روزنامه شرق، پنج‌شنبه ۳۰‌شهریور ۱۴۰۲، شماره ۴۶۵۳

ترانه یلدا (معمار و شهرساز)
در آخرین یادداشتم از دلبستگی های شهروندان تهرانی گفتم به تهران. شهری که حال و هوایش با وجود آلودگی ها و کمبودها و تبعیض ها، آنچنان هم محدودکننده نیست. شهری که نظر و رفتار همه شهروندانش همواره در هویت آن تاثیرگذار و تعیین کننده بوده است. شهری که نمی خواهد موزه ای و باسمه ای باشد. شهری بی دروپیکر که گفتیم مرکز تاریخی اش را به هیچ گرفته و گذاشته درصد بالایی از خانه های محلات داخل و اطراف بازار تهران تبدیل به انبار و کارگاه شود. و گفتیم که این مناطق مسکونی قبلا دچار کاهش شدید کیفیت زیست پذیری شده بودند و در نظام خدمت رسانی شان چالش های جدی دارند. حال می خواهیم از فرصت های بالقوه موجود بگوییم و تهران قدیمی که می خواهد به قطب گردشگری داخلی و خارجی تبدیل شود، در قلب شهر. زهرا نژادبهرام، پژوهشگر و ناظر شهری معتقد است که مکان های شهری فرصتی برای گفت وگو هستند در حوزه تمدن بشری و ارتباطات انسانی و... اعم از پاساژها، میادین، پیاده راه ها، بازارها، پارک ها و... و می نویسد «طی دو دهه گذشته در ایران با تاکید بر مفهوم گفت وگو و ضرورت آن در زندگی شهری، مکان های متعددی برای این مهم... شکل گرفته که خواسته یا ناخواسته فضای گفت وگو را مهیا ساخته است». البته، مردم به خاطر فضای تنگ آپارتمان ها، بیشتر از خانه بیرون می روند. گردش و تفریح و کافه نشینی به داخل زندگی طبقه متوسط راه یافته است. فضاهای دیدار و مراودات دوستانه و خانوادگی هم در مکان های عمومی و باز و سبز و هم در کافه ها و مکان های فرهنگی تکثیر شده اند. نژادبهرام سپس از «گفت وگو در قالب تفاهم کالبد-معنا» نیز به عنوان کارکرد فضای عمومی به عنوان «مکان حضور شهروندان در قالب عدالت فضایی» سخن به میان می آورد که خود «قادر است فرایند شهر یکپارچه را تسهیل کند؛ شهری که منابع و منافع و مسائل آن مسئله همه است و انسان ها در آن به صورت اتمی حضور ندارند، بلکه کلی هستند که به سوی هدفی مشترک برای ارتقای اجتماعی شرایط شهروندان در شهر پیش می روند». در کلان شهری بی کران و پر از نهادها و سازمان های گوناگون و جمعیتی متکثر و متنوع با ساختارهای متعدد فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی مانند تهران، راستش من این نگاه امیدوارانه را می پسندم. با چنین جمع کثیری از ذی نفعان و ذی نفوذان که هرکدام در پی منافع خود گام برمی دارند، چگونه می توان در ایجاد نوعی تفاهم عمومی با تکیه بر منابع فرهنگی و قانونی مختلف سیاست گذاری کرد، تا منفعت مشترک شکل ملموس پیدا کرده و نهادینه شود؟! پاسخ این حرف رسیدن به نوعی تعادل و تفاهم در سطح قدرت و در رابطه با خواست مردم بر سر موضوعی خاص است، به طوری که همه طرفین در آن احساس برد- برد کنند. اینجاست که وجود نهادهای مردمی و توزیع قدرت و نظارت بر آن، اهمیت کلیدی پیدا می کند. اما آیا ما در حال حاضر در شرایط دستیابی به حق بر شهر و عدالت اجتماعی هستیم؟ راستش داستان به این سادگی ها نیست.

