نويسنده : مروارید معصومی مقدم بایگی 
استاد راهنما : احمدی طایفه مریم 
استاد مشاور : درودی مهدیه 
دانشگاه : حوزه علمیه خراسان تاريخ دفاع : واحد : مدرسه علمیه پیروان حضرت زهرا(س) - مشهد

اصلاح و تهذیب نفس و سازندگی روحی و اخلاقی انسان در تأمین سعادت دنیوی و اخروی او و در زمینه های مختلف نقشی بسزا و بس تعیین کننده دارد. در زمینه های روحی و روانی، اجتماعی ، اقتصادی و یا مدارج علمی و مانند آن. پیمودن این راه پرپیچ و خم و گذشتن از این گردنه صعب العبور حتی برای پیامبر ? جز به توفیق الهی ممکن نیست، یعنی با گام هایی از سوی بندگان و تأئیداتی از سوی خداوند. این مطلب قابل توجه است که ریشه اصلی گناهان، اخلاق و صفات رذیله است و مادامی که این ریشه خشکانده نشود مبارزه با شاخ و برگ آن اثری ندارد و گرایش و تمایل به حدود الهی در وجود انسان باقی می ماند و نفس سرکش همواره به انجام گناه فرمان می دهد. لذا شناخت نفس بسیار اهمیت دارد زیرا که کلید سعادت دو جهان است و شناخت خود، شناخت پروردگار را درپی دارد. مطلبی که در مورد نفس عنوان می شود این است که می گویند دو نوع نفس وجود دارد: نفس حیوانی و طبیعی ، نفس قدسی و الهی. نفس طبیعی و حیوانی انسان گرایش به مادیات، گناه و چیزهای پست و منفی دارد. خودخواهی، خودپرستی، حسادت و ... از اوصاف همین نفس است. در مقابل نفس قدسی و الهی همان است که گرایش های متعالی نظیر میل تقرب به خدا، حس نوع دوستی، ایثار و فداکاری و ... به آن نسبت داده می شود. این نفس همان روح پاک الهی است که در کالبد انسان دمیده شده است. آیات و روایات بسیاری درباره نفس وارد شده که آن ها بر دو دسته اند: دسته ای از آن ها نفس را به عنوان یک گوهر گرانبها توصیف می کنند و دسته دوم آیات و روایاتی است که نفس را به عنوان یک موجود شریر و دشمن انسان و منشأ بدی ها معرفی می نماید که باید با او جنگید و سرکوبش ساخت. علمای اخلاق همچون آیت الله سید عبدالحسین دستغیب و امام خمینی 4 و ... با بهره گیری از قرآن برای نفس سه مرحله قائلند؛ نفس اماره، نفس لوامه و نفس مطمئنه ، تحصیل نفس مطمئنه که همه درپی به دست آوردن آن هستند با یاد خدای متعال امکان پذیر است. لذا شناخت نفس گام اول در خودسازی است و به همین دلیل اهمیت بسیار به آن داده شده است. این نفس دارای بیماری هایی است که گاهی انسان به جهت این که توان چشم پوشی از یک گناه را ندارد، به یک عمل خوب و عبادی بیش از اندازه توجه نشان می دهد و به خیال خود تصور می کند که قبح و زشتی گناهی را که تن به ترک آن نمی دهد، ازبین برده است. راه هایی برای تشخیص این بیماری ها برشمرده اند که مهم ترین آن ها عبارت است از: 1-تقویت عقل. 2-تفکر قبل از عمل 3- بدبینی به نفس 4- دوست دانا و خیراندیش 5- پندگرفتن از عیوب دیگران با به کار بردن این راه ها باید به تهذیب نفس پرداخت و با نفس جهاد کرد و آن را سرکوب نمود و لذا می توان جهاد با نفس را در دو امر خلاصه کرد: اول رفع و برداشتن موانع و هواهای نفسانی و رام کردن نفس برای اطاعت و دوم آماده شدن نفس برای پذیرش حقایق معنوی و فضایل اخلاقی. بر همین اساس این تحقیق در سه بخش تنظیم شده است که بخش اول درمورد نفس و شناخت نفس می باشد که فصل اول آن نفس و آیات و روایات مربوط به آن و فصل دوم اهمیت معرفت نفس و بیماریهای آن و راه های تشخیص و درمان آن مورد بحث قرار گرفته است و بخش دوم که عوامل خودسازی می باشد که در فصل اول آن برخی از عوامل پسندیده الهی و در فصل دوم آن برخی از عوامل پسندیده فردی و در فصل سوم برخی از عوامل پسندیده اجتماعی گنجانده شده است و در بخش سوم موانع خودسازی می باشد که فصل اول آن برخی از موانع ناپسند الهی و فصل دوم آن برخی از موانع ناپسند فردی و در فصل سوم آن موانع ناپسند اجتماعی مورد بحث قرار گرفته است. برای نگارش این تحقیق از منابع مختلف روایی ، تفسیری ، اخلاقی استفاده شده اگر چه دسترسی به منابع دست اول روایی شیعه آسان و ساده نبود ، سعی شده تا روایات و اقوال از کتاب های معتبر شیعه استخراج شود و بقیه مطالب هم تا حد امکان از کتاب های معتبر نزد بزرگان و علمای شیعه نوشته شده است. هدف از این تحقیق بررسی تأثیرهای خودسازی در شکوفا شدن استعدادها و شناخت عوامل و موانع آن برای رسیدن به کمال و طی نمودن این راه به سلامت ، پس بنابراین تکامل انسان در گرو خودسازی است و هر چیزی که انسان را در رسیدن به تکامل یاری کند اهمیت دارد .