد،۲ تهران، سوره مهر