روزنامه شرق، سه شنبه ۹ دی ۱۳۸۲ - ۶ ذیقعده ۱۴۲۴ - ۳۰ دسامبر ۲۰۰۳

عبدالرضا احمدی خمینی: ایران به دلیل قرار گرفتن در نوار لرزه خیز آلپ، هیمالیا و منطقه فعال زمین ساختی، یکی از کشورهای با خطر بالای زلزله در جهان است که در قرون گذشته بیش از ۱۳۰ زلزله شدید در مقیاس ۵/۷ ریشتر و بزرگ تر را تجربه کرده است. تنها در قرن بیستم، کشور ایران شاهد ۲۰ زلزله بزرگ بوده که این حوادث باعث کشته شدن ۱۴۰ هزار نفر، ویرانی چندین شهر، دهکده و آسیب های اقتصادی فراوان شده است.۱ پوسته زمین سازنده این منطقه از قطعات نامتجانس کنار هم تشکیل گردیده. این قطعات توسط گسل های بزرگ از هم جدا می گردند. به استثنای مناطق گودال اقیانوسی، کانون زمین لرزه ها عموماً در ۵۰ کیلومتری اول پوسته زمین متمرکزند. جمعاً ۱۵ میلیون کیلومترمربع، یعنی۱۰ درصد از مناطق بیرون از آب تحت تهدید زلزله قرار دارند.۲

انرژی مورد نیاز برای ایجاد زلزله، غالباً به واسطه حرکت قاره ها (حرکات صفحات زمین) تأمین می شود. زلزله ها ۹۰ درصد منشاء تکتونیکی یا گسلی (طبق نظر تکتونیک صفحه ای، سطح کره زمین از صفحاتی تشکیل شده است که در حال حرکت اند. دو صفحه در ناحیه مرزی بینشان به یکدیگر نیرو وارد می سازند. این نیرو عامل اصلی تأمین کننده انرژی لازم برای ایجاد زلزله است). ۷ درصد منشاء آتشفشانی و ۳ درصد منشاء متفرقه دارد. ایران در کنار کشورهایی همچون چین، هند و مصر به عنوان یکی از چهار کشور بلاخیز جهان که هر ساله بیش از ۱۱۰۰ میلیارد ریال خسارت به جهت بروز حوادث طبیعی به آن وارد می آید شناخته شده است.۳ مطابق بررسی های به عمل آمده در منطقه ری و تهران زمان بازگشت زلزله بین ۱۰ تا ۲۱۹ سال متغیر بوده و با مروری کوتاه در منطقه تهران از نقطه نظر زمین ساختی این منطقه با وجود گسل شمال به طول بیش از ۶۰ کیلومتر در کوهپایه شمالی آن  از شرق دره لشگرک تا آبادی  کاظم آباد (۲ کیلومتری شرق کلاک شمال بزرگراه تهران _ کرج) و گسل مشا _ فشم با طول تقریبی ۴۰۰ کیلومتر از جنوب غربی شاهرود در شرق تا آبیک در غرب و گسل شمال ری، نزدیکی عظیم آباد با طول ۵/۱۶ کیلومتر و جنوب ری در محدوده قلعه نو با طول تقریبی ۵/۱۸ کیلومتر و وجود گسل هایی از نوع فشاری (حریم پیشنهادی برای احداث ساختمان ها در اطراف آن ۱۰۰۰ تا ۳۰۰۰ متر و برای سازه های مهم تا ۸۰۰۰ متر) که از مخرب ترین گسل ها است، شهر تهران را به شدت در معرض بروز زمین لرزه هایی با بزرگی نزدیک به ۷ ریشتر قرار داده است.۴ آخرین زمین لرزه در محدوده تهران مطابق با ۲۷ مارس ۱۸۳۰ میلادی با بزرگی ۱/۷ ریشتر ویرانی های فراوانی به جای گذاشته۵ و از آن زمان تاکنون پهنه تهران و شهرهای اطراف آن _ که دیر یا زود زلزله  ای سهمگین آن را به لرزش در خواهد آورد _ زلزله ای به خود ندیده است. این در حالی است که مطابق پیش بینی سازمان ها، مؤسسات و کارشناسان زلزله شناسی به احتمال ۹۵ درصد در هر ۱۵۰ سال، رویداد یک زلزله ویرانگر در محدوده تهران دور از انتظار نخواهد بود و با توجه به سپری شدن ۱۷۲ سال از آخرین زلزله منطقه تهران این فاجعه هر لحظه پایتخت کشور را مورد تهدید قرار می دهد.

