روزنامه شرق، چهارشنبه ۲۶ آذر ۱۳۸۲ - ۲۲ شوال ۱۴۲۴ - ۱۷ دسامبر ۲۰۰۳

ماندانا سلحشور:زمانی که کودکی بتواند بدون توقع و انتظار از دیگران کاری را آغاز کند و بکوشد تا آن را به اتمام برساند، می گوییم، «اعتماد به نفس» دارد. کودک از همان ابتدا که شروع به شناخت خود و محیط پیرامونش می کند، به قدرت و توانایی خود برای تسلط بر محیط و اطرافیانش آگاه می شود.

یکی از عوامل مؤثر در رشد اعتماد به نفس کودکان و نوجوانان، والدین و اعضای خانواده هستند. اگر کودک در خانواده ای سرشار از صمیمیت، محبت و مهربانی رشد باید، می تواند ویژگی های شخصیتی خود را بشناسد و با اطمینان به توانایی های خود، با مشکلات و مسائل گوناگون روبه رو شود. از طرفی می تواند با رفتارهای نامطلوب و منفی خود، برخوردی واقع بینانه داشته باشد و درصدد رفع و تغییر آنها برآید. از آنجایی که اعتماد به نفس صفتی ارثی نیست، اگر کودک ضمن انجام فعالیت های مختلف مدام دچار محدودیت شود و نتواند تجارب جدید و مفیدی در زندگی کسب کند، ترسو، کمرو و خجول بار می آید و قدرت تصمیم گیری هم در او رشد نخواهد یافت.نتایج تحقیقات محققان نشان می دهد که اغلب پدران و مادران نسبت به پرورش فرزندان پسر و دختر خود دید یکسانی ندارند. زمانی که کودکی متولد می  شود، اولین پرسشی که پس از سلامتی نوزاد مطرح می شود، جنسیت اوست. اگر نوزاد دختر بود، لباس صورتی و اگر پسر بود لباس آبی به تن او می کنند و بر همین اساس رفتار بزرگ سالان نیز طبقه بندی می شود. به پسران فرصت بیشتری برای کندوکاو دنیای فیزیکی پیرامون شان داده می شود و همین امر موجب تقویت مهارت های حرکتی بیشتر آنان می شود. برعکس دختران به شیوه ای محدودتر پرورش می یابند و آنان را برای تعاملات کلامی شان بیشتر تشویق می کنند.جان بیکس، دریافت که دختران در سنین بین ۱۴ _ ۱۰ سالگی به طور محسوسی دچار ضعف اعتماد به نفس می شوند. طبق تحقیق او، دختران در آغاز سن مدرسه و شروع دبستان از خود پنداره بالاتر و اعتماد به نفس بیشتری نسبت به پسران برخوردارند. در حالی که طی سال های پایانی دبستان و آغاز دوران نوجوانی این نسبت برعکس شده است و دختران دچار ضعف و کاهش اعتماد به نفس می شوند. این امر می تواند ناشی از نظام آموزشی، دیدگاه های فرهنگی و نحوه تعاملات اجتماعی، درباره نقش جنسیت نوجوانان باشد. دکتر دیبولد (۱۹۹۵)، طی تحقیقی به این نتیجه رسید که نوجوانان دختر در مقایسه با نوجوانان پسر، بیشتر دچار اضطراب، فشار روانی و افسردگی می شوند.

یکی از عوامل مؤثر در کاهش اعتماد به نفس و ضعف خود پنداره دختران، بلوغ جنسی و تغییرات جسمانی آنان است. به طور معمول دختران ۲ الی ۳ سال زودتر از پسران بالغ می شوند و همین امر باعث می شود که آنها باپختگی کمتری با این فرآیند روبه رو شوند. به عبارت ساده تر، یک دختر در ۱۱ _ ۱۰ سالگی مراحل بلوغ خود را طی می کند، در حالی که یک پسر در حدود ۱۴ _ ۱۳ سالگی، - یعنی حدود ۳ _ ۲ سال بعد از دختر _ به این مرحله می رسد. طی این مدت دختران ناگهان با تغییرات جسمانی گوناگونی روبه رو می  شوند که برای آنها محدودیت هایی را نیز به همراه می آورد. این احتمال وجود دارد که افسردگی و ضعف خودپنداره دختران ناشی از احساس نارضایتی آنان نسبت به وضعیت ظاهر و تن انگاره خود باشد. زیرا ضعف تن انگاره، ازدیاد وزن و زیبایی ظاهر برای دختران بسیار مهمتر از پسران است. در مواردی نیز، دختران نمی توانند خود را با این تغییرات جسمانی، سازگار کنند و آن را بپذیرند. در نتیجه خود پنداره آنان لطمه می بیند و دچار ضعف اعتماد به نفس می شوند.
 

یکی از روانشناسان معاصر به نام دکتر «نانسی اسمیت» معتقد است: «پسران برای ماجراجویی و قدرت مندی و دختران برای وابستگی و محتاط بودن تشویق می شوند.» زمانی که پسری دچار مشکل می شود، او را تشویق می کنند تا درصدد مبارزه با آن مشکل برآید. در حالی که وقتی دختری در چنین شرایطی قرار می گیرد، با گفتن: «اجازه بده تا کمکت کنیم...» و یا حتی بدتر از آن، «بگذار ما این کار را برایت انجام دهیم...»، درصدد رفع مشکل او برمی آیند و این موضوع، مفهومی از احساس «درماندگی آموخته شده» در بردارد. به عبارت ساده تر، او را به ناتوانی و وابستگی عادت می  دهیم. دکتر اسمیت معتقد است که می توان دختران را هم چون پسران افرادی قوی و متکی به نفس بار آورد. وی نکات زیر را به منظور راهنمایی والدین و مربیان یادآور می شود:

۱ _ اجازه دهید که دخترتان نیز همچون پسرتان با شن و خاک بازی کند و از این که خود را کثیف می کند، ناراحت نشوید.

۲ _ به دخترتان اجازه دهید که با حیوانات خانگی مثل پرندگان، ماهی ها، لاک پشت، ... بازی کند و بعد از بازی خوب دست هایش را بشوید.

۳ _ والدین می توانند دختران شان را نسبت به انجام کارهای فنی گوناگون، تشویق کنند و آنان را با وسایل و ابزار آلاتی مثل میخ، چکش، آچار و از این قبیل آشنا سازند. حتی اگر ضربه ای با چکش بر روی دست خودش زد، چندان هول و پریشان نشوند.

جان اسموتنی، توجه به نکات زیر را برای رشد و ارتقای اعتماد به نفس دختران لازم و ضروری می داند:

۱ -  دختران خود را تشویق به مطالعه زندگینامه  های زنان سرشناس و برجسته تاریخ، علوم، هنر، ادبیات، ورزش و... کنید.

۲ _ سعی کنید دختران تان را به مشاهده فیلم هایی تشویق کنید که هم مردان و هم زنان دارای نقش های مثبت و سازنده ای در آن باشند.

۳ _ به سئوالات دخترتان به همان میزان که به سئوالات پسرتان اهمیت می دهید، توجه کنید. با آنها درباره روابط خانوادگی، دوستی ها و مباحث مختلف فرهنگی _ اجتماعی صحبت کنید.

ادامه دارد