پیشنهاد تمرکز بر مرکز شهر تهران به عنوان فضایی برای همه به نظر می رسد اگر شهرداری بتواند محیط مطبوع و جذابی را در محدوده مرکزی تهران به عنوان مکانی جذاب برای گردش و تفریح همه ساکنان تهران تدارک ببیند، بخش بزرگی از این مسائل حل می شود. تمام متخصصانی که در تهران قدیم کار کرده اند بر این عقیده اند که مرکز تهران باید از طریق بهبود تجارت، سکونت، توریسم، باززنده سازی و رفت وآمد به آن سامان داده شود. بدون شک، نقش بازار و خیابان های مرکز تهران مثل لاله زار و چراغ برق و سعدی و فردوسی را به عنوان قطب عمده فروشی و نمایشگاه کالا نمی توان به این سادگی با خرده فروشی کمرنگ کرد، زیرا جایگاه فرامنطقه ای بازار تهران هنوز بسیار قوی است. بازار باید عمده فروش بماند. و البته کاربری ها و اصناف پرخطر باید به محل مناسب منتقل شوند. اما اگر انبارها و تمام کالاهای عمده فروشی بخواهند این طور خود بازار و تمام محلات اطرافش را در خود ببلعند، تمام منطقه تاریخی مرکز تهران از سکونت و تجارت تهی خواهد شد. انبارهای عمده فروشان بازار هیچ بد نیست به جاهای وسیع و مناسبی در بیرون منطقه برود. همان طور که تمام انبارهای لاله زار هم باید منتقل شود و کابل فروشی ها و امثالهم... همچنین خود بازار تهران به هرحال هم برای دفاتر اصلی و شوروم های صاحبان تجارت همیشه بوده و هم برای شهروندان یا گردشگرانی که دوست دارند در بازار بچرخند و خرید کنند... مثلا طلا و جواهر، فرش و پارچه و کمی بلور و وسایل خانگی و لوازم التحریر و... البته این امر تا حدود زیادی اتفاق افتاده است. تولیدات داخلی و صنایع دستی محلی نیز جایشان به اطراف بازار تهران و بازارچه عودلاجان آورده شده که از بازارچه مروی و خیابان 15 خرداد هم راه دارد. موضوع مهم دیگر ترافیک منطقه بازار است که فعلا شهردار منطقه، دکتر انارکی و معاون ایشان خانم زینب عبادی روی آن با علم و تمرکز کافی در حال کار و اقدام هستند. چرا باید کامیونی از شهرستان بیاید و از شب تا ساعت 10 صبح کنار خیابان خیام پارک کند، تا چرخی ها بیایند بارش را به هزار زحمت به داخل بازار ببرند!؟ بهتر نیست صاف برود به سایت انبارها، همه چیز را راحت تحویل بدهد و برود؟ از آنجا هم همه چیز بر اساس فهرست سفارشات بار زده شود و با یک وسیله مانند وانت یا کامیونت، یا ماشین و موتور و... همه چیز دانه دانه به مقصد تحویل داده شود!؟ کسبه لاله زار خودشان به ما گفتند که مایل اند مثل کسبه سایر کشورهای مدرن، بارشان را در طول شب جابه جا کنند و انبارهای بزرگشان را در بیرون از منطقه 12 نگه دارند. اما برای این کار یک همکاری چندجانبه بین اهالی لاله زار، شهرداری تهران و کسانی که باززنده سازی منطقه و لاله زار را می خواهند، لازم است.

به هرحال، آنچه مسلم است «آهن درمانی»، یعنی ایجاد ایستگاه های مترو و اتوبوس متعدد، تنها راه حل برای به راه افتادن یک «مرکز شهر دوستدار پیاده» است و پیش بینی مرحله به مرحله موارد زیر نیز لاجرم ضروری خواهد بود: یکی ساخت و تدارک پارکینگ های عمومی در حاشیه محدوده منطقه 12 و ممنوعیت ورود اتومبیل به بافت، دیگر: تثبیت جمعیت ساکن و تقویت زندگی ساکنان از طریق تامین رفاه آنها و تاکید بر حفظ فرهنگ بومی ساکنان، دیگر تامین سیستم های مدرن جمع آوری زباله و فاضلاب برای محلات مرکزی و در نهایت توسعه گردشگری و جذب توریست از طریق حفظ و مرمت میراث فرهنگی و ایجاد مکان های آسایش و پذیرایی برای میهمانان منطقه. به امید آن روز.