بحران ناشی از بروز این زلزله خطرناک در شهری مانند تهران که نزدیک به یک ششم جمعیت کشور و قریب به اتفاق مراکز حساس سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و ملی را در خود جای داده، کشور را با یک وضعیت بحرانی در موقعیتی کوتاه مدت و حاد قرار خواهد داد که موجب رفتاری تنش زا در سطح داخلی و خارجی خواهد شد. بحران ناشی از ناامنی تأسیسات مهم حیاتی، مانند بیمارستان ها، مراکز آتشفشانی مراکز کمک رسانی، مدرسه ها، پادگان ها و... پاره شدن لوله های انتقالی آب آشامیدنی (که مصرف آتش نشانی نیز دارد) از سدهای کرج و لتیان و نیز آتش سوزی های بزرگ ناشی از انفجار لوله های گاز، دکل های برق و انبارهای مواد شیمیایی و تخریب برج ها و ساختمان هایی که بدون کمترین رعایت اصول ایمنی بنا شده اند، همچنین واژگونی پل ها و لغزش زمین (روانگرایی) در قسمت های جنوبی شهر، همه و همه حکایت از بروز بحرانی فراگیر در پایتختی است که آغا محمدخان قاجار در ۲۲۰ سال پیش دهکده تهران را به عنوان یک ضرورت سیاسی و نظامی در مسئله جنگ ها و اردوکشی و مقابله با دشمنان خود بنا نهاده و هیچگونه اقدامات زیست محیطی برای انتخاب پایتخت را در آن رعایت نکرده است. بدین منظور برای رهیافت کنترل بحران در پایتخت جمهوری اسلامی دو فرضیه متصور است: فرضیه اول: محدود کردن کلیه فعالیت های عمرانی و رفاهی در شهر تهران و برنامه ریزی برای انتقال پایتخت کشور به یکی از شهرهای امن با لحاظ کردن شهرسازی ایمن با دو روش کوتاه مدت و درازمدت. فرضیه دوم: بی توجهی به خطرات ناشی از بروز زلزله که گهگاه اطراف تهران را به لرزه در می آورد و تلاش در فراهم آوردن هر چه بیشتر امکانات رفاهی و فریبنده در شهری که در محاصره سه گسل خطرآفرین (از نوع فشاری) مشا - فشم، شمال و جنوب قرار دارد. عقل سلیم اقتضا می کند برای حفظ و نگهداری بنیان و شالوده استقلال ملی و ارزش های فرهنگی و اقتصادی ناشی از بروز حادثه زلزله که در لحظات اولیه منجر به تخریب ۸۰۰ هزار واحد مسکونی۶ و وارد آمدن نزدیک به ۱۲۴ میلیارد دلار خسارت۷ خواهد شد بدون درنگ نسبت به بسترسازی انتقال پایتخت اقدام نماییم.

پی نوشت:

۱  - نوروز _ ۲۴ آبان ۱۳۸۰

۲ _ کلود آلگر: ناآرامی های زمین _ ص ۹

۳ _ خبر ساعت ۲۲ شبکه سیمای جمهوری اسلامی، ۱۸/۷/۸۰

۴ - سعید نایب اسدالله _ تهران در انتظار زلزله _ انتشارات علوی _ بهار ۱۳۷۷، ص ۲۶

۵ _ بربریان م و همکاران _ پژوهش و بررسی ژرف نو زمین ساخت و خطر زمین لرزه _ گسلش در گستره تهران و پیرامون گزارش ۵۶ سازمان زمین شناسی کشور ۱۳۷۱

۶ _ همشهری _ ۲۰ آبان ۱۳۸۰

۷ _ نوروز _ ۲ خرداد ۱۳۸۰